بانک‌ها در سال اول اجرای برنامه نهضت ملی مسکن باید 360 هزار میلیارد تومان تسهیلات ساخت بپردازند اما تاکنون کمتر از 0.01 درصد از این سهم پرداخت شده است به عنوان مثال طبق گزارش‌های رسیده به «ایران»،بانک صادرات هیچ وام بانکی برای ساخت مسکن در 9 ماه اخیر پرداخت نکرده است!
با وجود گذشت ۹ ماه از تاریخ ابلاغ دستورالعمل توسط بانک مرکزی به بانک‌ها برای پرداخت وام ساخت، سهم بانک‌ها در پرداخت تسهیلات طرح نهضت ملی مسکن کمتر از 0.01درصد سهمیه اعلامی بانک مرکزی بوده است.
با توجه به اینکه نهضت ملی مسکن، خانه‌دار شدن اقشار کم درآمد یا با درآمد متوسط را هدف قرار داده است، سیاستگذاری این برنامه ساخت مسکن مانند برنامه‌های حمایتی دیگر، بنا را بر تأمین بخشی از هزینه ساخت از طریق تسهیلات بانکی قرار داده است. جزئیات میزان آورده متقاضیان و تسهیلات بانکی در این برنامه دقیقاً مشخص نشده اما آنچه مشخص است مبلغ آورده برای هر دهک متفاوت است. براین اساس دهک‌های اول تا سوم که تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی بوده و حدود ۸۰۰ هزار خانوار هستند، ۲۰ درصد آورده اولیه را باید تأمین کنند و ۸۰ درصد هزینه با پرداخت تسهیلات دولتی برای آنها محقق خواهد شد. برای دهک‌های متوسط حدود ۵۵ درصد هزینه تمام‌شده از طریق تسهیلات انجام می‌شود.
بانک مرکزی آبان ماه سال 1400 در قالب نامه‌ای خطاب به مدیرعامل‌های بانک‌های کشور، سهمیه بانکی و سقف فردی تسهیلات موضوع ساخت نهضت ملی مسکن را ابلاغ کرد. بر مبنای جزئیات این نامه، سقف فردی تسهیلات موضوع قانون جهش تولید مسکن در تهران ۴۵۰ میلیون تومان، شهرهای بالای یک میلیون نفر جمعیت ۴۰۰ میلیون تومان، مراکز استان ۳۵۰ میلیون تومان، سایر شهرهای کشور ۳۰۰ میلیون تومان و در روستا ۲۵۰ میلیون تومان تعیین شده است. اخیراً رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی اظهار داشته که «با توجه به تورم موجود در نهاده‌های ساختمانی از شورای پول و اعتبار درخواست کرده‌ایم تا با افزایش تسهیلات نهضت ملی مسکن از ۴۵۰ به ۷۰۰ میلیون تومان در تهران، موافقت کند.»
درخواست افزایش تسهیلات ساخت در نهضت ملی مسکن در حالی است که بانک‌ها از پرداخت تسهیلات امتناع می‌کنند. با وجود گذشت یک سال از اجرای طرح نهضت ملی مسکن و ابلاغ مکرر دستورالعمل تسهیلات ساخت مسکن به بانک‌های عامل، بانک‌ها از پرداخت تسهیلات خودداری کرده‌اند وعملکرد پرداخت تسهیلات توسط بانک‌های عامل (بجز بانک تخصصی بخش مسکن) در طرح نهضت ملی مسکن تاکنون کمتر از 0.01 درصد سهمیه اعلامی بانک مرکزی بوده است.
براساس اعلام سامانه طرح‌های حمایتی وزارت راه و شهرسازی، سهمیه تخصیصی به بانک تخصصی بخش مسکن ۶۳ هزار میلیارد تومان بوده که از این تعداد ۶ هزارو 300 میلیارد تومان به طرح‌های خودمالکی و ۷ هزار و 800 میلیارد تومان به طرح‌های نهضت ملی مسکن اختصاص داده شده است یعنی بانک تخصصی بخش مسکن نیز که مکلف بوده تاکنون 63 هزار میلیارد تومان تسهیلات برای نهضت ملی مسکن بپردازد، تنها 13.5هزار میلیارد تومان پرداخت کرده است.
این در حالی است که سهم ۲۶ بانک و مؤسسه اعتباری دیگر صفر است. پرداخت نشدن تسهیلات در هر دو بخش حمایتی و خودمالکی باعث کند شدن روند اجرای این طرح و نارضایتی مردم شده است. براساس سامانه تم (سایت مسکن ملی) برای 252 هزار و 634 واحد درخواست تسهیلات خودمالکی شده که تنها 47 هزار و 850 واحد منجر به انعقاد قرارداد شده است یعنی کمتر از ۲۰ درصد که البته اکثریت این تسهیلات توسط بانک تخصصی بخش مسکن پرداخت شده و بانک‌های دیگر تنها برای حدود ۵۰۰ واحد تسهیلات پرداخت کرده‌اند. بر این اساس، برای مثال، چهار بانک در مجموع 9.7 میلیارد تومان تسهیلات ساخت مسکن پرداخت کردند در حالی که متعهد به پرداخت 119 هزارو 625 میلیارد تومان تسهیلات بودند.
برای مثال 4 هزار و 636 واحد به یکی از بانک‌های دولتی برای تسهیلات ارجاع داده شده که این بانک هیچ پرداختی نداشته همچنین به تعداد 12 هزار و 146 واحد درخواست تسهیلات برای بانک دولتی دیگر وجود داشته که تنها برای ۱۵ واحد قرارداد منعقد شده‌است.
در حالی بانک‌ها از مشارکت در نهضت ملی مسکن سر باز می‌زنند که در تبصره ۵ ماده ۴ قانون جهش تولید مسکن، سازمان امور مالیاتی موظف شده است در صورت عدم رعایت موضوع این ماده، مالیاتی معادل ۲۰ درصد تعهد انجام نشده از بانک‌های متخلف اخذ و به خزانه‌داری کل کشور واریز نماید تا در نهایت به صندوق ملی مسکن واریز شود. براساس بندهای قانون جهش تولید، بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی مکلفند حداقل 20 درصد از تسهیلات پرداختی نظام بانکی در هر سال را با نرخ سود مصوب شورای پول و اعتبار به بخش مسکن اختصاص دهند، به صورتی که در سال اول اجرای قانون از حداقل 360 هزار میلیارد تومان تسهیلات برای واحدهای موضوع این قانون کمتر نباشد و برای سال‌های آینده نیز حداقل منابع تسهیلاتی مذکور با افزایش درصد صدرالذکر مطابق با نرخ تورم سالانه افزایش یابد.
بنابر قانون، تسهیلات مربوط به ساخت واحدهای این قانون پس از دوره مشارکت به فروش اقساطی تبدیل و تعهدات آن به خریدار منتقل می‌شود. مجموع دوران مشارکت و فروش اقساطی، 20 ساله است. در صورتی که افزایش طول دوره ساخت ناشی از قصور و کوتاهی سازنده باشد، سود دوران مشارکت مدت زمان افزایش یافته با تأیید وزارت راه و شهرسازی برعهده سازنده است.
ممانعت بانک‌ها از پرداخت تسهیلات ساخت مسکن درحالی است که تأمین مالی پروژه‌های تولیدی، استراتژی اصلی برنامه نهضت ملی مسکن است که در برنامه‌های دیگر انبوه‌سازی نیز وجود داشته است. در برنامه نهضت ملی مسکن باید سالانه یک میلیون مسکن ساخته شود اما با روند کند و رو به صفر پرداخت تسهیلات، این نگرانی وجود دارد که نهضت ملی مسکن براساس برنامه پیش نرود. بر اساس آمار، به دنبال روند نزولی سالانه پرداخت تسهیلات بانکی مسکن که از سال ۹۱ آغاز شد میزان تسهیلات پرداختی این بخش در سال ۹۹ به ۵ درصد کاهش یافت. کاهش پرداخت تسهیلات به بخش مسکن در حالی است که تسهیلات مسکن در کشورهای مختلف پرداخت می‌شود و در بسیاری از کشورها تسهیلات مسکن، بیشترین سهم از کل هزینه خرید یک ساختمان را دارد.
طبق گزارشی که فارس منتشر کرده،بررسی اطلاعات یک نهاد نظارتی بیانگر آن است که 22 بانک از 27 بانک عامل پرداخت تسهیلات نهضت ملی مسکن، هیچ وام ساخت مسکنی پرداخت نکرده‌اند و 4 بانک هم کمتر از 10 میلیارد تومان تسهیلات داده‌اند و بخش کمی از تسهیلات هم توسط بانک مسکن پرداخت شد.
وام ودیعه و فرزندآوری
دربخش مسکن، تسهیلات دیگری که برعهده بانک‌ها است پرداخت تسهیلات ودیعه مسکن و فرزندآوری است. براساس گزارش بانک مرکزی، طی یک ماه و نیم گذشته به میزان یک هزار و 300 میلیارد تومان وام ودیعه مسکن به 22 هزار و 600 نفر و از ابتدای سال تا امروز نیز 9هزار و 600 میلیارد تومان وام قرض‌الحسنه فرزندآوری توسط شبکه بانکی به متقاضیان پرداخت شده است.
براساس این گزارش تاکنون با معرفی وزارت راه و شهرسازی برای 47 هزار نفر به منظور دریافت تسهیلات ودیعه مسکن در بانک‌های عامل پرونده تشکیل شده است. همچنین به منظور حمایت از جوانی جمعیت، از زمان ابلاغ شیوه نامه مربوطه (31 فروردین) تاکنون به 241 هزار نفر وام قرض‌الحسنه فرزندآوری به متقاضیان پرداخت شده است.