چند سالی می‌شود که دانشگاه را تمام کرده اما پایان‌نامه برایش شده یک غول، آن هم یک غول غیرقابل دسترس. هرچقدر هم که با آن می‌جنگد آنکه شکست می‌خورد خودش است. همه سال‌های دانشگاه یک طرف و این پایان‌نامه یک طرف. حاضر است ۴ سال دیگر درس بخواند اما یک کلمه پایان‌نامه ننویسد.
حالا بعد از سال‌ها کاری را پیدا کرده که دوست دارد اما باید مدرکش را ارائه دهد. از چند نفر از دوستانش شنیده که یکی از استادان در حال حاضر پایان‌نامه می‌نویسد و در ازای آن ۳۰ میلیون می‌گیرد. دودوتا چهارتاهایش نشان می‌دهد آنقدرها هم بد نیست و حالا دنبال آن است که این پول را جور کند و برای همیشه پوزه غول پایان‌نامه را به خاک بمالد.
این روزها شرایط اقتصادی برای همه سخت شده و هر کسی تلاش می‌کند با انجام کار بیشتر این شرایط را برای خود تعدیل کند.
افزایش جمعیت دانشجویی و گسترش پدیده مدرک‌گرایی بازاری به نام پایان‌نامه‌نویسی به راه انداخته که اتفاقا تجربه و توان بالایی را هم می‌طلبد. در این میان برخی از استادان دانشگاه وارد این بازار شده‌اند و با نوشتن پایان‌نامه برای دانشجویان هم کار آنها را راه می‌اندازند و هم درآمد خود را از این راه افزایش می‌دهند.
کافیست چند روزی سری به دفترها و شرکت‌های تهیه پایان‌نامه بزنید به راحتی دست‌تان می‌آید کسانی که مشغول نوشتن پایان‌نامه هستند اصولا مدرک تحصیلی بالایی دارند و در این حوزه حتی استادان در کنار دانشجویانی که پس از دریافت مدرک هنوز شغل مناسبی پیدا نکرده‌اند نقش فعالی ایفا می‌کنند.
مرکز فروش پایان نامه هم میدان انقلاب است. جایی که حتی دکان های نقلی زیرپله ای تبدیل به شرکت خرید و فروش پایان نامه شده اند.
یکی از دانشجویان که قصد دارد پایان‌نامه‌اش را در یکی از شرکت‌های پایان‌نامه تهیه کند به «شهروند» توضیح می‌دهد برای نوشتن پایان‌نامه تبحر و زمان کافی ندارم . از طرف دیگر مشغول به کار هستم و از آنجا که برای تهیه پایان‌نامه دیر اقدام کردم تقریبا بسیاری از مباحث را فراموش کرده‌ام و تمرکز و تسلط روی درس‌ها ندارم به همین دلیل ترجیح دادم که پایان‌نامه‌ام را از این مراکز تهیه کنم اما قیمت‌ها خیلی بالاست. با این وجود وقتی متوجه شدم که استاد راهنمایم یکی از افرادی است که در این مرکز کار می‌کند تصمیم گرفتم هرطور شده ۵۰ میلیونی را که پیشنهاد داده تهیه کنم و آن را بپردازم.
اما نکته قابل تاسف آنجاست که تعداد زیادی از جامعه علمی کشور و استادان دانشگاهی نیز به این بازار سیاه وارد شده‌اند، البته تعدادی از آنها در پوشش اقدامات خود به عنوان مشاوره به تهیه و آماده‌سازی و فروش پایان‌نامه اقدام می‌کنند و خودشان در نهایت پایان‌نامه‌نویس دانشجویان خود می‌شوند.
یکی از دانشجویانی که استادش پایان‌نامه‌اش را نوشته به «شهروند» می‌گوید: «نوشتن پایان‌نامه به‌شدت وقت‌گیر است و در آخر هم با وجود آنکه تمام سختی را دانشجو کشیده است باید نام استاد در پایان‌نامه تحقیق بیاید و به این طریق استادی که هیچ زحمتی نکشیده است به دلیل داشتن پایان‌نامه‌های زیاد ارتقای علمی پیدا می‌کند. به همین دلیل برای پایان‌نامه نوشتن تصمیم گرفتم بدون زحمت و تنها با پرداخت پول آن را به دوش استادم بیندازم.»
شرایط نامناسب اقتصادی و استادانی که پایان‌نامه‌نویس شدند
مسئول یکی از مراکز پایان‌نامه‌نویسی در گفت‌وگو با «شهروند» خودش را میثم معرفی می‌کند و می‌گوید: «پیش از این با استادم کار می‌کردم. من در دانشگاه شریف درس می‌خواندم و کارهای تحقیقی پروژه را انجام می‌دادم اما در ازای ١٠٠ میلیون تومانی که برای این پروژه دریافت کرد تنها ٥٠٠ هزار تومان به من داد. این شد که تصمیم گرفتم خودم کار کنم. ابتدا برای دوستانم در خوابگاه، تحقیقات علمی می‌کردم اماکم‌کم برخی از دانشجوبان دانشگاه شریف و تهران نیز همراهم شدند و دفتری راه‌اندازی کردیم و حالا برای دانشجویان پایان‌نامه می‌نویسم.»
او در خصوص همکاری جامعه علمی و استادان دانشگاه می‌گوید: «موارد همراهی استادان دانشگاه با ما کم نیست و این اتفاق بعد از بحران‌های اقتصادی بیشتر شده است و خیلی‌ها که حقوق دانشگاه و استادی کفاف زندگی آنها را نمی‌دهد مجبور می‌شوند برای جبران هزینه‌های زندگی پایان‌نامه‌نویسی کنند. هرچند برخی از آنها هم اصلا دوست ندارند دانشجویان هویت آنها را بشناسند اما برخی نیز با این موضوع مشکلی ندارند.»
پایان‌نامه‌نویسی برای دیگران جرم است
مسئولان وزارت علوم بارها اعلام کرده‌اند که پایان‌نامه‌نویسی به جای دیگران چه از سوی استادان و چه از سوی دانشجویان کاملا تخلف است. در ابتدای سال ٩٤ در این باره آیین‌نامه‌ای از سوی وزارت علوم تنظیم و به دانشگاه‌ها ابلاغ شد و تمام دانشگاه‌ها مکلف شدند در قالب این آیین‌نامه در دانشگاه با این موضوع برخورد داشته باشند.
در آیین‌نامه مرجع رسیدگی به این کار، معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه‌ها پیش‌بینی شده؛ یعنی معاونت پژوهشی مرجعی است که اگر تخلفی در دانشگاه‌ها رخ دهد (چه خود معاونت تخلف را ببیند و چه به آنها گزارش شود) پیگیری و حکم صادر می‌کند و به نسبت تخلف صورت‌گرفته، مجازات‌ها از قبل پیش‌بینی شده است؛ مانند تعلیق از کار.
قیمت پایان‌نامه در ایران چند؟
قیمت‌ها این روزها بسیار زیاد شده و نسبت به دوسال پیش کلی تغییر کرده و سر به فلک گذاشته است. بسته به نوع پایان‌نامه و رشته تحصیلی قیمت‌های پایان‌نامه تغییر می‌کند.
ریاضی حدود ٦ میلیون تومان، علوم کامپیوتر بین ٢، ٣ تا ٤ میلیون و گرایش‌های رشته فیزیک بین چهار تا پنج میلیون تومان آب می‌خورد. این قیمت‌ها تا یک سال پیش نصف آن چیزی بود که امروز دریافت می‌شود؛ هرچه موضوع سخت‌تر باشد قیمت بیشتر خواهد بود. برای آنکه مشتری هم خیالش راحت باشد که پایان‌نامه به مشکلی برنمی‌خورد هر فصلی که نوشته به او تحویل داده می‌شود تا استاد تاییدیه آن را بدهد.
برای مهندسی‌ها وضع کمی متفاوت‌تر است. قیمت‌ها بالاتر می‌رود مثلا پایان‌نامه برای مهندسی مواد در حدود ٧ میلیون آب می‌خورد اما رشته معماری یا عمران گران‌تر تمام می‌شود و اگر ساخت ماکت هم به آن اضافه شود فرد باید ١٠ میلیون تومانی هزینه کند. برای مهندسی عمران کار سخت می‌شود اگر کار آزمایشگاهی نداشته باشد ٦ میلیون تومان می‌شود آن هم اگر کسی قبول کند. رشته‌های علوم انسانی قیمت کمتری دارند مثلا علوم اجتماعی دو میلیون تومان می‌شود تازه اگر پروپوزال را هم خودتان بنویسید ٤٠٠ هزار تومان تخفیف شامل حال‌تان می‌شود.
رساله دکترا بر اساس رشته قیمت‌هایش فرق می‌کند و گاهی فرد مجبور می‌شود تا صد میلیون تومان هم هزینه کند. اگر رشته‌اش سخت باشد یا نویسنده آن از اعضای مدرس دانشگاه باشد.
قیمت پایان‌نامه رشته‌های هنری هم بستگی به نرم‌افزارهایی که می‌خواهیم با آنها کار پایان‌نامه انجام شود و کار عملی‌ای که باید تحویل داده شود، دارد. کار تحلیلی ٤ تا ٥ میلیون تومان آب می‌خورد. برخی از موسسات نام دانشگاه برایشان مهم است و برخی‌ها نه. برخی از موسسات بر اساس نام دانشگاه قیمت را بالا می‌برند زیرا مثلا در دانشگاه تهران یا علامه طباطبایی استادان سختگیرترند تا دانشگاه آزاد یا پیام نور اما بعضی از مراکز هم برایشان فرقی ندارد و فقط بر اساس رشته، قیمت تعیین می‌کنند.
به گفته مسئول یکی از این موسسات، هر سال بیش از ٧٠ دانشجو برای دریافت پایان‌نامه به آنها مراجعه می‌کنند که در مقاطع مختلف نیاز به پایان‌نامه دارند که اگر حساب کنیم به طور میانگین ١٠ میلیون تومان برای هر پایان‌نامه دریافت کنند بیش از نزدیک به ٧٠٠میلیون تومان گردش مالی خواهند داشت. این تنها در مورد کارشناسی ارشد است و به جز رشته‌های دکتراست که بین ٥٠ تا ١٠٠ میلیون تومان هزینه برمی‌دارد. این در حالی است که بر اساس آمار کمتر از ٤٠ درصد از دانشجویان خودشان پایان‌نامه‌شان را می‌نویسند و بقیه با پرداخت پول تلاش می‌کنند سر و ته پایان‌نامه را، هم بیاورند. البته نباید از این موضوع چشم‌پوشی کرد که بسیاری از قوانینی که در این حوزه تصویب می‌شود تاثیرگذار نیست و فضای مجازی نیز در این میان بسیار تاثیرگذار است و کسی که در این میان به دنبال پایان‌نامه باشد به راحتی می‌تواند با یک جست‌وجوی کوتاه در فضای مجازی به افرادی که پایان‌نامه می‌نویسند دسترسی پیدا کند.
عکس ماجرا نیز اتفاق می‌افتد
فرهاد تیمورزاده، رئیس هیأت مدیره انجمن فرهنگی ناشران کتاب علوم پزشکی دانشگاهی در گفت‌وگو با «شهروند» با بیان اینکه خیلی اتفاق می‌افتد که دانشجویان مقاطع بالاتر تحقیقات علمی دانشجویان سال‌های اول را انجام یا به‌جای آنها کشیک می‌دهند اما عکس ماجرا نیز متاسفانه صادق است. به این معنا که در برخی از موارد استادان برای ارتقای علمی و دانشگاهی خود کتاب و تحقیقات دانشجویان را به نام خود می‌زنند. در واقع دانشجویان رزیدنت و انترن‌ها مقاله یا کتابی را ترجمه می‌کنند اما زمانی که این مبحث قرار است حالت کتاب به خودش بگیرد استاد، آن را به نام خود مصادره می‌کند.
او با تاکید بر اینکه اصولا در ترجمه‌ها این اتفاق رخ می‌دهد خاطرنشان می‌کند اصولا در چنین مواردی استاد کاری انجام نمی‌دهد و تالیف و ترجمه کار دانشجو است اما استاد آن را به نام خود می‌زند. این اتفاق وقتی بیشتر رخ می‌دهد که نام دو یا سه نویسنده برای کتاب انتخاب می‌شود و نویسنده اصلی، نام استاد دانشگاه می‌خورد.
به اعتقاد این پزشک اینگونه تخلف‌ها وقتی رخ می‌دهد که بیشتر مشاغل مدرک‌محور شده‌اند و عناوین مختلف می‌تواند شغل‌های متفاوت را هم به دنبال داشته باشد.
او معتقد است جعل و تقلب، موجب می‌شود که دانشگاه کارکرد خود را که تربیت افراد دارای صلاحیت و شایستگی است، از دست بدهد و قابل اعتماد نباشد. در واقع اعتبار دانشگاه فرو می‌ریزد و دیگر قابل اعتماد نیست. این تقلب گسترده، تبعیض علیه کسانی است که با اتکا به دانش و پشتکار خودشان درس می‌خوانند. اینکه دانشگاه نخبگان جعلی تولید، خلاقیت و نوآوری را نابود و تباه می‌کند. ناامیدی در فضای علمی موجب دامن زدن به پدیده فرار مغزها می‌شود. فارغ‌التحصیلانی که بدون صلاحیت از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شوند بعد از احراز موقعیت‌های شغلی ممکن است به جامعه صدمه بزنند. مثلا پزشکی که در دوران تحصیلش نه کشیک داده نه پایان‌نامه نوشته و از استادان نمره گرفته و در واقع فقط یک مدرک خریده، ممکن است سلامت بیماران را به خطر بیندازد.
وظیفه وزارت علوم پیگیری مراکز فروش مقاله و پایان‌نامه در شهر نیست
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با بیان اینکه وظیفه وزارت علوم این نیست که مراکز فروش پایان‌نامه و مقاله را در سطح شهر پیگیری کند، گفت: «در دانشگاه‌های زیرنظر وزارت علوم، این تخلفات بسیار نادر است و چنین اتفاقاتی نمی‌افتد، اما اگر مواردی هم باشد و گزارش شود، دفتر حقوقی وزارت علوم و دانشگاه این موضوع را پیگیری و برخورد می‌کند.»
دکتر محمدعلی زلفی‌گل درباره معضل مقاله و پایان‌نامه فروشی و اقدامات انجام‌شده در این زمینه به ایسنا گفت: «در هر دانشگاهی، کمیته اخلاق در پژوهش وجود دارد. اگر مواردی گزارش شود، در آنجا مورد بررسی قرار می‌گیرد و حکم صادر می‌شود.» او افزود: «معاونت حقوقی وزارت علوم مواردی که گزارش شده را پیگیری کرده است.»
وزیر علوم در پاسخ به این سوال که با توجه به اینکه کمیته‌های اخلاق در پژوهش تنها در صورت دریافت گزارش، موارد تخلف را پیگیری می‌کنند، آیا نیازی به پیگیری فعال‌تر تخلفات وجود ندارد؟ توضیح داد: «وظیفه وزارت علوم این نیست که در شهر بگردد و این کار را انجام دهد. وظیفه وزارت علوم این است که اگر موردی گزارش شود، آن را پیگیری کند.»
زلفی‌گل در واکنش به این سوال که «آیا فراوان بودن مراکز فروش مقاله و پایان‌نامه، نشان‌دهنده وجود تقاضا برای این موارد نیست؟» گفت: «در دانشگاه‌های وزارت علوم، این موضوع بسیار نادر است و چنین اتفاقاتی نمی‌افتد، اما اگر مواردی هم باشد و گزارش شود، دفتر حقوقی وزارت علوم و دانشگاه این موضوع را پیگیری و برخورد می‌کند.»
او خاطرنشان کرد: «وظیفه وزارت علوم این نیست که این مراکز در سطح شهر را پیگیری و با آنها برخورد کند.»
وزیر علوم در خصوص آیین‌نامه‌های موجود برای مقابله با این معضل، گفت: «آیین‌نامه‌های قبلی وجود دارند و در صورتی که قرار باشد امتیاز یا پایه تشویقی به افراد داده شود، اگر تخلفی محرز شود، این امتیازات شامل حال آن افراد نمی‌شود.»