در حالی که کشورهای اروپایی در تدارک تامین انرژی موردنیاز برای زمستان آینده‌اند و تاکنون نتوانسته‌اند برای گاز طبیعی روسیه جایگزینی بیابند، بازار نفت نوسان چندانی ندارد و چشم‌ها به اجلاس ماهانه اوپک دوخته شده است.
این اولین اجلاس به دبیرکلی هیثم الغیص است و پیش از برگزاری آن، تماس‌های متعددی میان مقام‌های کشورهای عمده تولیدکننده نفت صورت گرفته است تا با حل‌وفصل اختلاف‌های موجود، در قبال بازار نفت سیاستی واحد اتخاذ شود.
تداوم همکاری ریاض و مسکو در بازار نفت
در دو سال اخیر و پس از جنگ قیمت نفت، روسیه و عربستان سعودی در بازار نفت سیاست مشابهی را دنبال کرده‌اند و علی‌رغم درخواست‌های مکرر آمریکا و سایر کشورهای عمده مصرف‌کننده نفت مبنی بر افزایش ظرفیت تولید نفت، این دو کشور در چارچوب منافع ملی خود و اوپک پلاس به سیاست فعلی تولید خود ادامه دادند.
ماه گذشته و پس از سفر جو بایدن به عربستان سعودی، باز هم مسئله افزایش ظرفیت تولید نفت اوپک و به‌ویژه عربستان سعودی در رسانه‌ها مطرح شد. شش روز پس از پایان سفر جو بایدن، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، و شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در تماسی تلفنی، بر اهمیت همکاری‌های بیشتر تولیدکنندگان نفت اوپک پلاس تاکید کردند. کرملین در پایان این تماس تلفنی، بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن بر ضرورت تداوم همکاری کشورهای عضو اوپک‌پلاس و اجرای تعهدات این کشورها برای حفظ تعادل و ثبات لازم در بازار جهانی انرژی تاکید شده بود.
کاهش قیمت نفت پیش از اجلاس اوپک
کاهش رشد اقتصادی کشورهای مصرف‌کننده نفت بر قیمت نفت تاثیر مستقیمی دارد. بهای نفت روز دوشنبه، اول اوت، با انتشار آمار مربوط به کاهش رشد اقتصادی چین و اروپا کاهش یافت. این کاهش قیمت در حالی صورت گرفت که کشورهای مصرف‌کننده نفت خواهان افزایش ظرفیت تولید اوپک‌پلاس بودند. بررسی آمارهای اقتصادی روز دوشنبه نشان داد که کارخانه‌های صنعتی در سراسر آسیا و اروپا در ماه ژوییه به‌رغم افزایش تقاضای جهانی و محدودیت‌های سختگیرانه کووید-۱۹ چین، تولید خود را کاهش داده‌اند و این امر باعث شده است تا نگرانی‌ها در مورد احتمال بروز رکود اقتصادی در سطح جهان افزایش یابد.
سفر شاهزاده بن سلمان به یونان و فرانسه
شاهزاده محمد بن سلمان هفته گذشته از یونان و فرانسه دیدار کرد. همکاری عربستان سعودی با این کشورها در حوزه امنیت انرژی و انرژی‌های تجدیدپذیر از محورهای اساسی این سفر بود. در پایان سفر ولیعهد عربستان سعودی به فرانسه، مکرون و شاهزاده بن سلمان در بیانیه‌ای مشترک، بر اهمیت ثبات بازارهای جهانی انرژی و عرضه موادغذایی مانند گندم و غلات تاکید کردند.
در پایان سفر شاهزاده بن سلمان به یونان هم بیانیه مشترکی صادر شد که در آن، علاوه بر تاکید بر حل مسائل منطقه‌ای از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی، دو طرف بر اهمیت همکاری راهبردی در زمینه انرژی هم تاکید کردند. طی این سفر، شورای شراکت راهبردی دو کشور نیز تشکیل شد.
باید در نظر داشت که عربستان سعودی برنده بحران انرژی و حمله روسیه به اوکراین است. درآمد حاصل از صادرات نفت عربستان سعودی در ماه مه به بالاترین حد خود پس از سال ۲۰۱۴ یعنی ۳۱ میلیارد دلار رسید. در ماه مارس نیز عربستان سعودی حدود ۳۰ میلیارد دلار نفت فروخت.
تاکید دبیرکل جدید اوپک بر نقش مهم روسیه در بازار نفت
هیثم الغیص، دبیرکل جدید اوپک، در گفت‌وگو با روزنامه الرای کویت، به نقش مهم روسیه در تثبیت بازار نفت و ایفای نقش موثر اوپک‌پلاس در بازار تاکید کرد. به گفته الغیص، «طبیعی است که عوامل ژئوپلیتیکی همواره یکی از عوامل تاثیرگذار به شمار می‌روند و در افزایش یا کاهش قیمت‌ها نقش دارند؛ از جمله مثلا جنگ روسیه و اوکراین اما عوامل بسیار دیگری نیز وجود دارند. در رابطه با عوامل بنیادی بازار عوامل زیادی وجود دارند که شاید بارزترین آن‌ها فقدان جریان سرمایه‌گذاری در صنعت نفت طی سال‌های گذشته به‌ویژه پس از همه‌گیری کرونا باشد و هم‌زمانی این امر با بهبود تقاضا برای نفت، دلیل اصلی و تاثیرگذار افزایش قیمت‌ها است».
او به نقش کشورهای مهم و موثر در بازار در تثبیت بازار اشاره کرد. به گفته الغیص، ایران و ونزوئلا از مهم‌ترین کشورهای موسس اوپک‌اند و نقش آن‌ها در تامین ذخایر موردنیاز نفتی بسیار زیاد است؛ «اوپک امیدوار است ثبات به لیبی بازگردد و این کشور جایگاه مهم خود در بازار نفت را به دست آورد. عراق هم دومین تولیدکننده بزرگ این سازمان و یکی از پنج کشور موسس اوپک است و در حمایت از توافقنامه اوپک پلاس نقش برجسته‌ای ایفا می‌کند.»
الغیص به نقش مهم سوخت‌های فسیلی در اقتصاد جهانی نیز اشاره کرد و گفت که انرژی‌های تجدیدپذیر نمی‌توانند به این زودی جایگزین سوخت‌های فسیلی شوند.
غیبت ایران در تصمیم‌گیری‌های مهم اوپک در سایه تحریم‌ها
مولفه مهم در تاثیرگذاری بر تصمیم‌های اوپک میزان ظرفیت تولید و صادرات نفت است و با توجه به کاهش تدریجی ظرفیت تولید نفت در ایران و تداوم تحریم‌ها، علی‌رغم حضور این کشور در اجلاس‌های متعدد اوپک، ایران در جهت‌دهی به سیاست کلی اوپک تاثیر زیادی ندارد. بحران جهانی انرژی و حمله روسیه به اوکراین باعث شد تا نفت ایران علی‌رغم تحریم‌ها در بازار به فروش برسد و طبیعی است چراغ سبز بایدن در ادامه فروش نفت ایران در بازار بی‌تاثیر نبود. هرچند فروش نفت روسیه با تخفیف زیاد مشکلات متعددی برای فروش نفت ایران در بازار فراهم کرد. با این حال، ایران نباید انتظار داشته باشد بدون رفع تحریم‌ها، جایگاه قبلی خود را در اوپک پس بگیرد.
یک روز قبل از برگزاری اجلاس ماهانه اوپک، بازار انرژی تحولات زیادی را شاهد بود؛ علی‌رغم تحریم‌های متعدد علیه روسیه، ژاپن مایل است سهم خود در پروژه ساخالین ۲ را حفظ کند، اوپک در مورد افزایش عرضه نفت با احتیاط پیش می‌رود و احتمال ازسرگیری مذاکرات ایران و آمریکا سر مسئله هسته‌ای کاهش یافته و اذعان برخی مسئولان جمهوری اسلامی ایران مبنی بر توانایی تولید بمب اتمی نیز به ایجاد شبهاتی در مورد آینده احیای برجام منجر شده است. از طرفی، در شش ماهه اول ۲۰۲۲، تولید گازپروم حدود ۱۲ درصد کاهش یافت که برای اقتصاد روسیه که با تحریم‌های زیادی روبرو است، خبر خوبی نیست. بنابراین طبیعی است که روسیه با هرگونه افزایش ظرفیت تولید در اجلاس اوپک مخالف باشد.
با توجه به شرایط بازار نفت و همسویی سیاست‌ها و منافع روسیه و عربستان سعودی به عنوان دو عضو موثر اوپک پلاس، نباید انتظار داشت که نتیجه اجلاس اوپک پلاس خوشایند کشورهای مصرف‌کننده انرژی باشد. اوپک دو تا سه دهه آینده در بازار نفت نقش ایفا خواهد کرد و از آنجا که کشورهای عمده مصرف‌کننده نفت و گاز هم با توجه به بحران اخیر انرژی، تمرکز خود را بر امنیت انرژی گذشته‌اند، این امر به پررنگ‌تر شدن نقش اوپک در معادلات بازار جهانی انرژی کمک خواهد کرد.