دالغا خاتین‌اوغلو- دوبچه‌وله: آمارهای نیمه اول سال جاری میلادی دولت ترکیه، از افزایش 186 درصدی ورود گردشگر خارجی و رشد 72 درصدی فروش مسکن به شهروندان خارجی خبر می‌دهد. این رشد در گرو چیست و گره کار ایران کجاست؟
در حالی که رکود بر بازار مسکن ایران حاکم است و هرگز صنعت گردشگری منبع درآمد قابل توجهی در این کشور نبوده و از طرفی طرح ایران برای اعطای حق اقامت ۵ ساله به خارجی‌ها در ازای خرید مسکن، از زمان تصویب در سال ۱۳۹۸ تاکنون بنا به گفته خود مقامات ایران "حتی یک متقاضی نداشته"، چرا صنعت توریسم ترکیه با رشدی چشمگیر در حال توسعه است و سرمایه‌های خارجی کماکان به این کشور سرازیر می‌شود؟
شاید در نگاه اول، افت چشمگیر ارزش لیر طی چند سال گذشته به عنوان انگیزه‌ای برای سفر به ترکیه یا خرید ملک در این کشور به ذهن برسد، اما چنین وضعیتی -و حتی بسیار بدتر از آن- در خود ایران نیز بوده، اما تنها به رکود و عقب‌گرد دامن زده است.
سرمایه خارجی در آینه آمارهای ترکیه و نهادهای بین‌المللی
آمارهای بانک مرکزی ترکیه از ۲۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این کشور از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۰ خبر می‌دهد که تقریبا ۱۵ برابر دو دهه قبل از آن است.
آمارهای کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل، آنکتاد، نیز با تایید این آمار، نشان می‌دهد، در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۲.۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ترکیه انجام شده که ۶۰ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۰ بوده و این رقم ۹ برابر سرمایه‌گذاری خارجی در ایران طی سال ۲۰۲۱ بوده است.
در رسانه‌های فارسی‌زبان عمدتا موضوع دریافت شهروندی ترکیه به واسطه خرید ملک در این کشور برجسته شده، اما داستان فروش مسکن در ترکیه به خارجی‌ها چیز دیگری است.
سرمایه‌گذاری خارجی
نکته اینجاست که طی ۲۰ سال گذشته تنها ۳ درصد از سرمایه‌گذاری‌های خارجی در بخش مسکن ترکیه بوده و بخش اعظم سرمایه‌گذاری‌ها در بخش‌های مالی (۳۳ درصد)، تولید (۲۴ درصد)، انرژی (۱۱ درصد) و تکنولوژی و فنی (۱۱ درصد) بوده است.
از طرفی، بیش از ۷۰ درصد سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی در ترکیه طی دو دهه گذشته توسط کشورهای اروپایی و آمریکا انجام شده است و شمار شرکت‌های خارجی که مستقیما با سرمایه خود به ترکیه آمده‌اند، تقریبا ۱۵ برابر شده و به ۷۵ هزار شرکت رسیده است.
این در حالی است که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران طی ۶ سال گذشته بنابر برآورد آنکتاد، به‌طور متوسط سالانه ۲.۵ میلیارد دلار بوده که بخش اعظم آن در دو سال خروج این کشور از تحریم (۲۰۱۶ و ۲۰۱۷) انجام شده است.
چین نیز مهم‌ترین سرمایه‌گذار خارجی در ایران بوده که بخش اعظم سرمایه آن برای توسعه میادین نفتی آزادگان و یادآوران اختصاص یافت و شرکت‌های ساینوپک و سی‌ان‌پی‌سی چین نیز نهایتا دو میدان نفتی یادشده را نیمه‌کاره رها کردند.
گردشگری ترکیه
آمارهای وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه نشان می‌دهد که در نیمه ابتدایی امسال ۱۶.۵ میلیون گردشگر خارجی وارد این کشور شده که تقریبا دو برابر سال گذشته و بیش از ۳.۵ برابر دور مشابه سال ۲۰۲۰ است. البته به غیر از آن، ۳.۵ میلیون از خود شهروندان ترک ساکن خارج نیز به ترکیه سفر کرده‌اند. بخش اعظم این گردشگران به شهرهای استانبول به عنوان قلب اقتصادی کشور و شهرهای ساحلی و مراکز تفریحی آنتالیا، ادرنه، موغلا و ازمیر سفر کرده‌اند.
شمار گردشگران ایرانی در ترکیه در شش ماه ابتدایی سال ۲۰۲۲ بیش از سه برابر دور مشابه سال گذشته بوده و از یک میلیون گردشگر فراتر رفته است. بیشترین شمار گردشگران خارجی از کشورهای آلمان، روسیه، بریتانیا، بلغارستان و سپس ایران بوده‌اند.
این در حالی است که گردشگران خارجی در ایران عمدتا شهروندان فقیر کشورهای منطقه هستند که عمدتا برای زیارت اماکن مذهبی، خرید مواد غذایی یا خدمات پزشکی و درمانی وارد ایران می‌شوند.
نکته دیگر، خدمات ارائه‌شده برای گردشگران خارجی در ترکیه است که قابل مقایسه با ایران نیست. برای نمونه، شرکت رده‌بندی ایرلاین‌های جهان، "ایرلاین ریتینگ"، در تازه‌ترین گزارش سالانه خود که ۲۳ تیرماه منتشر شد، شرکت هواپیمایی ترکیه، ترکیش ایرلاینز، را در مقام نهم میان ایرلاین‌های جهان از لحاظ ارائه خدمات قرار داد. این در حالی است که نایب رئیس هیات مدیره انجمن شرکت‌های هواپیمایی ایران زمستان سال گذشته اعلام کرد که نیمی از هواپیماهای مسافربری ایران زمین‌گیر شده‌اند.
این تنها یک نمونه ساده و ابتدایی از خدمات مورد نیاز برای جذب گردشگران خارجی است.
فروش املاک به خارجی‌ها
آخرین گزارش مرکز آمار ترکیه نشان می‌دهد که در نیمه ابتدایی امسال نزدیک به ۳۶ هزار واحد مسکن به شهروندان خارجی فروخته شده که نسبت به دور مشابه سال گذشته ۷۲ درصد رشد داشته است.
ارزش املاک فروخته‌شده به شهروندان خارجی در ترکیه طی سال گذشته حدود ۱۰ میلیارد دلار بوده است.
ایرانی‌ها در نیمه ابتدایی امسال ۴ هزار و ۸۸۴ واحد مسکونی در ترکیه خریداری کرده‌اند که نسبت به دور مشابه سال گذشته رشدی ۴۳ درصدی را نشان می‌دهد. فروش مسکن در ترکیه به شهروندان روسیه نیز در این مدت تقریبا ۳.۵ برابر شده است که علت آن تهاجم نظامی روسیه به اوکراین و فرار سرمایه‌ها از روسیه به خاطر تحریم‌های غرب است.
مهم‌ترین مشتریان مسکن در ترکیه بعد از روسیه و ایران، شهروندان عراق، قزاقستان، آلمان، اوکراین، یمن، چین، مناطق فلسطینی، کویت و ایالات متحده آمریکا هستند.
اقتصاد یعنی حلقه‌های به‌هم‌پیوسته عناصر اقتصادی
از آنچه گفته شد آشکارا پیداست که سهم چشمگیر کشورهای اروپایی یا شهروندان کشورهای ثروتمند منطقه مانند کویت در خرید مسکن و گردشگری ترکیه، با ورود سرمایه به این کشور در ارتباطی تنگاتنگ با هم قرار دارد.
ترکیه نیز مانند ایران در تنش‌های بی‌پایان با کشورهای عربی، غربی، روسیه و حتی خود ایران بوده، اما همواره اقتصاد، تجارت و حتی مسائل انرژی اولویت خود را در چارچوب منافع ملی برایش حفظ کرده است.
مهم‌ترین شرکای تجاری ترکیه نیز کشورهای پیشرفته غربی و کشورهای عربی ثروتمند منطقه هستند که بیش از ۸۰ درصد صادرات ترکیه راهی این کشورها می‌شود.
ترکیه همچنین طی سال‌های گذشته به مسیر ترانزیت نفت ترکمنستان، قزاقستان، جمهوری آذربایجان، عراق و مسیر ترانزیت گاز جمهوری آذربایجان و روسیه به بازارهای غربی تبدیل شده است.