مدیر گروه مرکز مطالعات انرژی وین گفت: روسیه در سال‌های گذشته دو قرارداد و چندین تفاهم‌نامه با شرکت ملی نفت ایران امضا کرد و تا حدی کار را هم شروع کردند. اما پس از آغاز دور تازه از تحریم‌های ترامپ و توقف برجام، شرکت‌های روسی کار را متوقف کردند. در حقیقت نه تنها قراردادها را متوقف کردند، بلکه حساب‌های متعلق به ایران در شرکت نیکو را هم مسدود کردند. درواقع براساس قوانین پولی و مالی دولت روسیه، همین حالا هم هیچ شرکت ایرانی، اجازه افتتاح حساب در روسیه را ندارد.
فریدون برکشلی در گفت‌وگو با ایلنا، با اشاره به تاریخچه‌ای از روابط نفتی ایران و روسیه اظهار داشت: اولین روابط سیاسی و رسمی ما بین ایران و روسیه در سال ۱۵۰۱ میلادی برقرار شد. از آن زمان تاکنون دو کشور به عنوان دو همسایه بزرگ، دوران رقابت، خصومت و دوستی با یکدیگر را تجربه کردند. اما این را بگویم که در طول این دوران جمعا پنج بار با هم جنگیدند و در هر پنج بار هم چیزی از دست دادند. اما زمانی هم که نجنگیدند هم باز از دست دادند. یعنی ساختار مصالحه‌ای که به پایان جنگ‌ها می‌انجامید، به نحوی بود که در دوران صلح هم هنوز هزینه پرداخت می‌شد. البته این برای تمام دوران پانصد ساله روابط نبود. حالا با این پیشینه، جای تعجب نیست که بدبینی عمیق تاریخی ما بین دو کشور وجود دارد.
روس‌ها زمان ترامپ شرکت نیکو را مسدود کردند
وی افزود: در گذشته‌های نزدیک هم شرایط چندان تغییر نکرد. روسیه در سال‌های گذشته دو قرارداد و چندین تفاهم‌نامه با شرکت ملی نفت ایران امضا کرد و تا حدی کار را هم شروع کردند. اما پس از آغاز دور تازه از تحریم‌های ترامپ و توقف برجام، شرکت‌های روسی کار را متوقف کردند. در حقیقت نه تنها قراردادها را متوقف کردند، بلکه حساب‌های متعلق به ایران در شرکت نیکو را هم مسدود کردند. در واقع براساس قوانین پولی و مالی دولت روسیه، همین حالا هم هیچ شرکت ایرانی، اجازه افتتاح حساب در روسیه را ندارد. البته قاعدتا قوانین باید مورد تجدیدنظر قرار گیرد تا زمینه عملیاتی شدن قراردادهای جدید فراهم شود و تکلیف تسویه‌حساب‌های قراردادهای متوقف مانده قبلی روشن شود.
روسیه بخش مهمی از ظرفیت‌سازی خود را مدیون شرکت‌های بین‌المللی است
مدیر گروه مرکز مطالعات انرژی وین تصریح کرد: همانطور که عرض کردم این سابقه وجود دارد، اما منجر به این نشده که نفت‌خام یا گازی به سرچاه برسد. این را در نظر داشته باشیم که روسیه بخش مهمی از ظرفیت‌سازی دو دهه اخیر خود را مدیون شرکت‌های بین‌المللی است. این موضوع به خصوص در مورد نفت صادق است. روسیه به نسبت کشورهای اوپک خاورمیانه مانند عربستان، عراق و جمهوری اسلامی ایران ذخایر نفتی کمی دارد. ضمن اینکه در بیشتر مخازن، عملیات اکتشاف، استخراج و تولید با مشکلات عدیده‌ای روبه‌روست. بنابراین از دید کارشناسان ذخایر ایران که تجارب مهمی در صنعت نفت دارند، کارشناسان روسی را چندان تایید نمی‌کنند. البته این موارد در مقام قیاس و تحت شرایط کنونی برای ایران است که افقی برای دسترسی به تکنولوژی و سرمایه‌گذاری کافی در اختیار ندارد. صنعت نفت، مقوله بین‌المللی است و برای ظرفیت‌سازی موثر لازم است تعاملات بین‌المللی برقرار باشد.
ماهیت تفاهم‌نامه‌ها با گازپروم خوب است اما لازم است که تضمین اخذ شود
وی در ادامه به امضای تفاهمنامههای اخیر با گازپروم روسیه اشاره کرد و گفت: ماهیت تفاهم‌نامه‌ها خوب است. چنانچه به قراردادهای واقعی و عملیاتی تبدیل شوند، مهم و مفید است. البته لازم است که تضمین‌های لازم اخذ شود تا در صورت تغییر شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی، شرکت‌های روسی مانند دفعات قبلی، فعالیت‌های خود را متوقف نکنند. گازپروم روسیه هم شرکت قدرتمندی است و در ۲۳ کشور در حال فعالیت است. این بدان معناست که قابلیت‌های خوبی داراست. گازپروم از زمره شرکت‌های روسی است که در استانداردهای بین‌المللی مورد تایید است. البته جزییات کاملی از مفاد تفاهم‌نامه در دست نیست. بدیهی است که لازم است مطالعات میدانی انجام شود و از مرحله تفاهم‌نامه به قرارداد منتهی شود. در حال حاضر امکان جمع‌بندی درستی در دست نیست. احتمالا باید منتظر رفت و آمدهای آتی تیم‌های عملیاتی و کارشناسی باشیم.
نیروگاه بوشهر شاخص‌ترین مورد از یک پروژه ناموفق بین ایران و روسیه
وی درباره احتمال تکرار تعلل روس‌ها در اجرای مفاد تفاهمنامههای جدیدی مشابه نیروگاه اتمی بوشهر خاطرنشان کرد: درست است. همیشه نیروگاه بوشهر شاخص‌ترین مورد از یک پروژه ناموفق بین ایران و روسیه است. ایران در دهه ۱۹۷۰ میلادی، گاز به شوروی سابق صادر کرد و براساس تهاتر، ذوب‌آهن اصفهان را با کمک روس‌ها ساخت. در آن سال‌ها ذوب‌آهن به عنوان سمبل صنعتی شدن برای ایران خیلی مهم بود.
سیاست روس‌ها در نیروگاه اتمی بوشهر؛ اصل نه توقف، نه تکمیل
برکشلی ادامه داد: البته شرایط نیروگاه هسته‌ای انرژی بوشهر با امروز تفاوت دارد. روسیه‌ی دورانِ پوتین، همراه با یک دوره سیاست بی‌طرفی فعال بین‌المللی آغاز شد. روسیه در دهه اول پوتین شرایطی برای بلندپروازی‌های استراتژیک نداشت. بنابراین در مورد بوشهر هم براساس اصل نه توقف، نه تکمیل، ادامه می‌داد. همین سیاست را هندوستان هم در مورد چابهار و پاکستان در مورد خط لوله گاز با ایران اجرا می‌کردند. شرایط معلق و پا در هوا. البته امروز هم روسیه، هند و پاکستان از استراتژی تعلیق در قبال ایران غبطه می‌خورند و ابراز پشیمانی می‌کنند. اما در نهایت بازنده این قبیل تعاملات بدون پشتوانه و ضعیف، ایران است.
تفاهم‌نامه‌ها می‌تواند بوشهر جدیدی در بطن خود داشته باشد
وی تاکید کرد: در تمام قراردادها وقتی که به جزییات قرارداد توجه نشود، این ریسک وجود دارد. همین حالا هم همین طور است. این تفاهم‌نامه هم می‌تواند، بوشهر جدیدی را برای کشور در بطن خود داشته باشد. در هر حال بنده از بنیه و توانایی تیم حقوقی شرکت ملی نفت اطلاعی ندارم.
میزان نفت و گاز تحت‌تحریم از میزان نفت غیرتحریمی بیشتر می‌شود
مدیر گروه مرکز مطالعات بین‌الملل انرژی وین درباره احتمال تحریم شرکت گازپروم روسیه بیان داشت: درست است، این قرارداد نفت و گاز کشورهای تحت‌تحریم است. در واقع در نقشه جدید جغرافیای نفتی جهان به سمتی حرکت می‌کنیم که میزان نفت و گاز تحت‌تحریم امریکا و غرب، از میزان نفت غیرتحریمی بیشتر می‌شود. به نحوی دنیای انرژی به بلوک تحریمی و غیرتحریمی در حال دگردیسی است.
چرا تفاهم‌نامه‌ها به روبل و ریال نیست؟
وی ادامه داد: در عین حال، قراردادهای نفتی معمولا به دلار تنظیم می‌شوند. همین تفاهم‌نامه هم بر اساس دلار برآورد هزینه شده است. در حالی که قرار است بر پایه روبل و ریال عملیاتی شود. نقش تهاتر و جایگاه آن تعاریف جدید آن در نظام بازرگانی ایران، هم باید مشخص شود. در واقع نگرانی اصلی این نیست که حالا شرکت‌های نفتی روسیه تحت تحریم قرار دارند. نگرانی زمانی است که از تحریم خارج شوند. در دوران تحریم‌های حداکثری ترامپ علیه ایران، درجه پایبندی بانک‌های روسی در خصوص رعایت تحریم ایران، از اروپایی‌ها هم بیشتر بود.
کرملین نفس تازه می‌کند؟
برکشلی گفت: در محاسبات و ملاحظات استراتژیک روسیه، عمر دولت پرزیدنت بایدن تا نوامبر امسال است. دمکرات‌ها، اکثریت را در کنگره از دست خواهند و رییس‌جمهور فاقد توان اجرایی برای قدرت‌نمایی‌های جهانی خواهد بود. دمکرات‌ها در امریکا به شکل سنتی، ضد روسیه هستند. جمهوری‌خواهان هم ضدچین هستند. چنانچه کاندیدای جمهوری‌خواهان در ۲۰۲۴ وارد کاخ سفید شود، احتمالا کرملین نفسی تازه خواهد کرد، اما حتی بعد از انتخابات میان دوره‌ای و از دست رفتن اکثریت نمایندگان دمکرات، بایدن نمی‌تواند مانند امروز برای روسیه قدرت‌نمایی کند.
کارنامه روس‌ها در توسعه میادین نفتی و گازی جهان
وی در ادامه به ارزیابی کارنامه روس‌ها در توسعه میادین نفتی و گازی جهان و از جمله ایران پرداخت و گفت: شرکت‌های روسی در تعدادی از کشورها، در امریکای‌جنوبی، آفریقا و منطقه آسه‌آن مشغول فعالیت است. از عملکرد آنها اطلاعات دقیقی ندارم. شرکت‌های روسی با شرکت‌های بین‌المللی همکاری نزدیکی داشتند و به یمن همکاری‌های نزدیک با شرکت‌های ممتاز بین‌المللی، عملکرد بالنسبه خوبی داشته‌اند. اما در سال‌های آینده و در شرایط تحریم استمرار آن را باید ارزیابی کرد. شرکت‌های عمده نفت و گاز روسیه وارد چنبره گسترده‌ای از فعالیت‌های بین‌المللی شده‌اند و جداسازی آنها از اقتصاد جهانی چندان ساده نیست. باید تاکید کنم که هر قرارداد خارجی با روسیه، هند، پاکستان یا هر کشور و شرکت خارجی لازم است با دقت و بهره‌گیری از حقوقدان‌های بین‌المللی تدوین شود.