کلیه اشخاصی که ملک یا املاک خود را به اجاره واگذار کرده و درآمدی از آن دریافت می‌کنند مشمول مالیات بوده و موظفند تا پایان مهلت قانونی نسبت به تسلیم اظهارنامه مالیات بر درآمد اجاره املاک خود اقدام کنند.
صاحبان درآمد املاک اجاره‌ای مکلف‌اند تا پایان تیرماه نسبت به ارائه اظهارنامه درآمد املاک عملکرد سال ۱۴۰۰ اقدام کنند و از مزایا و تسهیلات قانونی بهره‌مند شوند.
سازمان امور مالیاتی کشور در راستای توسعه خدمات الکترونیکی جهت خوداظهاری مودیان مالیاتی، اظهارنامه را در سامانه my.tax.gov.ir قرار داده است.
طبق قانون مالیات‌های مستقیم کلیه مالکان (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی) نسبت به جمع ارزش املاک خود و حسب مورد املاک فرزندان تحت تکفل خود اعم از مسکونی و سایر املاک واقع در محدوده شهرها و شهرک‌ها (به‌استثنای یک واحد مسکونی شخص حقیقی اعم از خانه یا آپارتمان به انتخاب او) مشمول مالیات سالانه می‌شوند و ارزش املاک بر اساس ارزش معاملاتی موضوع ماده ۶۴ این قانون محاسبه خواهد شد.
طبق این قانون، درآمد شخص حقیقی یا حقوقی ناشی از واگذاری حقوق خود نسبت به املاک واقع در ایران پس از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون مشمول مالیات‌بردرآمد املاک می‌شود.
ازاین‌رو درآمد املاک شرکت‌هایی که تمام سرمایه آنها به طور مستقیم یا باواسطه متعلق به دولت است تابع مقررات این فصل نبوده و از طریق رسیدگی به دفاتر تشخیص خواهد شد.
طبق ماده ۵۳ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد مشمول مالیات املاکی که به اجاره واگذار می‌شود عبارت است از کل مال‌الاجاره اعم از نقدی و غیرنقدی پس از کسر ۲۵ درصد بابت هزینه‌ها و استهلاک و تعهدات مالک نسبت به مورد اجاره . طبق این ماده، برای ۷۵درصد از اجاره سالیانه باید مالیات پرداخت شود و ۲۵ درصد آن معاف از مالیات است.
بر اساس این قانون، در رهن تصرف، راهن طبق مقررات این فصل مشمول مالیات خواهد بود. همچنین هرگاه موجر مالک نباشد درآمد مشمول مالیات وی عبارت است از مابه‌التفاوت اجاره دریافتی و پرداختی بابت ملک مورد اجاره پرداخت می‌شود.
در مورد املاک تجاری از قانون مالیات بر مستغلات استفاده می‌شود. بر اساس این قانون برای کلیه مستغلات از قبیل مغازه‌ها، اجاره انبارها، کاروان‌سراها، مهمانخانه‌ها، قهوه‌خانه‌ها میدان‌ها در شهرها عمده مالیات مستغلات برقرار می‌شود.
طبق قانون، نسبت به درآمد اجاره‌بهای ملک و زمین و هرنوع از نقل و انتقال مربوط به آن است. این نوع مالیات شامل مالیات بر درآمد از اجاره؛ نقل و انتقال؛ ساخت‌وساز و املاک ارثی می‌شود.
مالیات بر درآمد اجاره
مالیات بر درآمد اجاره زمانی صورت می‌گیرد که شخص حقیقی یا حقوقی از طریق اجاره املاک و مستغلات خود صاحب درآمدی می‌شود. قانون مالیات‌بردرآمد اجاره فقط به املاکی تعلق می‌گیرد که متراژ آنها در شهرستان‌ها بیشتر از ۲۰۰ متر و در تهران بیشتر از ۱۵۰ متر باشد.
بر اساس ماده ۵۹ قانون مالیات‌های مستقیم، هرگونه جابه‌جایی و انتقال ملک مشمول ۵درصد مالیات بر ارزش معامله می‌شود. اما در اجرای این قانون، مسائل و عوامل زیادی مانند مساحت عرصه و بنا، قدمت بنا یا سال ساخت آن، نوع اسکلت بنا، تأسیسات و تجهیزات به‌کاررفته مانند آسانسور، نوع استفاده و کاربری ملک، نوع مالکیت، برِ خیابان بودن یا نبودن و... وجود دارند که بر میزان مالیات تأثیر می‌گذارند.
همچنین در مالیات حق واگذاری، مالیاتی دو درصدی برای نقل‌وانتقال حق کار و پیشه و تصرف مکان و استفاده از مکان تجاری ملک در نظر گرفته شده است.
مالیات بر ساخت‌وسازها طبق آیین‌نامهٔ اجرایی ماده ۷۷ قانون مالیات‌های مستقیم در نظر گرفته است. بر اساس این مصوبه هر ساخت‌وسازی که به‌وسیلهٔ اشخاص حقیقی و حقوقی خرده ساز یا انبوه‌ساز شکل بگیرد، ۱۵ تا ۲۰ درصد از فروش اولین واحد مسکونی را مالیات باید بپردازد.
سازندگان حقوقی یعنی شرکت‌های ساختمانی دارای مجوز، ۲۵ درصد درآمد حاصل از فروش واحدهای نوساز را به دولت می‌دهند. همچنین شرکت‌های تعاونی مسکن نیز ۱۸.۷۵درصد از سود ساخت‌وساز و فروش املاکشان را به امور مالیاتی اختصاص می‌دهند و اشخاص حقیقی خرده ساز و انبوه‌ساز ۱۵ تا ۲۵درصد فروش نخستشان را برای دولت کنار می‌گذارند.
طبق قانون مالیات‌های مستقیم، کسب هر نوع مال اتفاقی مشمول مالیات می‌شود. املاک ارثی مصداق اموال اتفاقی است و باید مالیات آن پرداخت شود.