تنظیم روابط بین افراد یک جامعه و تنظیم قراردادهایی که در مورد مالی که بین آن‌ها رد و بدل می‌شود، یکی از مهم‌ترین قوانینی است که توسط علم حقوق تعیین می‌شود. حق مالکیت فکری و معنوی زمانی تنظیم می‌شود که یک نوع مال فکری بین دو طرف رابطه وجود داشته باشد. این نوع مالکیت از شخص حقیقی و یا حقوقی صاحب فکر هم از نظر حقوق شخصی و هم حقوق عمومی حمایت می‌کند.
مالکیت فکری و معنوی چیست؟
مالکیت فکری و معنوی به هر نوع حقی گفته می‌شود که به شخص خلاق، صاحب فکر و اثر به واسطه کالا و اثری که خلق کرده است اعطا می‌شود. این حق از مخاطرات پیش روی ایده خلاقانه جلوگیری می‌کند. این افکار و ابتکارات علاوه بر جنبه‌های معنوی، از جنبه‌های اقتصادی نیز ارزشمند هستند.
انواع مالکیت فکری
دسته‌بندی مالکیت فکری و معنوی با توجه به نیازهای حقوقی و نوع عرصه فعالیت تعیین می‌شود. مالکیت معنوی در حالت کلی به دو دسته مالکیت صنعتی و حق کپی‌رایت تقسیم‌بندی می‌شود که در این میان حق مالکیت صنعتی خود به چند زیرشاخه تقسیم‌بندی می‌شود.
- مالکیت حق اختراع
این نوع حق یکی از زیرشاخه‌های مالکیت صنعتی است و برای مخترعین در نظر گرفته می‌شود و در رابطه با ساخت یک کالا و یا وسیله جدید است که در امور مختلف کاربرد دارد. کالا و یا محصولی که نتیجه فکر و ایده یک فرد و یا گروهی از افراد است که فرآیند ساخت آن برای اولین بار ارائه شده است. البته اختراع باید هم از نظر عملی و هم اقتصادی کاربرد داشته باشد.
- نام تجاری
انتخاب نام تجاری خاص زیر شاخه مالکیت صنعتی است که نیاز به ثبت مالکیت فکری دارد و به این ترتیب طبق این حق هیچ کس نمی‌تواند از این نام کپی‌برداری و یا سوءاستفاده کند.
- حق ثبت علائم تجاری
لوگو، اعداد و حروف، تصویر، صدا رنگ و یا شعار تبلیغاتی از جمله علائم تجاری برای هر شرکت و برند هستند که منحصر به فرد بوده و با ثبت آن می‌توانید از کپی و یا سوءاستفاده از آن‌ها جلوگیری کنید.
- حق ثبت طرح‌های صنعتی
شکل ظاهری طرح‌های صنعتی، انواع محصولات و اختراعات را با استفاده از ثبت مالکیت فکری می‌توانید به نام شرکت خود ثبت کنید تا از کپی‌برداری آن توسط شرکت‌های دیگر جلوگیری کنید.
- آدرس سایت
دامنه سایت و یا آدرس اینترنتی از جمله اقلامی هستند که در گروه حقوق فکری و معنوی قرار می‌گیرند.
- اسرار تجاری یک سازمان
ممکن است یک سازمان و یا شرکت اسناد و مدارک تجاری سری داشته باشد که ممکن است با افشای آن، دیگر سازمان‌ها و یا رقبا از آن‌ها سوءاستفاده شود. صاحبان این شرکت‌ها می‌توانند با ثبت مالکیت فکری از این پرونده‌ها و اسرار محافظت کنند. محرمانگی اسناد شرکت در این دسته قرار می‌گیرد و در صورتی که توسط هر یک از اعضا فاش شود، مجبور به پرداخت جریمه خواهد بود.
حق کپی‌رایت (حق مؤلف)
حق کپی‌رایت شایع‌ترین نوع حقوق معنوی و فکری است که به منظور صیانت از آثار ادبی و هنری به صاحبان آثار اعطا می‌شود. آثار نقاشان، عکاسان، نویسندگان و... در این دسته جای می‌گیرند.
علت ثبت مالکیت فکری چیست؟
واقعیت این است که افراد و تمامی کسب و کارها که صاحب ایده و اثر هستند، برای اینکه بتوانند به حیات خود ادامه دهند به حقوق مربوط به مالکیت فکری و معنوی نیاز دارند. حمایت و پشتیبانی قانونی از آثار ابداع شده باعث می‌شود روز به روز افراد، سرمایه‌گذاری بیشتری بر اهداف نوآورانه داشته باشند و خیالشان از این بابت راحت باشد که زحمات و تلاش‌های شبانه‌روزی آن‌ها بی‌نتیجه نبوده است. آن‌ها می‌دانند که با ثبت مالکیت اختراعات و هنر خود، می‌توانند آثار خود را از گزند سوءاستفاده‌های احتمالی و کپی‌برداری‌ها محافظت کنند.
مراحل ثبت مالکیت معنوی و فکری
قبل از ثبت مالکیت نیاز است تا سامانه مرکز مالکیت معنوی ثبت‌نام کنید. در زیر به مراحل ثبت اختراع و ثبت مالکیت فکری اشاره می‌کنیم:
۱. برای ثبت مالکیت فکری ابتدا باید یک حساب کاربری در سامانه مرکز مالکیت معنوی ایجاد کنید.
۲. در مرحله دوم باید اظهارنامه ایده را باید در سایت ثبت کنید. اظهارنامه در واقع توصیفی از ایده فکری و یا طرح فنی است. کارشناسان آن را مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهند.
۳. در صورتی که اظهارنامه نواقصی داشته باشد، به فرد اطلاع داده می‌شود. پس از اطلاع فرد، یک ماه فرصت دارد تا اظهارنامه را مجدداً تکمیل کند و ایرادات اعلام شده توسط کارشناسان را برطرف کند. در غیر این صورت پس از گذشت این زمان، اظهارنامه باطل می‌شود و مجدداً باید برای ثبت آن در سامانه اقدام کنید.
۴. پس از اینکه اظهارنامه ثبت و بررسی شد، کارشناسان مربوطه به دنبال ایده‌های مشابه می‌گردند و در صورت وجود موارد مشابه به ثبت رسیده، از شخص خواسته می‌شود به سازمان مراجعه کرده و توضیحات لازم را در خصوص تفاوت‌های موجود بین اثر خود و آثار مشابه ارائه دهد. در صورتی که بتواند کارشناسان را با توضیحات خود قانع کند که محصول او با دیگر موارد موجود متفاوت است، مجدداً طرح بررسی می‌شود و پاسخ آن از طریق سامانه در اختیار فرد قرار می‌گیرد.
۵. در صورتی که ایده پذیرفته شود و تفاوت آن با سایر اقلام مشابه مشخص شود، ابلاغیه پذیرش اثر مورد نظر صادر می‌شود.
۶. پس از صدور ابلاغیه، فرد یا شرکت یک ماه فرصت دارد تا هزینه‌های مربوط به ثبت مالکیت فکری و معنوی اثر را بپردازد.
۷. پس از پرداخت هزینه حق‌الثبت، پیش‌نویس آگهی صادر می‌شود و شخص باید آن را در یک روزنامه رسمی به منظور انتشار ایده خود به چاپ برساند. پس از این مرحله گواهی ثبت اختراع صادر می‌شود.
قوانین ثبت مالکیت فکری
اولین بار در سال ۱۳۰۴ قوانین مربوط به مالکیت معنوی در ایران به وجود آمدند و قانون ثبت علامت تجاری نیز در همین سال تصویب شد. کشور ایران در سال ۱۳۸۰ به سازمان جهانی مالکیت فکری پیوست. این قوانین در حال حاضر در کشور به ۵ دسته تقسیم می‌شوند.
۱. قوانین مالکیت فکری در خصوص تکثیر و ترجمه کتب، آثار صوتی
۲. قوانین مالکیت فکری و معنوی در مورد تجارت الکترونیک: طبق این قوانین از حقوق الکترونیکی شرکت اعم از علائم تجاری، اسرار تجاری و... حمایت می‌شود.
۳. قوانین ثبت اختراعات، علائم تجاری و طرح‌های صنعتی: این قوانین از اختراعات، ظواهر طرح‌های صنعتی و علائم تجاری برندهای مختلف حمایت می‌کند.
۴. قوانین مالکیت معنوی در خصوص صاحبان آثار نرم‌افزاری و رایانه‌ای: این قوانین از پدیدآورندگان نرم‌افزار و آثار رایانه‌ای که در ایران گواهی ثبت دریافت کرده‌اند حمایت می‌کند.
۵. قوانین مالکیت فکری در خصوص مؤلفان و هنرمندان: این قوانین به منظور حمایت از هنرمندان و مؤلفان وضع گردیده و طبق آن تا ۵۰ سال پس از مرگ صاحب اثر، از آثار او حمایت می‌شود.
مدارک لازم برای ثبت مالکیت فکری
مدارک مورد نیاز برای ثبت مالکیت فکری با توجه به نوع فعالیت شرکت متفاوت است.
برای اشخاص حقیقی:
- کپی کارت ملی و شناسنامه شخص
- نمونه ایده و ارائه توضیحات کامل در خصوص آن
- دریافت فرم درخواست ایده و تکمیل آن
برای اشخاص حقوقی:
- روزنامه تأسیس شرکت و آخرین تغییرات ایجاد شده
- کپی مدارک شناسایی مدیر شرکت
- دریافت فرم ثبت ایده و تکمیل آن
- ارائه نمونه ایده و توضیحات کامل در مورد آن
- آدرس شرکت