گشايش مراكز بزرگ و شيك خريد در تهران در بحبوحه رونق اندك اقتصادي دست‌مايه خبرنگار روزنامه نيويورك‌تايمز قرار گرفته است كه در گزارشي به بررسي رشد اين قبيل مراكز پرداخته است.
وي گزارش خود را با اشاره به مركز خريد پالاديوم در محله زعفرانيه تهران آغاز مي‌كند كه هر روز خودروهاي گران‌قيمت زيادي مانند پورشه و بنز براي ورود به پاركينگ چندطبقه آن صف مي‌كشند. اين خبرنگار امريكايي مي‌نويسد ايران با وضعيت اقتصادي نابسامان، خزانه خالي، قيمت‌هاي پايين نفت و تداوم آثار منفي تحريم‌هاي غرب روبه‌رو است، اما فقط يك شاخص است كه همچنان رشد چشمگيري دارد و آن ساخت‌و‌ساز به‌خصوص ساختن مراكز خريد است.
به نوشته اين روزنامه، عمليات ساختماني ۴۰۰ مركز خريد در سراسر ايران آغاز شده است كه ۶۵ مورد آن در تهران است. نيويورك‌تايمز مراكز خريد را نوعي شاخص توصيف مي‌كند كه نشان‌دهنده رونق سال‌هاي نه‌چندان دوري است كه ايران درآمد نفتي فراواني داشت و ظرف يك دهه ۷۰۰ ميليارد دلار را نصيب آن كرد. ايرانيان كه پول فراواني داشتند و پولشان ارزش نسبتا بالايي داشت، به كالاهاي لوكس علاقهمند و باعث رونق‌يافتن طرح‌هاي ساخت مراكز خريد شدند. با اين‌حال، اين رونق نشان‌دهنده ديگر عوامل هم هست، زيرا شركت‌هاي ساختماني و سرمايه‌گذاري عمدتا به برخي نهادها وابسته هستند.
جمشيد عدالتيان اقتصاددان در مصاحبه با نيويورك‌تايمز مي‌گويد باتوجه به تحريم‌ها و اينكه جاي ديگري براي سرمايه‌گذاري وجود ندارد، ساختن مراكز خريد تنها كار و كسب پول‌ساز در ايران است. به گفته وي، برخي نهادها تنها سازمان‌هايي هستند كه پول دارند و سرمايه‌گذاري آنها در كاري كه سودده است، منطقي است. اين نهادها با مشاركت بانك‌ها، ثروتمندان، برخي بنيادها و ديگر نهادها، مراكز خريد با اسامي غربي همچون رز، مگامال و اطلس‌پلازا مي‌سازند. در گذشته، خريد كردن در ايران تجربه‌يي يكنواخت بود و بيشتر مغازه‌ها لباس، وسايل برقي و كالاهاي خانگي يكساني را عرضه مي‌كردند. تبليغات كه زماني در تلويزيون و تابلوهاي شهري ممنوع بود، اكنون مجاز است، اما فقط براي كالاهاي ايراني. مشتريان اكنون از كنار فروشگاه‌هاي نايكه و ماسيمو دوتي مي‌گذرند، در سوپرماركت طبقه همكف باگت تازه سفارش مي‌دهند و در باشگاه ورزشي در طبقه بالاي مركز كه رو به رشته‌كوه البرز دارد، ورزش مي‌كنند.
حسن رفتاري، مالك مركز خريد پالاديوم به نيويورك‌تايمز مي‌گويد ما به آنچه مردم مي‌خواهند انجام دهند، توجه مي‌كنيم. آنها مي‌توانند حين خريد كردن، پول خرج كنند، چيز بخرند و لذت ببرند. وي از خانواده‌يي است كه مشهور به داشتن رستوران‌هاي چلوكبابي است. وي قبلا مجتمع‌هاي آپارتماني مجلل مي‌ساخت. او مصرانه مي‌گويد مركز خريد وي 100درصد خصوصي است. وي اكنون ۲۵۰فروشگاه اين مركز خريد را يكي‌يكي مي‌فروشد. او گفت ما ۱۰۰۰پاركينگ داريم و تنها اشتباهم اين بود كه پاركينگ بيشتري نساختم.
مراكز خريد مشابه پالاديوم مثل قارچ در سراسر تهران رشد مي‌كند. ۶۵مركز خريد اكنون در تهران در دست ساخت است و البته همه آنها در محلات ثروتمند تهران نيست. اكنون نزديك ترمينال اتوبوس‌راني جنوب تهران، ۳مركز خريد در حال ساخت است. مركز خريد عظيم مگامال نزديك فرودگاه مهرآباد به‌تازگي افتتاح شد. در فاصله اندكي در شمال آن، مركز خريد كورش قرار دارد. نماي آن كاملا غربي و مطابق ذايقه مشتريان طبقه متوسط و بالاست. يك مشتري در اين مركز خريد گفت تجربه لذت‌بخشي است.
همه‌چيز زير يك سقف گرد آورده شده است. مثل مراكز خريدي است كه در دوبي و تركيه ديده‌ام. خبرنگار نيويورك‌تايمز معتقد است رشد اين مراكز خريد مويد نفوذ فزاينده شهرنشينان است كه درآمدشان در طي سال‌هاي برقراري تحريم كاهش يافته است. وي مي‌نويسد طي سال‌هاي پس از انقلاب رسانه‌هاي دولتي و پليس بر ارزش‌هاي انقلابي تاكيد مي‌كنند، اما بسياري از ايرانيان از تلويزيون ماهواره‌يي و اينترنت استفاده مي‌كنند كه حوزه ديدشان را گسترده كرده و سبب شده است تا آنان زندگي خود را با مردم تركيه، مالزي، اروپا و ديگر كشورها مقايسه كنند. از اين نظر، مراكز خريد به‌نوعي نماد طبقه متوسط در اقتصاد دولتي و نشان‌دهنده تمايل فزاينده مردم براي پيوستن به جهان نوين است.
اين روزنامه از قول كاظم عليرضا كه از وي به‌عنوان محقق تاريخ نام مي‌برد، مي‌نويسد امروزه افراد شهري و طبقه متوسط زيادي در تهران هستند كه به سبك زندگي غربي علاقهمند هستند. به گفته وي، ساخت‌وسازكنندگان نيازهاي اين مردم را با ارايه‌كردن مصرف‌گرايي به سبك شهرنشيني غربي و تغيير سبك زندگي ارايه مي‌كنند. مراكز خريد مردم را راضي مي‌كنند، دست‌كم حالا مردم از آنها راضي هستند. اما كساني كه به اطلاعات اصلي دسترسي دارند، مي‌گويند مساله رونق مراكز خريد فقط وجه اقتصادي دارد. زيرا اساسا گروهي متشكل از ۱۰ تا ۲۰ فرد بسيار ثروتمند و نهادهاي حكومتي اين مراكز را مي‌سازند. نيويورك‌تايمز اين خبر را به نقل از مدير يك شركت طراحي نقل مي‌كند كه حاضر به معرفي خود نشد. به گفته وي، اين ساخت‌وسازكنندگان از ساختن مجتمع‌هاي مسكوني به ساختن مراكز خريد تغيير جهت داده‌اند، چون بسيار سودده است.
نيويورك‌تايمز از قول يكي از نشريات تجاري مي‌نويسد شركت سازه پايدار قرن متعلق به يكي از نهادهاست كه اكنون مشغول ساختن مركز خريد رز در غرب تهران است. اين نشريه نوشت كه يكي از بانك‌هاي متعلق به نهادها و شركت سرمايه‌گذاري مهرگان سرمايه‌گذاران مركز خريد مگامال هستند. جمشيد عدالتيان كه عضو اتاق بازرگاني تهران است، مي‌گويد در شهر پرجمعيت و متراكمي مانند تهران، زمين زيادي براي ساختن مراكز خريد بزرگ وجود ندارد و زمين‌هاي موجود اغلب در مالكيت بنيادهاي حكومتي است. وي مي‌افزايد دولت وجود مراكز خريد را به بازار بي‌نظم ترجيح مي‌دهد، زيرا جمع‌كردن ماليات بر ارزش‌افزوده كه اكنون ۸درصد است، آسان‌تر است. وي مي‌گويد بايد از۴ميليون مغازه شخصي در ايران ماليات گرفت. هر چقدر آنها متمركز باشند، بهتر است.
نيويورك‌تايمز در پايان گزارش خود از قول مبين چراغي كه از وي به‌عنوان معاون آقاي رفتاري ياد مي‌كند، مي‌نويسد اين مركز خريد فقط فرهنگ خريد‌كردن ما را عوض نمي‌كند، بلكه اين محلي است كه مردم باهم مهربان هستند. بسياري از افرادي كه مي‌بينيد لبخند مي‌زنند و مانند ديگر جاهاي شهر استرس‌زده نيستند.