در حالی که از شروع واکسیناسیون عمومی ضد کووید-۱۹ برای دوز تقویتی یا همان دوز سوم مدتی بیش از شش ماه می‌گذرد، اکنون گمانه‌زنی‌ها درباره نیاز به دریافت دوز چهارم در کشورهای مختلف جهان بالا گرفته است.
به گزارش نشریه نیویورک تایمز آمریکا سازمان غذا و داروی ایالات متحده تزریق دوز تقویتی چهارم را برای همه بزرگسالان ۵۰ سال و بالاتر، به شرط آنکه دستکم ۴ ماه از تزریق دوز قبلی‌شان گذشته باشد، مجاز دانسته است. همزمان کسانی که واکسن تک‌دوزی جانسون و جانسون دریافت کرده‌اند نیز می‌توانند دوز تقویتی واکسن را تزریق کنند.
با این حال شواهد علمی برای دوز چهارم در بهترین حالت ناقص است و محققان در مورد نیاز به این واکسن توافق نظر ندارند. اما آیا باید دوز تقویتی دوم را تزریق کرد؟
کمپانی‌های واکسن‌سازی چه می‌گویند؟
دو هفته پیش، شرکت فایزر ازسازمان غذا و داروی آمریکا برای دومین دوز واکسن تقویتی برای افراد ۶۵ سال و بالاتر درخواست مجوز کرد. دو روز بعد، شرکت مدرنا نیز درخواستی مشابه اما برای همه بزرگسالان بالای ۱۸ سال ارائه کرد. مدیران این شرکت‌ها تا کنون در برنامه‌های تلویزیونی حاضر شده‌اند و از لزوم تجویز دوز چهارم واکسن دفاع کرده‌اند، با این وجود شواهد زیادی در حمایت از ادعاهای خود ارائه نکرده‌اند.
سعد عمر، مدیر موسسه دانشگاه ییل برای سلامت جهانی، می‌گوید با وجود اطلاعیه‌های متعدد برای تزریق دوز سوم «کمتر از نیمی از بزرگسالان در ایالات متحده، حتی زمانی که ویروس به شدت در حال درنوردیدن کشور بود، پذیرفتند که واکسن تقویتی را دریافت کنند.»
آقای عمر می‌گوید مقامات دولت فدرال آمریکا به جای پافشاری برای تکرار رویکرد معیوب، باید وقت خود را صرف یافتن بهترین استراتژی ایمن‌سازی بکنند.
نظر دانشمندان در مورد دوز چهارم واکسن چیست؟
کارشناسان حوزه سلامت عمومی می‌گویند تحقیقاتی که تاکنون برای سنجش میزان موثر بودن دوز چهارم انجام شده محدود بوده و این واکسیناسیون را تنها برای افراد بالای ۶۵ سال یا کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند لازم می‌دانند.
متقاعد‌کننده‌ترین داده‌هایی که از یک پژوهش در اسرائیل به دست آمده نشان می‌دهد بزرگسالان بالای ۶۰ سالی که دوز چهارم را دریافت کرده‌اند، ۷۸ درصد کمتر از افرادی که تنها سه واکسن دریافت کرده‌اند در معرض خطر مرگ ناشی از کووید-۱۹ بوده‌اند.
با این حال درباره این پژوهش، که البته هنوز به صورت علمی توسط نشریه‌های تخصصی داوری نشده است، پرسش‌هایی وجود دارد. پل آفیت، مدیر مرکز واکسن بیمارستان کودکان فیلادلفیا، در این باره می‌گوید: «کسانی که برای تزریق چهارمین دوز واکسن داوطلب شدند احتمالاً افرادی هستند که به طور طبیعی بیشتر مراقب سلامتی خود هستند؛ بیشتر ورزش می‌کنند، کمتر سیگار می‌کشند و احتمال بیشتری دارد که ماسک بزنند. این عوامل ممکن است باعث شود واکسن تقویتی موثرتر از آنچه واقعا هست به نظر برسد.»
پژوهشگران می‌گویند دوز چهارم سطح آنتی‌بادی‌ها را به همان حداکثر دوز تقویتی اول بازمی‌گرداند و نه بیشتر. به همین دلیل تاثیراتش همچون گذشته احتمالا موقتی خواهد بود. ماریون پپر، ایمونولوژیست در دانشگاه واشنگتن، می‌گوید: «اگر قرار نیست پاسخ ایمنی طولانی‌مدت و با کیفیت‌تری ایجاد کند، ارزش آن کمی زیر سوال می رود.»
ده‌ها مطالعه‌ای که تا کنون انجام شده است نشان می‌دهند اکثر افراد با واکسیناسیون‌های قبلی به خوبی از بیماری‌های شدید محافظت می‌شوند و اغلب افراد واکسینه‌شده‌ای که به شدت بیمار شدند یا فوت کردند، مسن‌تر یا دچار اختلال حاد دستگاه ایمنی بوده‌اند.
چه کسی از واکسن تقویت‌کننده دوم سود می‌برد؟
بر اساس شواهد محدودی که تا کنون به دست آمده است، احتمالاً تنها افرادی که نقص ایمنی دارند یا بالای ۶۵ سال هستند از این تزریق بیشترین نفع را می‌برند. دکتر واچر در این خصوص می‌گوید «اگر بیش از پنج یا شش ماه از آخرین تزریق خود فاصله دارید و در معرض خطر بالا یا بسیار بالا هستید، تزریق را انجام دهید.»
جان وِری، مدیر مؤسسه ایمونولوژی دانشگاه پنسیلوانیا، می‌گوید در غیاب شواهد قطعی سخت است که از تزریق دوز چهارم حمایت کند، با این حال تزریق این دوز را به همه کسانی که واجد شرایط هستند توصیه می‌کند. او می‌گوید: «ویروس ممکن است در حال حاضر کم‌خطرتر شده باشد، اما از بین نرفته است در نتیجه کسانی که دوزهای تقویتی را دریافت نمی‌کنند ممکن است خود یا اطرافیانشان را در برابر عفونت آسیب‌پذیر سازند.»
تزریق‌های دوره‌ای واکسن‌های تقویتی؛ استراتژی کارآمد؟
برخی از کارشناسان معتقدند اگر قرار باشد افراد هر چند ماه یک دوز تقویتی دریافت کنند که تنها یک تا سه ماه آن‌ها را ایمن می‌کند، این یک رویکرد غیر عملی و غیر واقعی است. دکتر آفیت در این خصوص می‌گوید: «این یک استراتژی بهداشت عمومی نیست، یک استراتژی معقول نیست.»
پاییز گذشته دولت بایدن برای اکثر آمریکایی‌ها تزریق دوز تقویتی دوم را برای محدود کردن شیوع ویروس تجویز کرد اما اکنون یک پژوهش در اسرائیل که بر روی جوانان انجام شده نشان می‌دهد دوز چهارم آن‌چنان که باید ایمنی موثری در برابر سویه امیکرون ویروس کرونا ارائه نمی‌کند.
بنابر داده‌های منتشره واکسن فایزر ۳۰ درصد و واکسن مدرنا تنها ۱۱ درصد در پیشگیری از ابتلا به این سویه ویروس کرونا کارایی داشته است. این در شرایطی است که داده قابل اتکایی درباره دوز دوم تقویتی دیگر واکسن‌ها وجود ندارد.
محققان می‌گویند کاهش موارد ابتلا، با هر درصدی، به معنی احتمال انتقال ویروس کمتر است در نتیجه در مفید بودن دوز چهارم شکی نیست. با این حال استفاده از آن به عنوان یک راهکار و استراتژی پایدار محل تردید باقی مانده است.