ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین روز دوشنبه بار دیگر از ناتو خواست یک منطقه پرواز ممنوع بر فراز آسمان کشورش ایجاد کند تا از این طریق جلوی حملات هوایی روسیه به شهرهای اوکراین گرفته شود.
وی در این درخواستِ چند باره خود تاکید کرد که ایجاد چنین منطقه ممنوعه‌ای نه تنها از اوکراین، بلکه از کشورهای عضو ائتلاف آتلانتیک در برابر حملات هوایی روسیه محافظت می‌کند.
این در حالیست که ایالات متحده آمریکا و متحدانش در ناتو پیش‌تر، بارها از ابتدای تهاجم نظامی روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه تاکنون با این درخواست مخالفت کرده‌اند.
استدلال غرب و کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی در مخالفت با ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین این است که چنین اقدامی آنها را در خطر مواجهه مستقیم نظامی با روسیه‌ای قرار می‌دهد که مجهز به سلاح اتمی است و این تقابل می‌تواند جرقه‌ای باشد برای یک درگیری بسیار بزرگ‌تر و خطرناک‌تر.
در این گزارش سعی شده است آنچه باید در باره مناطق پرواز ممنوع دانست را به صورت مختصر مورد بررسی قرار دهیم.
منطقه پرواز ممنوع چیست؟
موضوع به وضع ممنوعیتی برای همه یا انواع خاصی از هواپیماها مربوط می‌شود تا نتوانند در یک حریم هوایی مشخص و تعیین شده، بر فراز یک کشور یا منطقه به پرواز درآیند.
ایجاد مناطق ممنوعه پروازی مستلزم آن است که یک یا چند طرف نسبت به وضع آن تمایل داشته باشند؛ به نحوی که به محض ایجاد چنین منطقه‌ای شرایط و ظرفیت لازم برای رهگیری و سرنگونی هر هواپیمای نقض کننده حریم هوایی مهیا باشد.
منطقه‌های پرواز ممنوع معمولا برای محدود کردن یک مناقشه و درگیری پایدار در سطح زمین و نیز محافظت از جان جمعیتي خاص، بویژه حفاظت از غیرنظامیان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این مناطق معمولا پرهزینه هستند و برای تداوم یافتن و نیز تضمین امنیت ایجاد شده توسط چنین مناطقی نیاز به گشت‌زنی و نظارت هوایی مداوم است.
ایالات متحده، فرانسه و بریتانیا طی سال‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۳ میلادی در پی آغاز جنگ خلیج فارس، مناطق ممنوعه پروازی را بر فراز عراق ایجاد کردند تا از جمعیت شیعه در جنوب و اقلیت کردها در شمال این کشور در برابر حملات هوایی ارتش صدام حسین محافظت کنند.
ایجاد منطقه پرواز ممنوع ناتو بر فراز بوسنی طی سال‌های ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۵ میلادی که با هماهنگی و تایید سازمان ملل متحد صورت گرفت از دیگر نمونه‌های قابل ذکر در این خصوص است.
سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو همچنین در سال ۲۰۱۱ با تایید سازمان ملل متحد یک منطقه پرواز ممنوع را به جهت وقوع جنگ در لیبی بر فراز این کشور به اجرا گذاشت.
منطقه پرواز ممنوع در اوکراین چه نقشی خواهد داشت؟
ایجاد یک منطقه پرواز ممنوع کامل توسط ناتو در اوکراین به این معنا است که قدرت برتر هوایی روسیه عملا دیگر نمی‌تواند علیه نیروها و شهرهای این کشور به کار گرفته شود.
از سوی دیگر اوکراین نیز در صورت وضع چنین منطقه‌ای دیگر نمی‌تواند جت‌های جنگنده و پهپادهای تهاجمی موثر خود را علیه روس‌ها به پرواز درآورد.
این مناطق در عوض می تواند به غیرنظامیان که با شتاب گرفتن تحولات در اوکراین قربانی حملات هوایی می شوند اماکن دهد تا با ایمنی بیشتری از درگیری‌ها بگریزند.
پس چرا این کار انجام نمی‌شود؟
مقامات ایالات متحده و ناتو به صراحت می گویند برای اینکه یک منطقه پرواز ممنوع امن در اوکراین عملیاتی شود، هواپیماهای جنگی کشورهای عضو باید آماده باشند تا هر پرنده متخلف روسی را سرنگون کند؛ در واقع در صورت وقوع چنین تقابلی آنها مستقیما درگیر جنگ می‌شوند.
ینس استولتنبرگ، دبیر کل ناتو روز چهارم مارس در این خصوص گفته بود: «اگر ما این کار را انجام دهیم، به نقطه‌ای می رسیم که می تواند به یک جنگ تمام عیار در اروپا ختم شود، کشورهای بیشتری را درگیر کند و رنج‌های انسانی بسیار بیشتری را به بار آورد. بنابراین به همین دلیل است که ما این تصمیم دردناک را می گیریم.»
یک روز پس از این سخنان، ولادیمیر پوتین مخاطرات مطرح شده از سوی دبیر کل ناتو را تایید کرد و گفت هر کشوری که در ایجاد منطقه پرواز ممنوع در اوکراین نقش ایفا کند از نظر روسیه شریک این مناقشه و درگیری مسلحانه خواهد بود.
منطقه پرواز ممنوعِ محدود چطور؟
گروهی از کارشناسان دفاعی و سیاست خارجی ایالات متحده هفته گذشته با انتشار نامه‌ای خواستار وضع یک «منطقه پرواز ممنوعِ محدود»از سوی ناتو بر فراز اوکراین شدند تا از این طریق بتوان با ایجاد دالان‌های بشردوستانه ضمن کمک به تخلیه غیرنظامیان، از جان آنها نیز در برابر بمباران‌های هوایی روسیه محافظت کرد.
اما منتقدان همچنان بر این باورند که ایجاد چنین منطقه ممنوعه پروازی خطر درگیری با روسیه را محدود نمی کند، زیرا هواپیماهای ناتو باید کماکان مهیای سرنگونی هواپیماهای روسی باشند.
تاثیرگذاری منطقه پرواز ممنوع در اوکراین تا چه حد است؟
جنگ اوکراین تاکنون بر اساس شواهد موجود تا حد بسیار زیادی به قدرت برتر هوایی از جانب یکی از دو طرف درگیر در مناقشه وابسته نبوده است.
روسیه در تهاجم خود برای حمله به اهداف اوکراینی بیشتر به موشک های دوربرد و آتش توپخانه تکیه کرده است. اوکراینی‌ها نیز در هنگام تقابل با این حملات عمدتاً به آتش زمینی وابسته هستند.
یک مقام دفاعی آمریکا برای نمونه به حمله موشکی روز یکشنبه روسیه به پایگاهی در غرب اوکراین اشاره می‌کند که طی آن حدود ۲۲ موشک کروز از هواپیماهایی که بر فراز خاک روسیه به پرواز درآمده بودند به سوی هدف یاد شده شلیک شد.
این مقام آمریکایی که نامی از وی برده نشده سپس تاکید می‌کند که یک منطقه پرواز ممنوع در داخل اوکراین هیچ تأثیری بر این مجموعه حملات نخواهد داشت و تمامی فعالیت‌های هوایی جاری را متوقف نمی‌کند.