تنها چندهفته‌ای بیشتر از جنگ روسیه و اوکراین می‌گذرد اما در همین مدت‌زمان اندک، روسیه ازسوی بسیاری از مجامع جهانی مورد تحریم قرار گرفته و انتظار می‌رود این روند همچنان ادامه داشته باشد.
بسیاری از مراکز علمی دنیا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا همگی این کشور را تحریم کرده و از همکاری با روسیه تا اطلاع ثانوی خودداری کرده‌اند. با توجه به تداوم جنگ بین دو کشور و روند تحریمی اعمال‌شده، دانشمندان این کشور که خود از مخالفان این جنگ هستند هشدار داده‌اند چنانچه این فرآیند همچنان ادامه داشته باشد می‌تواند دانشگاه‌های روسیه را به انزوا بکشاند که این به‌نوبه خود پیامدهای جبران‌ناپذیری را چه در کوتاه‌مدت و چه بلندمدت برای این کشور به‌همراه خواهد داشت. یکی از معیارهای رتبه‌بندی برترین دانشگاه‌های دنیا، تعیین شاخص استنادهایی است که به مقالات منتشرشده اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها تعلق می‌گیرد تا از این طریق و با جمع‌آوری داده‌های مختلف درباره رتبه‌بندی دانشگاهی در دنیا تصمیم‌گیری کنند.
توقف همکاری ازسوی اتحادیه اروپا
فشار بر اتحادیه اروپا برای تشدید روابط علمی با روسیه در پی اعمال فشار هماهنگ ازسوی وزارت آموزش‌وپژوهش آلمان و اتحادیه سازمان‌های علمی در آلمان افزایش یافته تا به این واسطه همکاری‌های علمی خود را در واکنش به حمله اوکراین متوقف کنند. بعد از اینکه آلمان اعلام کرد همکاری خود را با روسیه در زمینه آموزش عالی و پژوهش متوقف می‌کند، یکی از اعضای پارلمان این کشور که گزارش‌دهنده اصلی پارلمان اروپا درمورد برنامه افق اروپاست، از اتحادیه اروپا خواستار پیروی از این روند شد. او در بیانیه‌ای، از کمیسیون و شورای اتحادیه اروپا خواستار توقف همکاری در روابط علمی‌وپژوهشی با فدراسیون روسیه شد. او در توئیتی تاکید کرد باید تمام همکاری‌های علمی‌وپژوهشی بین اتحادیه اروپا و اعضای دولتی و روسیه متوقف شود. ما باید درکنار اوکراین بمانیم و به هر بهایی از اروپا دفاع کنیم.
این وزیر پارلمانی معتقد است حمله روسیه به اوکراین نقض فاحش قوانین بین‌المللی بدون هیچ توجیهی است و با توجه به عواقب جدی‌ای که ممکن است رخ دهد، روسیه با اقدامات خود به جامعه بین‌المللی پشت کرده است. هر نوع همکاری با روسیه غیرممکن است؛ چراکه این کشور با حمله‌ای که انجام داد، تمام قوانین و نظم اروپا را زیرپا گذاشته است. وزیر فدرال آموزش‌وپژوهش آلمان تاکید کرده است همکاری‌های طولانی‌مدت در آموزش عالی و پژوهش و نیز آموزش‌های حرفه‌ای تا اطلاع ثانوی متوقف خواهند شد. تمام اقدامات برنامه‌ریزی‌شده که قرار بود درقالب همکاری با روسیه در دستورکار قرار گیرد، متوقف شده و به‌شدت مورد انتقاد قرار گرفته است. در این لحظه، هیچ اقدام جدیدی وجود نخواهد داشت. درخواست وزارت آموزش‌وپژوهش به‌طور قابل‌توجهی با یک بیانیه هماهنگ و قدرتمند ازسوی اتحادیه سازمان‌های علمی در آلمان همراه شد که خواستار قطع فوری همکاری علمی با روسیه شد. در این بیانیه عنوان‌شده اعضای اتحادیه از دانشجویان و دانشگاهیانی که به‌دلیل حمله روسیه، اوکراین را ترک کرده‌اند حمایت می‌کند و توصیه کرده است همکاری علمی با موسسات ایالتی و شرکت‌های تجاری روسیه تا اطلاع ثانوی قطع خواهد شد. صندوق پژوهش آلمان دیگر نباید حرکتی به‌نفع روسیه انجام دهد و هیچ پروژه مشترک علمی جدیدی نباید در دستورکار قرار گیرد.
توقف پروژه‌های مشترک
اعضای اتحادیه اروپا همکاری‌های علمی طولانی‌مدت و پرثمری با شرکای اوکراینی داشته‌اند و در شرایط کنونی جنگی هم قرار است حمایت‌های خود را از دانشجویان و دانشگاهیان ادامه دهند. اما درمقابل، تحریم‌ها نسبت به روسیه مطرح می‌شود که همکاری‌های علمی با موسسات ایالتی و شرکت‌های اقتصادی روسی متوقف شده و صندوق پژوهش آلمان نسبت به روسیه هیچ تعهدی نخواهد داشت و هیچ پروژه مشترکی هم بین آنها برقرار نمی‌شود و پروژه جدید مشترکی نیز نباید آغاز شود. همکاری پژوهشی آلمان با روسیه بسیار گسترده است. در سال2019 حدود 380دانشمند جوان روسی و دانشمندان میهمان در انجمن «مکس‌پلانک» حضور داشتند و روسیه، بالاتر از بریتانیای کبیر و فرانسه به‌عنوان کشور هماهنگ‌کننده محققان با همکاری 94پروژه حضور داشته است. واکنش هماهنگ‌شده و قدرتمند آلمان در مواجهه با جنگ روسیه و اوکراین باعث شده محققان اروپایی تصور کنند محققان آلمانی به موقعیت قبلی خود برگشته‌اند؛ چراکه آلمان بزرگ‌ترین بودجه تحقیقاتی را دراختیار دارد و بدون حضور این کشور، اتحادیه اروپا قادر به ادامه پروژه‌های مشترک با روسیه نخواهد بود؛ اگرچه آنها به‌دنبال مقابله با چالش‌های جهانی برای بهترشدن وضعیت بشر هستند.
اتحادیه سازمان‌های علمی در آلمان نگرانی خود را از وقوع جنگ و تاثیر آن روی علم اعلام کرده و بسیاری از پروژه‌های تحقیقاتی که طی سال‌ها انجام می‌شد، به‌شدت تحت‌تاثیر شرایط جنگی فعلی قرار گرفته‌اند. اعضای این اتحادیه مدت‌هاست همکاری‌های علمی پرثمری با شرکای اوکراینی دارند که به آنها تعهد همبستگی نامحدود داده‌اند و همچنان متعهد به ادامه تماس‌ها و همکاری‌های فشرده با شرکای اوکراینی در همه سطوح، در مبادلات دانشجویی و نیز ارتقای پروژه‌های تحقیقاتی دوجانبه و ساخت‌وساز و استفاده از زیرساخت‌های علمی هستند. کرت دکتلایر، دبیرکل اتحادیه دانشگاه‌های تحقیقاتی اروپا ازجمله محققانی است که مخالف سیاسی‌کردن همکاری‌ها و مشارکت‌های تحقیقاتی و پژوهشی است. او در صحبت‌های خود به این پرداخته است که آیا باید محققان و دانشگاه‌های روسیه را که در میانه جنگ روسیه و اوکراین بی‌گناه و بی‌طرف هستند، به گناه دولت‌ها سوزاند؟ آیا ما همکاری با محققان و دانشگاه‌های چینی را به‌دلیل ادغام دوباره خشونت‌آمیز هنگ‌کنگ یا نقض مداوم حریم هوایی تایوان توسط دولت چین متوقف کرده‌ایم؟ دبیرکل انجمن صنفی دانشگاه‌های پژوهشی اروپا عنوان کرده است ارزیابی پیامدهای روابط با دانشگاه‌ها و سازمان‌های علمی روسیه به بحث و گفت‌وگوهای بیشتری نیاز دارد؛ چراکه ما به‌دنبال حمایت از جامعه دانشگاه‌ها در روسیه هستیم که از ارزش‌های ما حمایت می‌کنند. تمرکز اصلی اعضای این انجمن بر حمایت از جوامع اوکراینی و توسعه راه‌هایی است که از طریق آنها می‌توانند به نیازهای نوظهور در آموزش عالی به پناهندگان و اوکراینی‌های آواره کمک کنند.
توقف خدمات تبادل آکادمیک آلمان
مرکز خدمات تبادل آکادمیک آلمان (DAAD) عنوان کرده است تبادلات خود را با فدراسیون روسیه محدود کرده و به‌دنبال برگرداندن ارتباطات قدیمی خود با موسسات همکار خود در روسیه است. این مرکز فرآیندهای کاربرد گرنت را برای روسیه به‌حال تعلیق درآورده و هیچ‌یک از دریافت‌کنندگان گرنت آلمان در روسیه قادر نخواهند بود از حمایت‌های مالی این کشور بهره‌مند شوند؛ از این‌رو، انتظار می‌رود دانشگاه‌های آلمان تمام فعالیت‌های پروژه‌ای با بودجه این مرکز را با موسسات شریک در روسیه و بلاروس تعلیق کنند.
نگرانی محققان از آینده کار پژوهشی
بیش از 150دانشمند روسی و ژورنالیست علمی نامه سرگشاده‌ای را در اعتراض گسترده و شدید خود علیه خصومت‌های ایجاد‌شده ازسوی نیروهای مسلح در خاک اوکراین اعلام کردند. امضاکنندگان این نامه اعتراضی، از 85دانشمند عضو آکادمی علوم روسیه تشکیل شده‌اند که به‌شدت به حمله نیروهای روسی به اوکراین اعتراض دارند. آنها هشدار داده‌اند این اقدام ناعادلانه نیروهای نظامی روسیه، انزوای دانشگاه‌های این کشور را به‌همراه خواهد داشت و دانشمندان دیگر قادر نخواهند بود بدون همکاری‌های کامل با همکاران خود از اقصی‌نقاط دنیا، کار خود را به‌طور کامل انجام دهند. درحالی که چند روزی بیشتر از آغاز جنگ نمی‌گذرد، ترس‌هایی از این قطع ارتباط با کشورهای دنیا در دل دانشمندان این کشور ایجاد شده است. بیشتر دانشگاه‌های خارجی و بین‌المللی، موسسات پژوهشی و ژورنال‌های علمی مجبور شده‌اند به‌نوعی بر ارتباطات و حجم مشارکت‌های خود با همکاران روسیه‌ای تجدیدنظر کنند. درنتیجه، دانشگاه‌ها و دانشمندان روسیه در همکاری و مشارکت با شرکای خارجی خود و در برخی موارد پرسودی که در همکاری‌های مشترک آغازگر آن بوده‌اند، دچار مشکلاتی شده‌اند. تمام کنفرانس‌های علمی دانشگاه‌های بین‌المللی که قرار بود در روسیه برگزار شوند، لغو شده‌اند.
انتشار مقاله در ژورنال‌های غربی ممنوع
به گزارش universityworldnews، یکی از راه‌های کسب استناد بیشتر برای مقالات استادان دانشگاهی و دانشمندان کشورها، انتشار مقالات علمی آنها در ژورنال‌های علمی است تا از این طریق، بتوان به آنها امتیاز لازم را اعطا کرد؛ اما با شروع جنگ روسیه و اوکراین، دانشمندان روسی از انتشار مقالات خود در برترین ژورنال‌های پژوهشی و تحقیقاتی غربی محروم شده‌اند که در گذشته حجم بالایی از مقالات آنها در همین ژورنال‌ها منتشر می‌شد. وادیم باتایف، یکی از محققان برتر حاضر در آزمایشگاه طیف‌سنجی مولکولی و عضو گروه شیمی دانشگاه ایالتی مسکو در بیانیه‌ای اعلام کرد حق انتشار مقالات او در ژورنال بین‌المللی «ساختار مولکولی» لغو شده است. سردبیران این ژورنال تصمیم گرفته‌اند نسخه‌های خطی دریافتی ازسوی موسسات و دانشمندان روسی را ممنوع کنند. این تصمیم‌گیری با اقدامات خاص فدراسیون روسیه در اوکراین مرتبط است. یوری کلوچکوف، سرپرست معاونت تحقیقات و فعالیت‌های سازمانی دانشگاه پلی‌تکنیک پترکبیر سنپترزبورگ درباره محدودیت‌های اعمال‌شده بر انتشار مقالات دانشمندان داخل در ژورنال‌های خارجی روی رده‌بندی دانشگاه‌های روسی تاثیر مستقیم می‌گذارد؛ اما طبق شواهد به‌دست آمده، اگر لغو مجوز انتشار مقالات دانشمندان روسی همچنان ادامه داشته باشد، در آینده‌ای نزدیک شاهد افت شاخص دانشگاه‌های روسی در جدول رتبه‌بندی دانشگاه‌های دنیا و دور افتادن آنها از همتایان خود در اقصی‌نقاط جهان هستیم. ادامه این لغو مجوزها، دانشمندان روسی را مجبور خواهد کرد روند خود را تغییر داده و اقدام به انتشار مقالات خود در ژورنال‌های آسیایی و داخلی کنند.
لغو قرارداد دانشگاه روسی با MIT
به‌نظر می‌رسد با شروع جنگ روسیه و اوکراین، جرقه پایان همکاری‌های علمی بین روسیه و غرب در سطح دانشگاهی زده شده و دانشگاه‌های برجسته غربی تمایلی به ادامه همکاری‌های علمی مشترک با شرکای روسی ندارند. موسسه علم و فناوری Skolkovo (Skoltech) در سال2011 با حمایت موسسه MIT تاسیس شد و یکی از موسسات برتر تحقیقاتی روسیه به‌شمار می‌رود. موسسه MIT به‌تازگی به‌دنبال جنگ روسیه و اوکراین به همکاری خود با دانشگاه Skoltech پایان داد. نماینده این دانشگاه در بیانیه‌ای مفصل اعلام کرده است قرارداد رسمی بین دانشگاه Skoltech و موسسه MIT به درخواست این موسسه آمریکایی پایان خواهد یافت. سخنگوی دانشگاه روسی اظهار کرده است این شرکای علمی در اواسط سال2020 حدود 9پروژه مشترک را راه‌اندازی کرده بودند که به مدت سه‌سال هم تمدید شده بود. طبق گفته‌های او، در آینده‌ای نزدیک، دوطرف باید گزارش‌های موقت را ارسال کرده و نسبت به ادامه کار یا توقف همکاری تصمیم‌گیری کنند.
به گزارش روزنامه تجاری Izvestia روسیه، این وضعیت با لغو تمام کنفرانس‌های علمی در روسیه شرایط بغرنج‌تری پیدا می‌کند. ازجمله کنفرانس‌هایی که لغو شده می‌توان به کنگره بین‌المللی مردم‌شناسان و قوم‌شناسان که قرار است بین 25 تا 31ماه می در سنپترزبورگ برگزار شود؛ کنگره بین‌المللی ریاضیات و رویدادهای مشابه اشاره کرد که قرار است بسیاری از آنها به شیوه ترکیبی، حضوری و آنلاین برگزار شود.
تکذیب شایعه اخراج دانشجویان
به‌دنبال شروع جنگ روسیه و اوکراین، شایعاتی پیرامون تحصیل دانشجویان روس در دانشگاه‌های غربی منتشر شد مبنی‌بر اینکه این گروه از دانشجویان از دانشگاه‌های غربی اخراج شده‌اند. این ادعا همچنین ازسوی تاتیانا ماسکالکووا، کمیسر حقوق بشر در روسیه تکرار شد که اظهار کرده بیشتر این موارد اخراج از دانشگاه در کشورهایی چون فرانسه، بلژیک و جمهوری چک مشاهده شده است. با وجود این، انجمن دانشگاه‌های اروپا (EUA) که نمایندگی بیش از 800دانشگاه و کنفرانس روسای دانشگاه‌ها را برعهده دارد، این ادعاها را رد کرده است. او به‌دنبال رد شایعات این روزها، در بیانیه‌ای توئیتری اعلام کرد: «شایعات مختلفی منتشر شده است مبنی‌بر اینکه دانشگاه‌های اروپا دانشجویان روسی را از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین اخراج کرده‌اند.»
همان‌طور که انجمن دانشگاه‌های فرانسه اعلام کرده، این ادعا غیرواقعی است و انجمن دانشگاه‌های اروپا هیچ گزارشی مبنی‌بر اخراج‌های عنوان‌شده دریافت نکرده است. دانشگاه‌های فرانسه به نمایندگی از مدیران آموزش عالی و پژوهش نیز این اتهامات وارده را که به گفته آنها ازسوی برخی رسانه‌های تحت‌کنترل روسیه با هدف لکه‌دار کردن شهرت دانشگاه‌های فرانسه منتشر شده بود، رد کردند. در این میان، دانشگاه‌های برتر روسیه ازجمله دانشگاه ایالتی مسکو، دانشگاه ایالتی سنپترزبورگ و مدرسه اقتصاد و دیگر مراکز آموزشی در واکنش به ادعای اخراج دانشجویان روسی مدعی شدند هریک از دانشجویان روسی که از دانشگاه‌های غربی اخراج شده باشد بدون آزمون ورودی می‌توانند در دانشگاه‌های داخلی مشغول تحصیل شوند. به این منظور، دولت روسیه به‌همراه مدیران دانشگاهی در نظر دارند تعداد مراکز آموزش عالی با بودجه‌های دولتی را افزایش دهند تا بتوانند در شرایط اضطراری پذیرنده دانشجویان اخراجی باشند.
دانشگاهیان به‌دنبال مذاکرات صلح‌آمیز
تاکنون تعدادی از دانشمندان و استادان برجسته روسی، از روسیه و اوکراین خواسته‌اند مذاکرات را آغاز کنند. دولت روسیه از زمانی که شماری از تظاهرات‌کنندگان در اواخر فوریه و چند روز پس از آن در اعتراض به جنگ به خیابان‌ها آمدند، سرکوب گسترده اعتراض‌های خیابانی علیه جنگ را در اوکراین آغاز کرده است. به‌رغم سرکوب تظاهرات، حدود 150ژورنالیست و دانشگاهیانی که این نامه سرگشاده را امضا کردند، حمله به اوکراین را مورد انتقاد قرار دادند که بیش از هفت‌هزار امضای دیگر را هم دربرگرفته است. آنها در این نامه اشاره کردند این جنگ هیچ توجیه منطقی‌ای ندارد و این گام مهلک منجر به خسارت‌های انسانی هنگفت شده و تضعیف‌کننده پایه‌های سیستم امنیت بین‌المللی می‌شود و بر این نکته تاکید کرده‌اند که مسئولیت آغاز یک جنگ جدید در اروپا برعهده روسیه است. این بدان معناست که دانشمندان روسی دیگر نمی‌توانند فعالیت‌های تحقیقاتی خود را به‌طور عادی و مثل همیشه انجام دهند و از آنجایی‌که انجام پژوهش‌های علمی بدون همکاری با محققان دیگر کشورها غیرقابل‌تصور است، تحریم‌هایی که علیه روسیه انجام شده، سیستم پژوهش‌وآموزش را در این کشور به‌شدت تحت‌الشعاع قرار داده است. انزوای روسیه از جهان به‌معنای تخریب بیشتر فرهنگی و فناوری کشور در غیاب کامل چشم‌اندازهای مثبت است./ فرهیختگان