نامعادله گندم و نان

دولت امسال هر کیلو گندم تولیدی را 5هزار تومان خریداری می کند اما هر کیلو گندم را برای آرد نانوایی یارانه‌ای به قیمت 665، برای نانوایی‌های آزادپز و نان فانتزی 900 و برای مصارف صنف و صنعت 2700 تومان به کارخانجات آرد تحویل می‌دهد. به‌طور متوسط هزینه یارانه گندم تحویلی به کارخانه‌های آرد سال گذشته معادل 50هزار میلیارد تومان بود که این عدد امسال بیشتر است چون سال گذشته دولت گندم را هر کیلو 2500 تومان و امسال هر کیلو 5هزار تومان، از کشاورزان خریداری کرده است.

نان، اصلی‌ترین کالای سبد مصرفی خانوار ایرانی است و در میان اقشار متوسط و ضعیف جامعه، نان اساسی‌ترین و ضروری‌ترین کالای مصرفی در سبد غذایی است. از این‌رو دولت‌ها از زنجیره تولید نان حمایت‌های مختلفی به عمل می آورند.این حمایت‌ها بیشتر به‌صورت پرداخت یارانه غیرمستقیم است تا نان با قیمت مناسب به دست مردم برسد. به همین دلیل قیمت نان از سوی ستاد تنظیم بازار به‌عنوان قیمت مصوب تعیین می‌شود و فروش نان با قیمتی بالاتر تخلف است.

گندم و نان چند نرخی

 همزمان با اجرای هدفمندی یارانه‌ها، نان همچنان از حمایت یارانه‌ای بهره‌مند بود اما مجوز ایجاد نانوایی‌های «آزادپز» نیز در همان موقع از سوی دولت صادر شد. نانوایی‌های آزاد پز قرار بود آرد غیریارانه‌ای دریافت کنند و قیمت نان آنها نیز  از  نان نانوایی‌هایی که آرد یارانه‌ای می‌گرفتند، بالاتر بود. اما آن‌طور که عباس ارشدی، مدیر کل غله و خدمات بازرگانی استان تهران در گفت‌و‌گو با «ایران»، گفت: «ظرف چند سال اخیر چون قیمت فروش گندم به کارخانجات افزایشی نداشته است، قیمت آرد برای نانوایی‌های آزادپز (یارانه‌ای نوع 2) نیز تغییری نکرد. گندم با قیمت کیلویی 900 تومان برای تبدیل به آرد نانوایی‌های آزاد پز به کارخانجات فروخته می‌شود. در نتیجه نانوایی‌های آزاد پز هم یارانه‌ای نوع 2 هستند.»

دولت گندمی را که با قیمت تضمینی از تولیدکندگان می خرد، با قیمت پایین‌تر در اختیار کارخانجات آرد قرار می‌دهد. در واقع دولت هر سال مبلغ هنگفتی را به‌عنوان مابه‌التفاوت قیمت گندم می‌پردازد، یعنی دولت گندمی را که امسال کیلویی 5هزار تومان از کشاورزان خریداری کرده است با قیمتی بسیار پایین‌تر به کارخانجات آرد می‌فروشد. حسین یزدجردی، رئیس کانون انجمن‌های صنفی صنایع آرد، در گفت‌و‌گو با «ایران» در خصوص قیمت گندم تحویلی از سوی دولت به کارخانجات آرد گفت: دولت گندم را به 3نرخ در اختیار کارخانجات آرد قرار می‌دهد. آن 3 نرخ برای تأمین آرد در سه بخش: نانوایی‌های یارانه‌ای، آزادپز و بخش صنف و صنعت است.

یزدجردی افزود: قیمت گندم برای تولید آرد نانوایی یارانه‌ای هر کیلو 665، برای آرد نانوایی آزادپز 900 و برای آرد بخش صنف و صنعت 2700 تومان است.

دولت به این ترتیب، گندمی را که کیلویی 5هزار تومان خریده است با کاهشی معادل 85درصد، برای تولید آرد نان یارانه‌ای به کارخانجات می‌فروشد. آن‌طور که مدیرکل غله استان تهران می‌گوید دولت سال گذشته 50هزار میلیارد تومان یارانه مابه‌التفاوت قیمت گندم کارخانجات آرد را پرداخت کرده است.

ارشدی افزود: «دولت سال گذشته گندم را کیلویی 2500 خریداری کرد و آن را کیلویی 665 تومان برای آرد یارانه‌ای نوع یک و 900 تومان هم برای یارانه آرد نوع 2 به کارخانجات فروخت و کارخانجات آرد را براساس قیمتی که مصوب شده به نانوایی‌ها می‌فروشند. بنابراین بخشی از یارانه هم به نانوایی یارانه‌ای نوع یک و هم به نانوایی آزادپز(نوع 2) پرداخت شده است. یک نوع گندم دیگر به نام صنفی و صنعت داریم که سال گذشته هر کیلو 2700 تومان قیمت داشت و با این قیمت به بخش های صنفی و صنعت می‌فروختیم، اما امسال قیمت گندم صنفی و صنعت هم تغییر نکرد اما قیمت خرید گندم توسط دولت از 2500 تومان به 5هزار تومان افزایش یافت، یعنی عملاً دولت هر کیلو گندم را 5‌ هزارتومان از کشاورزان خریده است و کیلویی 2700 تومان به بخش صنف و صنعت عرضه کرده است تا از افزایش بی‌رویه قیمت محصولات نهایی مانند ماکارانی و... و تولیداتی که از آرد تهیه می‌شود، جلوگیری کند. بنابراین آرد بخش صنف و صنعت هم آرد یارانه‌ای نوع 3 است.»

به این ترتیب، گندم عملاً با 3نرخ به کارخانجات آرد تحویل داده می‌شود. با اینکه قرار بود نانوایی‌های آزاد پز از آرد غیریارانه‌ای استفاده کنند اما اختلاف قیمت گندم برای آرد نانوایی یارانه‌ای با آرد نانوایی آزاد پز 235تومان است و به همین دلیل نانوایی‌های آزادپز در حال حاضر یارانه‌ای نوع 2 بشمار می‌آیند. همچنین نرخ سوم گندم برای تحویل آرد به بخش صنف و صنعت است که دولت به منظور کنترل قیمت محصولات نهایی، قیمت گندم و آرد این بخش را افزایش نداده است و آرد بخش‌های صنف و صنعت نیز یارانه‌ای نوع سوم محسوب می‌شود. فعالان حوزه آرد و نان، گندم 3نرخی را عامل اصلی ایجاد بستری برای فساد در بازار آرد و نان می‌دانند؛ بستری که باعث شده آرد یارانه‌ای در بازار با قیمت آزاد فروخته شود و حتی قیمت نان نیز در مواردی 2برابر قیمت مصوب باشد.

متوسط مصرف گندم در کشور 11میلیون تن در سال و ماهانه 900 تا یک میلیون تن است.از ابتدای امسال تاکنون 9میلیون تن گندم به کارخانجات آرد تحویل داده شده است. امسال خرید تضمینی گندم کمتر از سال‌های قبل و 4.5میلیون تن بود. برای جبران کمبود، دولت مجبور به واردات گندم شد و تاکنون 5.5میلیون تن گندم وارداتی از مبادی ورودی ترخیص شده است. به این ترتیب دولت علاوه بر پرداخت یارانه گندم تولیدی برای گندم وارداتی هم که به کارخانجات آرد تحویل می‌دهد یارانه پرداخت می‌کند. گندم وارداتی با ارز 4200 تومانی وارد می‌شود اما اگر قیمت آن را با ارز آزاد محاسبه کنیم قیمت هر کیلو گندم وارداتی حدود 8هزار تومان (قیمت هر تن گندم وارداتی به‌طور متوسط 300 دلار است) است. با اینکه دولت هزینه هنگفتی بابت یارانه گندم می‌پردازد اما قیمت محصولات نهایی مانند نان و تولیداتی مانند ماکارانی، شیرینی جات و...در بازار بیشتر از نرخ‌های مصوب است.

سودجویی در نان

قیمت نان برای نانوایی‌های یارانه‌ای نوع یک و دو مصوب و مشخص است اما نان با قیمتی بالاتر در بیشتر نانوایی‌ها فروحته می‌شود. برای مثال قیمت مصوب نان سنگک با وزن چانه [خمیر]  650 گرم برای آرد یارانه‌ای نوع یک 2هزار و برای آرد یارانه‌ای نوع 2 معادل 3هزار تومان است اما در حال حاضر نانوایی‌های اندکی مخصوصاً در کلانشهرها نان را با این قیمت می فروشند. قیمت نان سنگک به‌طور متوسط در نانوایی‌های شهر تهران از 4تا 10هزار تومان است. به این ترتیب سودجویی در بازار نان رو به افزایش است.

اصغر پابرجا، رئیس اتحادیه فروشندگان نان سنگک در گفت‌و‌گو با «ایران» گفت: نانوایی‌ها هر چانه نان سنگک را 400 تا 450 گرم در نظر می‌گیرند در حالی که براساس مصوبه ستاد تنظیم بازار چانه نان سنگک باید 650گرم باشد.

کارخانجات آرد، آرد نانوایی‌های یارانه‌ای نوع یک را کیلویی 810 تا 820 تومان و آرد نانوایی‌های یارانه‌ای نوع دو را کیلویی 1170 تا 1200 تومان در اختیار آنها قرار می‌دهند. قیمت یک کیسه 40 کیلویی آرد برای نانوایی‌های آزادپز، در حال حاضر 46هزار و 800 تومان است. به گفته رئیس اتحادیه فروشندگان نان سنگک، تعداد نان سنگک با وزن چانه 400 گرم برای هر کیسه آرد 40 کیلویی تقریباً 100 عدد است. بنابراین اگر هر نان سنگک به قیمت مصوب (3هزار تومان برای نانوایی آزادپز) فروخته شود، سود نان هر کیسه آرد بیش از 500درصد است. این در حالی است که نانوایی‌های آزاد پز، یک نان سنگک را معمولاً با قیمت بیشتر می‌فروشند. مثلاً نان سنگک کنجدی یک رو 4 تا 5 هزار تومان و نان سنگک کنجدی دو رو با وزن چانه مناسب (650 گرم) 7 تا 10 هزار تومان فروخته می‌شود.

تجربه نشان داده است هر گاه قیمت مصوب نان افزایش دارد، در بازار این افزایش با درصدهای بیشتری اعمال می‌شود و نان با قیمت مصوب به دست مردم نمی‌رسد. اکنون که دولت بحث‌هایی در خصوص حذف ارز ترجیحی خرید گندم و پرداخت یارانه مستقیم به مردم برای خرید نان با قیمت مصوب را مطرح کرده است، به نظر می‌رسد این برنامه باید با کار کارشناسی و نظارت دقیق و چندبرابری اجرا شود تا مردم مجبور نشوند هزینه بیشتر برای خرید نان بپردازند.

به گفته فعالان بازار نان، قیمت آرد 13درصد در قیمت نهایی نان تأثیر دارد و عوامل دیگر مانند هزینه صدور مجوز نانوایی، هزینه کارگری و هزینه های مربوط به صدور گواهینامه های بهداشتی عوامل اصلی تعیین قیمت نان است. بررسی میدانی بازار آرد و نان نشان می دهددر مواردی فروش آرد یارانه ای به قیمت آزاد در بازار تا بیش از 100 میلیون سود را نصیب برخی نانوایان و یا کارخانجات آرد می کند. حذف ارز ترجیحی، تک نرخی شدن گندم و آرد، آزادپز شدن مجوز تمام نانوایی ها از مواردی است که فعالان این بازار آن را برای جلوگیری از کاهش فساد و رانت خواری در این بازار مؤثر می دانند.

همچنین افزایش نظارت بر بازار و همچنین حذف قوانینی مانند متراژ بزرگ نانوایی ها(حداقل متراژ نانوایی 50تا 60 متر است) بر کنترل قیمت نان بعد از حذف ارز ترجیحی گندم مؤثر است. با توجه به قیمت بالای اجاره واحد تجاری، کاهش متراژ نانوایی ها در کاهش هزینه نهایی قیمت نان اثر مستقیم دارد.