قبل از اینکه مشخص‌تر درباره بارندگی‌های اخیر بنویسم و صحبت‌های فنی و تخصصی کارشناسان را نقل کنم، به‌نظرم باید به همان نکته‌ای اشاره کنم که تمام کارشناسان و البته رسانه‌ها به آن اذعان دارند اما احتمالا مردم گوش‌شان بدهکارش نیست. به لطف خدا چند روز گذشته، بارندگی‌های نسبتا خوبی در کشور داشتیم. در همین تهران خودمان بالاخره بعد از مدت‌ها شاهد بارش برف بودیم و کوچه و خیابان‌ها سفیدپوش شد. اما همین باریدن‌ها و زیاد باریدن‌ها، تصوری را بین مردم ایجاد می‌کند که دیگر مشکل کمبود آب حل شده و می‌شود هیچ توصیه‌ای را جدی نگرفت و شیر آب را تا هروقت که دل‌مان می‌خواهد و به هر اندازه‌ای که می‌خواهیم باز کنیم. نه، واقعا نه و این‌طور نیست.
میزان آبی که در کشور ما به دلایل مختلف از دست می‌رود، آنقدر بالا و زیاد است که با این مقدار و میزان بارندگی‌ها که مدت زیادی هم امتداد ندارد، جبران نخواهد شد و این برف‌ها بیشتر به‌جای اینکه به درد جبران کسری منابع آبی بخورد، صرفه مجازی دارد و احساس مردم را برای به اشتراک گذاشتن تصاویر و احوال‌شان ارضا می‌کند. پس هموطن، رعایت کن! با عبور از این توصیه و مرور دوباره آن در جای دیگری از این گزارش، به اصل بارش‌ها می‌رسیم و اینکه این بارش‌ها چقدر قابل پیش‌بینی بود، چقدر بیشتر یا کمتر از پیش‌بینی‌ها بود، چقدر از کمبودها را پوشش داد و آینده چه خواهد شد. در همین رابطه و برای پاسخ به این سوالات، گفت‌وگوهایی را انجام دادیم که در ادامه می‌خوانیم.
بارندگی‌ها نرمال بود، بهمن‌ماه خشکی را در پیش داریم
ابتدا احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به بارندگی‌های اخیر گفت: «درحال حاضر بارندگی ما 3.5درصد نسبت به نرمال بالاتر است، به‌عبارتی در محدوده نرمال هستیم. 96.9میلیمتر بارش میانگین کشور است البته این میزان تا صبح روز پنجشنبه بوده و بارندگی جمعه هنوز گزارش نشده است. تا اواخر آذر یعنی 28-27آذرماه بارندگی زیر نرمال بود و از آن زمان بارندگی داشتیم و تا 30دی‌ماه بارش به‌تدریج به نرمال در میانگین بلندمدت رسید. بیشترین بارش‌ها را در استان‌های جنوبی دریافت کردیم و در آنجا وضعیت بهتر شد. استان‌هایی همچون فارس، بوشهر، سیستان‌وبلوچستان و... وضعیت بهتر شد ولی استان‌های غربی همچون کرمانشاه، لرستان، همدان و... وضعیت همچنان زیر نرمال دارند. درست است که در کشور وضعیت به نرمال رسیده ولی در جاهایی فراتر از نرمال و در جاهایی زیر نرمال است. در پاییز با 48درصد کم‌بارشی مواجه بودیم، یا بارش میانگین کشور تقریبا نیمی از بارش متداول بود.
ادامه خشکسالی سال قبل را در پاییز نیز داشتیم. پیش‌بینی‌ها به این صورت است که وقتی از دو هفته بیشتر است، احتمالات نقش اساسی دارد یعنی به‌صورت یقین ممکن نیست از آینده اطلاع بدهیم و ما احتمال قوی را بیان می‌کنیم. به این معناست که درصدی خطا در آن وجود دارد ولی به‌هر‌حال امسال پیش‌بینی‌ها به‌گونه‌ای بود که خوشبختانه تاکنون خطای زیادی نداشته است. پیش‌بینی پاییز خشک که محقق شد، پیش‌بینی زمستان بارندگی نرمال بود که محقق شد. در ادامه برای 4-3 هفته آتی پیش‌بینی قوی‌تر بر این است که با بهمن‌ماه نسبتا خشکی مواجه شویم یا در بهمن‌ماه بارندگی‌ها کمتر از نرمال شود. در ادامه اسفندماه بارندگی از اکنون با اما و اگر زیادی همراه است ولی گرایش به به نرمال یا فراتر از نرمال دراد، درنتیجه برآیند دوماه پیش‌بینی‌های آینده یعنی بهمن و اسفند بارندگی‌ها در حد نرمال و در برخی مناطق مخصوصا مناطق جنوب غرب و غرب کشور کمتر از نرمال است. ضمن اینکه در بهمن‌ماه به‌طور کلی میانگین دمایی کمتر از نرمال است و در اسفند و در ادامه فروردین و اردیبهشت انتظار می‌رود حدود نیم تا یک درجه فراتر از نرمال یا گرم‌تر از نرمال شود. این آخرین پیش‌بینی‌هاست که برای ما کار شده است.»
بارندگی‌های اخیر کمبودها را جبران نمی‌کند مگر اینکه در مدل مصرف تغییر کنیم
وظیفه در پاسخ به این سوال که آیا بارندگی‌های اخیر نقشی در کاهش و پوشش کاستی‌ها دارد یا نه، گفت: «بله، کلا بارش برف در زمستان برای جریان رودخانه‌ها یعنی داشتن آب‌های سطحی جاری بسیار اهمیت دارد. ورودی رودخانه در پشت سدها که ذخیره برفی در بالادست است. اگر برفی نیاید رودخانه‌ای در کار نیست و سریع خشک می‌شود و در اواسط تابستان جریان ورودی تامین نمی‌شود. الحمدلله امسال برعکس زمستان سال گذشته شرایط بسیار مناسب‌تر است و با زمستان نه سرد و نه گرم مواجه هستیم. تا الان آنچه داشتیم یک درجه بیش از نرمال بود و از این به‌بعد انتظار می‌رود قدری کمتر از نرمال شود. درمجموع شرایط نرمال را داریم.
شرایط نرمال این است که برف در شرایط نرمال باشد و سبب می‌شود ذخیره مناسب‌تر از شرایط سال گذشته باشد. سال گذشته هم زمستان کم‌بارش و هم دما بالاتر از نرمال بود و وضعیت را در فصول گرم تنش‌آمیز کرد. پایین بودن دما به‌خصوص در عرض‌های شمالی و غرب کشور باعث می‌شود ذخیره برفی مناسب‌تر از سال قبل شود همان‌طور که تاکنون بوده است. اگر در ادامه در ماه آخر زمستان یعنی اسفندماه این شرایط نرمالی و نزدیک بودن به نرمال را داشته باشیم و گذر سامانه‌ها به‌نحوی باشد که بارندگی به‌قدر نرمال باشد، وضعیت بهتر می‌شود و می‌تواند شرایط را بهبود دهد. منتها مصرف آب در کشور الان به‌گونه‌ای است که به‌شدت به آب‌های زیرزمینی وابسته است یعنی هرچه دریافت می‌کنیم حتی در شرایط نرمال کفاف مصرف را نمی‌دهد و بخشی از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌شود که مجددا توسط باران جایگزین نمی‌شود، به‌عبارتی هرسال هرچقدر باران می‌آید علاوه‌بر آن بخشی از آب‌های زیرزمینی را برمی‌داریم و این به‌تدریج با کسر آب‌های زیرزمینی مواجه می‌شود که منجر به این شده در بسیاری از دشت‌های کشور با فرونشست زمین و تخریب آبخوان‌ها مواجه شدیم. این بارندگی‌ها به‌هر‌حال شرایط ما را بهبود می‌بخشد چون اگر نبود فاجعه می‌شد ولیکن میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی به‌قدری است که آن روند تخریبی همچنان ادامه دارد.
امیدوارم کارهایی که در سازگاری با اقلیم و سازگاری با کم‌آبی در استان‌ها است دنبال شود؛ در این راستا مجموعه‌ای از اقدامات را شامل انسداد چاه‌های غیرمجاز، تعدیل پروانه چاه‌های مجاز، تغییر نوع کشت، تغییر در مساحت کشت و... برنامه‌ریزی کرده‌اند. باید در برخی مناطق نوع کشت اعم از کشت برنج تغییر کند. در برخی مناطق برنج بدون اینکه توجه شود آب وجود دارد یا خیر، کشت می‌شد و این رویکردها باعث می‌شود قدری وضعیت بهتر شود یا به‌عبارتی با اقلیم عمومی کشور که کشوری کم‌بارش و نیمه‌خشک است، سازگار شویم. اگر بخواهیم همچنان مثل گذشته حرکت کنیم قدرمسلم این بارندگی‌ها جبران کمبودها را نمی‌کند و درنتیجه وضعیت رفته‌رفته بدتر می‌شود.»
افزایش آلودگی هوا طی روزهای آینده در تهران
در پایان از رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی درباره آینده هوای تهران و همچنین آلودگی هوای پایتخت پرسیدیم و او پاسخ داد: «آلودگی هوا همواره بدترین دوره‌اش از نیمه دوم آذرماه تا نیمه اول دی‌ماه است، یعنی انتهای پاییز و اوایل زمستان بدترین دوره است که هم سرعت باد کمتر است و هم شرایط آلودگی هوا بالاتر می‌رود. امسال هم آلودگی هوا را در این مدت داشتیم و مصرف انرژی در کشور بالاتر رفته و این عامل اصلی آلودگی مصرف سوخت‌های فسیلی همچون نفت، گاز، بنزین و... است. جمعیت کشور افزایش یافته و تعداد شهرها و روستاها افزایش یافته است. گذر سامانه‌های جدید یک‌هفته تا 10روز طول می‌کشد، یعنی یک سیستمی دارید که یک یا دو روز بارندگی داریم و موج هوای سرد حاکم می‌شود و بعد هوا سکون می‌یابد و در این دوره تغییرات جوی و سطح آلاینده‌ها کم و زیاد می‌شود. منتها رفتار ما نسبت به گذشته بهتر نشده و مصرف سوخت‌های فسیلی و مساحت شهرها افزایش یافته است. درنتیجه غلظت آلایند‌ها در کلانشهرها همچون تهران نسبت به گذشته افزایش یافته و تعداد روزهایی که آلایندگی از سطح مشخصی همچون آلودگی برای گروه‌های حساس تا باقی وجود دارد افزایش یافته است.
تعداد روزهایی که آلایندگی در سطح ناسالم برای گروه‌های حساس و ناسالم برای همه گروه‌ها بوده افزایش یافته است. در ادامه به‌صورت معمول بعد از بهمن‌ماه تعداد این روزها کاهش می‌یابد و این به‌صورت نرمال است. همه‌ساله تعداد روزهای آلوده در بهمن‌ماه نسبت به دی‌ماه کمتر است و مسلما امسال هم چنین انتظاری داریم ولی این به سامانه جوی حاکم در آن مقطع چندروزه بستگی دارد. گاهی سرعت باد کم و رفتار ما همچون گذشته است، درنتیجه انباشت آلاینده‌ها ایجاد می‌شود ولی در بهمن و اسفند تعداد روزهای آلوده کمتر است و امسال به احتمال زیاد همین‌گونه است. انتظار نمی‌رود در بهمن‌ماه سطح آلودگی از دی‌ماه بیشتر شود. در بهمن‌ماه که با بارندگی و دمای نسبی کمتری مواجه هستیم، قدری پتانسیل آلودگی افزایش دارد چون انباشت آلاینده‌ها در سطوح پایین و بارندگی کمتر یعنی گذر سامانه‌های جوی فعال کمتری را داریم، بنابراین می‌تواند به‌طور نسبی با آلاینده‌های بیشتری مواجه شویم. در یک‌هفته آینده تقریبا بارندگی چندانی نداریم و هفته دوم در نیمه جنوبی و جنوب غرب کشور بارندگی نداریم که در این شرایط با هوای سرد همراه است، پتانسیل آلودگی افزایش می‌یابد. اگر هفته قبل را با این هفته مقایسه کنیم این هفته با سطح آلودگی بالاتری مواجه هستیم. هفته دوم، سوم و چهارم به‌نظر می‌رسد با هوای نسبی سردتر از نرمال و با بارندگی کمتر از نرمال مواجه باشیم.»
رشد 33 درصدی بارش‌ها به‌نسبت سال قبل
در ادامه با صادق ضیائیان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا گفت‌وگویی داشتیم و او نیز در ارتباط با وضعیت بارش‌ها طی روزهای اخیر و همچنین چشم‌انداز آب‌وهوایی کشور در روزهای آینده به «فرهیختگان» گفت: «این امر یعنی بارندگی‌های اخیر قابل پیش‌بینی بود و پیش‌بینی‌های خوبی در این خصوص ارائه شد و اطلاع‌رسانی گسترده و خوب بود. نیروهای هلال‌احمر اذعان داشتند اتفاقات و بارش‌های اخیر با کمترین تلفات بوده و مردم بیشتر از دفعات قبل رعایت کردند گرچه هنوز در استان کردستان ماشین‌ها در برف گیر کرده‌اند و امدادرسانی انجام می‌شود ولی مردم هم اعتماد بیشتری به پیش‌بینی کردند و تمهیدات بهتری اندیشیدند و مشکلات کمتر شد. حجم بارش‌ها زیاد بود و قبل از سامانه اخیر حدود 13درصد کاهش بارش را از پاییز یدک می‌کشیدیم ولی با این سامانه‌ای که فعال شد و بارش‌هایی که اتفاق افتاد میزان بارش‌ها در کشور قدری از حد نرمال بالاتر رفت. ولی خیلی نمی‌توان به این امید داشت؛ چراکه دوباره هفته‌های کم‌بارش را پیش رو داریم.
پیش‌بینی می‌شود هفته پیش رو کم‌بارش است و تا اواخر هفته انتظار بارش جدی نداریم و اواخر هفته سامانه جدید وارد می‌شود و آن سامانه نیز نشان می‌دهد حجیم نیست و برای هفته بعد نیز همین‌طور است و به‌نسبت نرمال که در بهمن‌ماه باید اتفاق بیفتد بارش‌ها کم است. به‌هر‌حال دوباره فکر می‌کنم عددی که بیان می‌کنم موقت است و به این صورت به‌سمت نرمال یا کم‌بارشی برمی‌گردد. آن چیزی که الان وجود دارد حدود 4درصد نسبت به بلندمدت اختلاف داریم یعنی بیشتر شده است و در کل کشور حدود 3.8میلیمتر افزایش بارش را داریم و این عدد کوچک و شکننده‌ای است. نسبت به سال گذشته وضعیت خیلی بهتر است و حدود 33درصد افزایش بارش را داریم. سال گذشته سال خشکی بود و قطعا امسال به خشکی سال گذشته نیست و حتی می‌تواند سال نرمالی باشد ولی این عددی که داریم حدود 4میلیمتر بیش از حد معمول شکننده است و می‌تواند با چند هفته کم‌بارشی دوباره وضعیت به‌سمت کمبود پیش برود. عمدتا وضعیت برای بهمن‌ماه این است که زیر نرمال هم باشد چون بارش‌های خاص و قابل‌توجهی در دو هفته اول بهمن شاهد نیستیم ولی اگر بخواهیم مجموع زمستان را در نظر بگیریم می‌تواند در حد نرمال باشد، یعنی در حدود میانگین بلندمدت خود باشد.»
در تهران هنوز 28 میلیمتر کمبود بارش داریم هفته بعد سراسر آلودگی برای تهران
ضیائیان هم در ارتباط با آب‌وهوای آینده پایتخت و وضعیت آلودگی هوا گفت: «پراکندگی بارش‌ها خیلی خوب نبود. ایلام، کرمانشاه، خوزستان، گلستان، خراسان‌شمالی، لرستان، همدان، تهران، سمنان، قزوین، زنجان، خراسان‌رضوی، اصفهان و اردبیل کماکان کم‌بارش هستند. کم‌بارشی در ایلام و کرمانشاه زیاد است و بالای 90میلیمتر بارش را دارند و در چهارمحال‌وبختیاری اگرچه بارش‌های خوبی شده ولی خیلی ذخایر برفی در این استان قابل‌توجه نیست.
این استان خیلی حساس است چون منبع آبی برای چندین استان است و ذخایر برفی می‌تواند در فصل بهار و تابستان تامین‌کننده آب برخی مناطق باشد ولی متاسفانه در خیلی از نقاط کم‌بارشی‌های شدیدی را داریم. استان تهران هم جزء استان‌هایی است که 27میلیمتر کمبود بارش دارد و نسبت به بلندمدت 8-7 میلیمتر کمبود بارش داریم. در هفته جاری همچنین می‌توانیم شاهد افزایش آلاینده‌ها باشیم و این هفته‌ای است که درگیر آلاینده‌ها خواهیم بود به‌ویژه از روز یکشنبه به‌بعد سطح آلاینده‌ها بالا می‌رود. از شنبه پایداری هوا را در تهران داریم و بقیه روزهای هفته به‌تدریج انباشته می‌شود و انتظار می‌رود وضعیت برای تهران در هفته جاری سراسر آلودگی باشد. چیزی که رسانه‌ها می‌توانند در این زمینه اطلاع‌رسانی کنند اینکه بعد از هوای سرد و افزایش دما، مردم دمای موتورخانه‌ها را به‌حالت اول بازگردانند و طوری باشد که مصرف گاز و آلودگی‌ای که می‌تواند ایجاد کند راکمتر کنند.»