آرمان‌ملی: وضعیت آبی ایران بر کسی پوشیده نیست؛ خشکسالی‌های پیاپی و مداوم، کاهش بارندگی، استفاده بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی، برداشت بیش از حد از منابع آب‌های روزمینی، عدم مدیریت روان‌آب‌ها و رودخانه، واریز فاضلاب شهری و صنعتی به رودها، آلودگی‌های زیست‌محیطی و نشت شیرابه زباله‌های دفن شده به سفره‌های زیرزمینی، حفر چاه‌های متعدد و برداشت‌های غیرمتعارف و... از همه مهمتر مدیریت ناکارآمد منابع آبی در سال‌ها متمادی باعث شده تا منابع آبی ایران به هر نوعی از دست برود.
در کنار این موضوع کاهش توان چانه‌زنی دیپلماتیک با کشورهایی که حقابه ایران از آنها جاری می‌شود منابع ابی کشور را تحت‌الشعاع چالش‌های بیشتری قرار داده است. همین موضوع شاید در سال‌های قبل که وضعیت ذخایر سدها مناسب‌تر بود کمتر مساله‌ای بین ایران و کشورهای همسایه ایجاد می‌کرد ولی حالا که ایران در خشکسالی و خشکی فرورفته و حتی مدیریت منابع مانده را هم از دست داده و استان‌ها برای حفظ منابع آبی اقدام می‌کنند گرفتن حقابه ایران از همسایگان چندان ارزان تمام نخواهد شد! حقابه ایران از هیرمند، به دادخواست حقوقی ایران از آب رود هیرمند در منطقه سیستان اشاره دارد.
این رود در گذشته در هر دو کشور افغانستان و ایران جاری بوده ولی پس از جدایی هرات از خاک ایران در سال ۱۸۵۷ میلادی به موجب معاهده پاریس و خودداری گسترده حاکمیت افغانستان از جاری‌ساختن رود هیرمند در خاک ایران، مساله حقابه رود هیرمند را به یکی از مسائل مهم سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی دو کشور مبدل ساخت که حالا با استقرار طالبان به‌عنوان دولت این کشور اجرای معاهدات بین‌المللی بیش از گذشته از سوی کشور افغانستان دور از ذهن شده است. هیچ‌یک از رودخانه‌های مرزی کشور غیر از اروندرود و رودهای مشترک با افغانستان قرارداد، پروتکل یا توافق‌نامه‌ای ندارند. با وجود این، مسئولان افغانستان رودخانه‌های هریرود و هیرمند را رودخانه درون‌سرزمینی می‌دانند و برای دادن حقابه ایران، مساله تهاتر انرژی و معاوضه آب به‌‌جای نفت یا برق را مطرح می‌کنند.
نادیده‌گرفتن حقابه ایران فقط به شرق کشور محدود نمی‌شود و در غرب و جنوب نیز کشورهای ترکیه و بعضا عراق، نسبت به حقابه ایران بی‌توجه بوده‌اند و در سکوت مسئولان و دستگاه دیپلماسی کشور دست به سدسازی‌های پی‌در‌پی زده‌اند! پروژه‌های گاپ (سدسازی روی سرچشمه‌های دجله و فرات) و داپ (سدسازی روی سرچشمه ارس) بیش از سایر سدسازی‌های ترکیه تاثیر مستقیمی روی امنیت غذایی و محیط‌زیست ایران می‌گذارد. به نحوی که پیش‌بینی می‌شود اگر سدسازی‌های ترکیه روی رودخانه ارس به اتمام برسد، کشاورزی در شمال غرب ایران و البته امنیت غذایی کشور با محدودیت‌های جدی مواجه شود.
استفاده از قدرت تامین انرژی
حمیدرضا صالحی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران در این باره به «آرمان‌ملی» گفت: به‌هرحال از دیر باز با همسایه‌های شرقی و غربی روی بحث آب‌های مرزی پروتکل‌هایی را داشتیم و سعی شده تا منافع کشور حفظ شود و با توجه به عمل روابطی که با این کشورها ایجاد می‌کنیم بتوانیم دیپلماسی قوی‌تری را داشته باشیم تا حقوق کشورمان در رابطه با حقابه‌ها رعایت شود. او ادامه داد: کشور زمانی می‌تواند در دیپلماسی‌های متعدد از جمله انرژی و آب و... با قدرت عمل کند که جایگاه کشور تقویت شود؛ تقویت جایگاه کشور هم به رشد و ابعاد اقتصادی کشور و تبادلاتی که با سایر کشورها دارد، برمی‌گردد.
یعنی هرچه تبادلات اقتصادی‌مان با این کشورها بیشتر باشد و آنها محتاج به ایران باشند در رابطه با آب هم همکاری خواهند کرد. صالحی افزود: به‌عنوان مثال در رابطه با برق کشور عراق به ایران محتاج است و بخشی از انرژی عراق چه در رابطه با گاز و چه برق از این طریق تامین می‌شود بنابراین وقتی صحبت از دیپلماسی می‌شود باید بتوان در کنار تبادل انرژی موضوع آب را هم دنبال کرد و در تبادلات انرژی که موقعیت ممتاز برای کشور مقابل ایجاد می‌شود حقابه هم رعایت شود.
دیپلماسی سیاسی در موضوع حقابه
رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران اظهارکرد: اینها مسائلی است که باید رعایت شود و مقامات در گفت‌وگوهای خود با مسئولان سایر کشورها این موارد را مطرح کنند. حتی در مراحل بالاتر در حد دیپلماسی بین‌المللی سیاسی هم زمانی که با کشوری روابط سیاسی و بده و بستان دارید در همانجا موضوع حقابه هم می‌تواند مورد بحث قرار بگیرد. او با تاکید به اینکه موضوع تبادلات آب در آینده بیشتر مورد توجه قرار خواهد گرفت؛ اضافه کرد: ایران اقلیم خشکی دارد و متوسط بارندگی پایین است و باید سیاست‌های حوزه آب همان‌طور که در حوزه انرژی تاکید داشتیم تغییر کند و اصلاح شود. در حوزه آب هم سیاست‌های گذشته است که وضعیت را به اینجا رسانده و کلی از منابع آب زیرزمینی کشور از جمله 310 سفره زیرزمینی از بین رفته و همین موضوع منجر به فرونشت‌ها در شهرها و دشت‌های مختلف شده است.
صالحی اضافه کرد: بنابراین باید تصمیمات جدیدی را در کشور اتخاذ کنیم تا بتوانیم از این موضوع عبور کنیم. جدا از این موضوع مساله تبادلات آورد با کشورهایی که وضعیت آبی خوبی دارند. در شمال شرقی ایران کشوری مثل تاجیکستان قرار دارد که با افغانستان مرز دارد و اگر دیپلماسی ایران در این کشور به‌خوبی پیش برود و روابط خوبی ایجاد می‌کردیم می‌توانستیم از منابع آب تاجیکستان بهره ببریم.
رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران ادامه داد: این اتفاق هم نیاز دارد با دو کشور افغانستان و تاجیسکتان در قالب کنسرسیومی مدل اقتصادی تعریف کنیم تا بعد از لحاظ فنی شرکت‌های مشاور بررسی و طراحی کرده و در قالب پروژه بزرگ سودده برای کشورهای مسیر؛ تعریف شود و بخشی از کمبود آب کشور از این طریق جبران شود. بحران کم‌آبی در تمام کشور ریشه در توسعه ناپایدار دارد، با قاطعیت می‌توان گفت درباره موضوع آب تاکنون اقدامی در حوزه مدیریت عرضه و تقاضا صورت نگرفته و وضعیت صنعت و کشاورزی موید این موضوع است؛ وقتی باید اقدامی برای جلوگیری از کشت بی‌رویه صورت می‌گرفت، مسئولان بدون توجه به مسائل زیست‌محیطی شرایط را برای توسعه کشاورزی فراهم کردند، حالا با خشکسالی چه جوابی می‌توان به کشاورزان داد؟ نمونه دیگر این توسعه ناپایدار در دریاچه ارومیه است، ۲ سال قبل بعد از بارش سنگین باران، بسیاری از مسئولان نسبت به احیای این دریاچه ابراز امیدواری کردند، اما با شروع خشکسالی و پایین‌آمدن سطح دریاچه آن همه خوش‌بینی تبدیل به ناامیدی شد. این نگاه حاصل عدم برنامه‌ریزی بلندمدت و اقدام‌های ضربتی در زمان انباشت بحران است.