سومین روز از دور هفتم مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+4 در هتل کوبورگ وین درحالی برگزار شد که منابع نزدیک به مذکرات آن را «فشرده» و همچنان «رو به پیشرفت» توصیف می‌کنند. پس از آنکه رسانه‌های غربی ادعا کرده بودند ایران چارچوب مذاکرات وین را در اواخر دولت روحانی قبول کرده، منابع نزدیک به تهران گفتند این خبر دقیق نیست.
گفته می‌شود ایران حداقل 20 درصد متنی را که بهار 1400 نوشته شده بود قابل تغییر میداند. به‌معنای روشن، ایران متنی را که تیم قبلی هسته‌ای نوشته بود پیش‌نویسی میداند که باید با تغییراتی مبنای دور جدید مذاکرات شود. آمریکایی‌ها سعی کردند در روزهای منتهی به دور اخیر مذاکرات با فضاسازی خواسته ایران را «شکست مذاکرات» جلوه دهند ولی ایران تاکید کرد طبق آنچه در وین گذشته مذاکرات تازه شروع شده و دو طرف متعهد به گفتوگو برسر مفاد توافق هستند.
اخبار دو روز اخیر برخلاف هفته پیش اما مثبت بود. به‌نظر میان آنچه در اتاق‌های دربسته وزارت امور خارجه کشورها می‌گذرد با گزارش‌های رسانه‌های آمریکایی تفاوت زیادی وجود دارد. آنچه از میان انبوه خبرهای روزهای گذشته روشن شده این است که مذاکرات به‌طور واقعی روبه‌جلو است ولی دو طرف سعی می‌کنند با انتشار اخبار متعدد دستگاه محاسباتی یکدیگر را دچار اختلال کنند. برای همین است که توضیحات زیر درباره مساله تضمین‌های طرف غربی، راستیآزمایی مطالبات ایران از طرف مقابل، متن مورد بحث در وین و برخی اختلافات تروئیکای اروپایی با اتحادیه اروپا مهم و قابل‌توجه است.
تضمین و راستیآزمایی
یکی از مواردی که در دور جدید مذاکرات جزء شروط و پیشنهادهای تیم مذاکرهکننده ایرانی مطرح شده، تضمین و راستیآزمایی است. به‌عبارتی، راستیآزمایی مقدمه‌ای برای تضمین است. باید تاکید کرد پیشنهادهای ارائه‌شده ازسوی جمهوری اسلامی مبنی‌بر تضمین و راستیآزمایی، برآمده از تجربه تلخ به‌دست‌آمده از نحوه اجرا و موانع پیش‌روی انتفاع کامل ایران از مزایای توافق هسته‌ای در سال‌های گذشته بوده است، به‌دلیل همین تجربه تلخ تاریخی تیم مذاکرهکننده ایران به‌دنبال این است که با اطمینان از اجرای کامل این توافق، پایداری آن را در آینده نیز افزایش دهد. بر همین مبنا برخی کارشناسان و تحلیلگران مسائل بین‌الملل معتقدند اگر در انتخابات ریاست‌جمهوری 2024 آمریکا بار دیگر نامزدی جمهوری‌خواه پیروز انتخابات شود این احتمال وجود دارد که به‌مانند دوران ترامپ آمریکا بار دیگر از برجام خارج شود.
در چنین شرایطی که حتی برخی سناتورهای جمهوری‌خواه آمریکایی قبل از برگزاری انتخابات تهدید می‌کنند طبیعی است تیم مذاکرهکننده ایران، با سختگیری بیشتری به‌دنبال دریافت تضمین اجرایی‌شدن برجام از کشورهای غربی به‌خصوص آمریکا باشد. دریافت تضمین از آمریکا صرفا جنبه کارکردی برای ایران ندارد؛ این تضمین برای کشورهای اروپایی نیز موضوعیت دارد زیرا شرکت‌های وابسته به این کشورها به‌دلیل تهدیدات اقتصادی آمریکا علیه‌شان حاضر به سرمایه‌گذاری در ایران نیستند. سران این شرکت‌ها می‌گویند برجام چه باشد، چه نباشد چون آمریکا قابل اعتماد نیست ما در ایران نمی‌توانیم بمانیم. به همین دلیل بعد از خروج آمریکا از برجام کشورهای تروئیکای اروپایی و شرکت‌های وابسته به آنها نیز عملا از تعهدات خود دربرابر ایران سر باز زدند.
در چنین شرایطی تیم مذاکرهکننده ایران برای احقاق حق خود اسناد مکتوبی پیرامون راستیآزمایی و تضمین رفع تحریم‌ها آماده کرده است. این اسناد زمانی دراختیار طرف‌های مذاکرهکننده قرار خواهد گرفت که توافق اولیه میان ایران و کشورهای 1+4 در زمینه برداشته شدن تحریم‌ها و اقدامات هسته‌ای ایران ذیل برجام صورت بگیرد. برای دریافت تضمین عملی از کشورهای غربی و آمریکا راهکارهای زیادی وجود دارد؛ در وهله نخست ایران باید توافقی را امضا کند که مطابق مفادش خارج شدن از آن هزینه‌زا برای طرف‌های دیگر باشد.
پیش از این پیرامون این مفاد در شماره پانزدهم آذر‌ماه «فرهیختگان» گفت‌وگویی با مصطفی خوش‌چشم، کارشناس مسائل بین‌الملل داشتیم. خوش‌چشم در این گفتوگو معتقد بود تیم مذاکرهکننده ایرانی باید بندی در توافق بگذارد که اگر آمریکا این‌بار نیز به تعهدات خودش عمل نکرد و از برجام خارج شد، ایران هم بدون هیچ‌گونه تنبیهی و با مصوبه شورای امنیت، اورانیوم را تا سطح 90درصد غنی‌سازی کند. علاوه‌بر این مورد ایران می‌تواند برای دریافت تضمین بیشتر از کشورهای غربی برخلاف گذشته از همان ابتدا اورانیوم‌های خود را تبدیل به میله و صفحه سوخت نکند و به‌جای این کار مواد غنی‌سازی‌شده و سانتریفیوژهایش را به‌صورت مهر و موم در داخل خاک خود زیر نظر 24ساعته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نگهداری کند تا اگر آمریکا و سایر کشورهای غربی از تعهدات خود تخطی کردند ایران نیز در کمترین زمان ممکن بتواند امتیازهای هسته‌ای خود را احیا کند.
تروئیکای اروپایی اتحادیه اروپا را گروگان گرفته!
برخی منابع می‌گویند میان موضع کشورهای عضو اتحادیه اروپا و 3کشور مقابل ایران در مذاکرات اختلافات جدی وجود دارد. این اختلاف ریشه در عملکرد غیرشفاف و مخرب کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان در راستای اجرایی‌شدن سیاست‌ها و منویات ضدایرانی ایالات‌متحده آمریکا دارد .
هفته گذشته تیم مذاکرهکننده ایران در نخستین گام پیشنهادهای عملی و روشن خود را درمورد مساله رفع تحریم‌ها و همچنین فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان به طرف‌های دیگر مذاکرهکننده ارائه کرد. پیشنهادهای مکتوب ایران به‌دلیل مستدل‌بودن مورد حمایت اولیه چین، روسیه و نماینده اتحادیه اروپا قرار گرفت. این حمایت اولیه باعث شد بخشی از سیاست‌های تخریبی کشورهای غربی علیه ایران خنثی و مسیر برای رسیدن به یک توافق راهبردی هموارتر شود. همین مساله باعث نگرانی آمریکا و سه کشور اروپایی حاضر در مذاکرات وین شده است، آنها به‌خوبی می‌دانند درصورت تداوم این شرایط هیچ نقد فنی و مستدلی به دو سند راهبردی و مکتوب ایران نمی‌توانند وارد کنند.
به همین دلیل بعد از پایان هفته نخست مذاکرات وین سران انگلیس، فرانسه و آلمان هم‌راستا با سیاست‌های ضدایرانی آمریکا با طرح موضوعات فرعی سعی کردند در مسیر عادی مذاکرات انحراف ایجاد کنند .
رفتار مخرب و غیرشفاف کشورهای تروئیکای اروپایی حتی باعث ایجاد اختلال در ماموریت «جوزپ بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و «انریکه مورا»، معاون و نماینده او در کمیسیون مشترک برجام نیز شده است. همین مساله باعث‌شده 24کشور دیگر عضو اتحادیه اروپا مانند ایتالیا، لهستان و یونان به این اقدامات تروئیکای اروپا به‌خصوص انگلستان و فرانسه اعتراض جدی وارد کنند.
ماجرای متن عراقچی
یکی از مواردی که رسانه‌های غربی ازجمله رویترز در چند روز گذشته با آن به جوسازی علیه تیم مذاکرهکننده ایرانی پرداختند، این بود که ایران پذیرفته مذاکرات برجام را براساس توافق‌های قبلی ادامه دهد. این درحالی است که پایه مذاکرات فعلی، برجام است و مسیرها براساس متن وین6 اصلاح شده است. در وین6 یک‌سری از موارد و نکات نقض‌کننده برجام بوده، اما تیم مذاکرهکننده جدید ایرانی، این نکات را اصلاح کرده است؛ چراکه اساسا در قدم اول بناست مذاکرات برای بازگشت به برجام انجام شود. همچنین در اسناد وین از دور یک تا 6، یک‌سری تفاوت نظرها و موارد نانوشته وجود داشته که بنا بود در دورهای بعدی برایش تصمیم‌گیری شود. تیم مذاکرهکننده جدید ایران، ضمن آنکه آن موارد نانوشته را پر کرده است، به‌عبارتی امتیازاتی را که منافع ملی را تضمین می‌کند نیز در جاهای خالی نوشته است.
یعنی یک گام روبه‌جلو برداشته‌ایم. بنابراین با این دو تفاوت از ابتدا هم توسط مذاکره‌کنندگان ایرانی گفته شده که متن ایران، اصلاح‌شده وین6 است به‌طوری که نکات ناقض برجام آن برطرف و پیشنهادها به آن اضافه شده است. مقامات اروپایی نیز خود به این مساله معترف بوده‌اند به‌طوری که یکی از مقامات اروپایی در توئیتر شخصی خود نوشت: «تصور من این است که ما درست در مسیر کاملا منطقی مذاکرات پیش می‌رویم. انتظار می‌رفت که یک دولت جدید، یک هیات جدید(ایرانی) چند روز را در آغاز این دور جدید (مذاکرات در وین) به بیان نکات سیاسی خود اختصاص دهد.»
جمع‌بندی
بررسی شرایط کنونی و اخبار درزکرده از آن، این گزاره را تقویت می‌کند که کشورهای ۱+۴ پیش‌روی خود پلنی جز گفتوگو و دستیابی به توافق با ایران ندارند. اما در این میان تروئیکای اروپایی و آمریکا سعی دارند با ایجاد اختلال در فرآیند مذاکرات و درنتیجه فرسایشی شدن گفت‌وگوها جمهوری اسلامی ایران را به عقب‌نشینی از مواضع منطقی خود وادار کنند.
تحلیل شرایط میدانی اتفاقات رخ‌داده در میز مذاکرات وین نشان می‌دهد تا به اینجا سیاست‌های اجرایی‌شده آمریکا توسط تروئیکای اروپایی علیه ایران موفقیت‌آمیز نبوده است. ازطرفی این کشورها نیز تاحدی می‌توانند فرآیند مذاکرات را طولانی و فرسایشی کنند، زیرا همان‌گونه که پیش از این حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان در یادداشتی مجازی نوشته بود، فرصت مذاکره، پنجره‌ای نیست که تا ابد برای آمریکا و سه کشور اروپایی باز بماند، زیرا ایران درکنار تلاش متین، قوی و فعال دیپلماتیک برای لغو تحریم‌های ظالمانه ایالات‌متحده، همزمان برنامه موثری برای خنثی‌سازی تحریم‌ها و در سایه برنامه توسعه پایدار اقتصادی کشور دارد. این موضع صریح وزیر خارجه نشان می‌دهد ایران هرچند با عزمی جدی وارد مذاکرات شده است، اما بنا ندارد تا ابد منتظر توافق مانده و برای رسیدن به توافق تن به هر خواسته نامعقولی بدهد.