ندا اظهری، مترجم: واکسیناسیون کرونا تا همین چند هفته گذشته در بسیاری از کشورهای دنیا تا حد قابل قبولی انجام شده و می‌شد گفت این ویروس تحت کنترل درآمده و آمار مبتلایان و کشته‌شده‌ها روندی رو به کاهش را نشان می‌داد. چندی پیش نیز در خبرها آمده بود که ویروس کرونا علیه خود دست به اقدام زده و امید می‌رود این ویروس بتواند باعث نابودی خود شود.
اما این امید و خوشحالی خیلی دوام نیاورد و مدتی پیش بود که محققان خبر از جهش تازه‌ای از ویروس کرونا دادند و بسیاری از گمانه‌زنی‌ها نقش بر آب شد. درست است که شمار مبتلایان به کرونا تا حد زیادی کاهش یافته است، اما نمی‌توان بی‌گدار به آب زد و از این رو، بار دیگر برخی کشورها که آزادی‌های بیشتری برای حضور در اجتماع داده بودند، دوباره استفاده از ماسک را اجباری اعلام کردند تا بتوانند از شیوع جهش جدید ویروس کرونا جلوگیری کنند. محققان بعد از اطلاع از شیوع سویه جدید ویروس کرونا با سرعت کار می‌کنند تا درمورد قابلیت انتقال، شدت و عدم‌سازگاری با واکسن، اطلاعات بیشتری به‌دست آورند.
بیش از یک هفته از زمانی که دانشمندان در «بوتسوانا» و آفریقای‌جنوبی به جهانیان درمورد نوع جدیدی از ویروس SARS-CoV-2 که اکنون با نام «اومیکرون» شناخته‌شده، درحال گسترش است، می‌گذرد. محققان در سراسر جهان درحال رقابت برای درک تهدیدی هستند که این نوع ویروس جدید در بیش از 20 کشور جهان ایجاد کرده است. اما با وجود پیچیده بودن جهش‌های این ویروس، ممکن است هفته‌ها طول بکشد تا دانشمندان تصویر کامل‌تری از «اومیکرون» ترسیم کنند و درک درستی از قابلیت انتقال و شدت آن و نیز پتانسیل آن برای فرار از واکسن و ایجاد عفونت دوباره داشته باشند. باوجود اینکه درحال‌حاضر همه مردم از ویروس جدید سوال می‌پرسند، غافل از آنکه خود دانشمندان هم اطلاعات کمی از آن دارند و حتی نمی‌دانند آنچه می‌دانند کاملا صحت دارد یا خیر.
سرعت «اومیکرون» چقدر با سویه‌های دیگر ویروس کرونا فرق دارد؟
به گزارش nature، گسترش سریع «اومیکرون» در آفریقای‌جنوبی چیزی است که محققان را بیشتر نگران می‌کند؛ چراکه نشان می‌دهد این نوع جهش جدید می‌تواند باعث افزایش انفجاری در موارد ابتلا به کووید-19 در سایر نقاط جهان شود. اول دسامبر، در آفریقای‌جنوبی 8561 مورد مبتلا به ویروس «اومیکرون» ثبت شد که از 3402 مورد گزارش شده در 26 نوامبر و چندصد مورد ثبت‌شده در روز در اواسط نوامبر افزایش یافته است که بیشتر این رشد در ژهانسبورگ بوده است.
اپیدمیولوژیست‌ها رشد یک اپیدمی را با بررسی میانگین شمار موارد جدید منتشرشده توسط هر عفونت اندازه‌گیری می‌کنند. در اواخر نوامبر، موسسه ملی بیماری‌های واگیردار آفریقای‌جنوبی (NICD) در ژوهانسبورگ تشخیص داد که این آمار در مناطقی از این کشور بسیار بالاتر است. به گفته محققان، این سطح از رشد، آخرین‌بار در روزهای اولیه همه‌گیری مشاهده شده بود. طبق یافته‌های اخیر دانشمندان، ویروس جدید «اومیکرون» قدرتی 3 تا 6 برابری نسبت به دلتا در انتقال ویروس دارد. محققان چگونگی انتشار ویروس جدید را در سایر بخش‌های آفریقای‌جنوبی و در نقاط دیگر جهان ارزیابی می‌کنند تا اطلاعات بیشتری درمورد قابلیت انتقال آن بیابند. نظارت شدید در آفریقای‌جنوبی بیشتر درمورد قابلیت بالای انتقال آن است. نظارت شدید در آفریقای‌جنوبی باعث‌شده دانشمندان رشد سریع «اومیکرون» را دست‌کم نگیرند و احتیاط بیشتری در مواجهه با آن از خود نشان دهند. اما اگر این الگو در کشورهای دیگر تکرار شود، گمانه‌زنی‌ها حکایت از انتشار سریع ویروس دارد، اما اگر این اتفاق در کشورهای اروپایی رخ ندهد، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که اوضاع کمی پیچیده‌تر بوده و باید منتظر بود که چه اتفاقی رخ می‌دهد.
اگرچه تعیین توالی ژنوم برای تایید مواد «اومیکرون» موردنیاز است، برخی از آزمایش‌های PCR می‌توانند نشانه‌ای از تمایز این ویروس را نسبت به ویروس دلتا نشان دهد. براساس این نشانه‌ها، علایم اولیه‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد تعداد موارد، اگرچه بسیار کم است، اما در انگلیس شمار مبتلایان درحال افزایش است و محققان بر این باورند که قدرت چندبرابری انتقال ویروس اومیکرون در انگلیس هم مانند آفریقای‌جنوبی مشاهده شده است.
آیا «اومیکرون» بر ایمنی ایجادشده بر اثر واکسن یا ابتلا به کرونا غلبه می‌کند؟
افزایش سریع این نوع ویروس در آفریقای‌جنوبی حکایت از آن دارد که این نوع جهش جدید ویروس کرونا نوعی مقاومت در برابر ایمنی ایجادشده در بدن به‌واسطه تزریق واکسن یا ابتلای قبلی به کرونا از خود نشان می‌دهد. طبق افزایش نرخ مرگ و میر از زمان شروع همه‌گیری، حدود یک‌چهارم مردم آفریقای‌جنوبی به‌طور کامل واکسینه شده‌اند و این احتمال وجود دارد که بخش بزرگی از جمعیت در موج‌های قبلی بیماری به کرونا آلوده شده باشند. موفقیت جهش جدید اومیکرون در جنوب آفریقا ممکن است تا حد زیاد به‌دلیل توانایی این ویروس در آلوده کردن افراد واکسینه‌شده یا افرادی باشد که پیش از این مبتلا به کرونای دلتا یا انواع دیگر شده و بهبود یافته‌اند. در گزارش‌ها آمده است که با گسترش اومیکرون، شیوع دوباره عفونت‌ها در آفریقای‌جنوبی افزایش یافته است. البته محققان عنوان کرده‌اند که میزان انتشار این ویروس در نقاط مختلف ممکن است به عواملی چون نرخ واکسیناسیون و میزان عفونت قبلی افراد بستگی داشته باشد. طبق این باور، اگر ویروس اومیکرون در جامعه‌ای شیوع پیدا کند که واکسیناسیون تا حد قابل توجهی انجام شده و اما اقدامات کنترلی دیگر کنار گذاشته شده، ممکن است آمار انتقال ویروس تشدید شود. محققان در این میان به‌دنبال اندازه‌گیری توانایی ویروس اومیکرون برای فرار از واکنش‌های ایمنی هستند.
به‌عنوان مثال، گروهی از محققان به رهبری ویروس‌شناسی در دانشگاه «ویتواترسرند» در ژوهانسبورگ، درحال اندازه‌گیری توانایی آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده یا مسدودکننده ویروس هستند که در اثر عفونت قبلی و واکسیناسیون ایجاد شده‌اند تا از ایجاد عفونت اومیکرون جلوگیری کنند. محققان در یک آزمایش آزمایشگاهی مشغول ساخت ذراتی شبیه ویروس هستند که یک نسخه مهندسی‌شده از HIV است که از پروتئین اسپایک ویروس کرونا برای آلوده کردن سلول‌ها استفاده شده تا با اومیکرون مطابقت داشته باشد. این ویروس دارای 32 تغییر در پروتئین اسپایک است. گروه دیگری از محققان در آفریقای‌جنوبی به رهبری ویروس‌شناس موسسه تحقیقات سلامت آفریقا در «دوربان»، آزمایش‌های مشابهی را روی آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده ویروس با استفاده از ذرات عفونی SARS-CoV-2 انجام می‌دهند. گروه دیگری هم با رهبری ویروس‌شناس شعبه پزشکی دانشگاه تگزاس در گالوستون که با شرکت «فایزر- بینوتک» برای تعیین مقاومت واکسن دربرابر ویروس اومیکرون، همکاری می‌کند. محققان با مطالعه روی جهش‌های ایجادشده در پروتئین‌های اسپایک ویروس اومیکرون عنوان کرده‌اند که این نوع ویروس جهش‌یافته قدرت آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده را کاهش می‌دهند.
واکسن‌های موجود چگونه علیه اومیکرون عمل می‌کنند؟
اگر اومیکرون بتواند از دام آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده فرار کند، واکنش‌های ایمنی ناشی از واکسیناسیون و ابتلای قبلی به کرونا هیچ‌گونه محافظتی دربرابر این نوع ویروس ایجاد نمی‌کند. ایمونولوژیست دانشگاه «نیوساوت ولز» در سیدنی استرالیا می‌گوید: «مطالعات ایمنی نشان می‌دهد که سطوح نسبتا پایین آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده ممکن است از افراد دربرابر انواع شدید کووید-19 محافظت کند. سایر بخش‌های سیستم ایمنی، به‌ویژه سلول‌های T ممکن است کمتر از واکنش‌های آنتی‌بادی تحت تأثیر جهش‌های اومیکرون قرار گیرند. برخی محققان معتقدند آفریقای‌جنوبی قصد دارد فعالیت‌های سلول‌های T و یک عامل ایمنی دیگر به نام سلول‌های کشنده طبیعی را اندازه‌گیری کند که ممکن است برای محافظت دربرابر نوع شدید کرونا از اهمیت بالایی برخوردار باشد. مدیر اصلی آزمایش‌های واکسن کرونا در آفریقای‌جنوبی و همکارانش در بخشی از تلاش‌ها برای انجام مطالعات اپیدمیولوژیک اثربخشی واکسن‌ها علیه اومیکرون به‌دنبال تعیین سطح حفاظتی ارائه‌شده توسط واکسن‌ها و نیز عفونت قبلی دربرابر اومیکرون هستند. آنها بررسی‌های خود را روی واکسن‌های جانسون‌اندجانسون، فایزر و بیونتک و آکسفورد- آسترازنکا انجام داده‌اند.» او اشاره می‌کند که نتایج به‌دست‌آمده یادآور عملکرد واکسن آسترازنکا دربرابر نوع ویروس بتاست که به‌عنوان نوعی ویروس جهش‌یافته کرونا در اواخر سال 2020 در آفریقای‌جنوبی شناسایی شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که واکسن، محافظت کمی از بدن دربرابر موارد خفیف و متوسط دارد و در افراد جوان تا 80 درصد از بستری در بیمارستان جلوگیری می‌کند. به گفته محققان، چنانچه جهش جدید اومیکرون هم رفتار مشابهی داشته باشد، دنیا باید بار دیگر منتظر افزایش موارد ابتلا باشد. اما گزارش‌های اولیه نشان می‌دهد اکثر عفونت‌های پیشرفت‌کننده ایجادشده بر اثر ویروس اومیکرون، موارد خفیفی بوده‌اند که یک نکته مثبت در رابطه با این جهش جدید به شمار می‌رود.
آیا دزهای تقویتی واکسن می‌تواند دربرابر اومیکرون مقاومت ایجاد کند؟
خطر ویروس جهش‌یافته اومیکرون، برخی کشورهای ثروتمند مانند انگلیس را درگیر کرده و همین امر باعث‌شده تا شمار زیادی از مردم این کشور چشم‌انتظار تزریق دز تقویتی واکسن کرونا باشند تا به این واسطه بتوانند خود را دربرابر ویروس جدید ایمن کنند. اما با این اوصاف هنوز مشخص نیست آیا افزایش دوزهای تزریقی واکسن واقعا می‌تواند ایمنی بدن را در مقابله با ویروس افزایش دهد یا خیر. دزهای سوم و تقویتی، سطوح آنتی‌بادی خنثی‌کننده را افزایش می‌دهند و این احتمال وجود دارد که سدی دربرابر توانایی اومیکرون برای فرار از این آنتی‌بادی‌ها ایجاد کند. مطالعه محققان روی پروتئین اسپایک این ویروس جهش‌یافته نشان می‌دهد افرادی که ماه‌ها قبل از دریافت واکسن از کرونا بهبود یافته‌اند، آنتی‌بادی‌هایی در سیستم ایمنی خود داشته‌اند که هنوز هم می‌تواند مانع از فعالیت ویروس در بدن شود. این نتایج نشان می‌دهد افرادی که در معرض خطر ابتلای دوباره به کرونا هستند، چه به‌واسطه تزریق واکسن و چه به‌واسطه آنتی‌بادی حاصل از ابتلا به کرونا، فعالیت خنثی‌کننده‌ای علیه ویروس اومیکرون دارند.
آیا اومیکرون در مقایسه با جهش‌های قبلی بیماری خفیف‌تر یا شدیدتری ایجاد می‌کند؟
گزارش‌های اولیه‌ای که در رابطه با این ویروس جهش‌یافته در دنیا منتشر شد، نشان می‌داد که این ویروس نوع خفیفی از بیماری کرونا را ایجاد می‌کند و این امیدواری ایجاد شد که این جهش در مقایسه با جهش‌های قبلی شدت بیماری کمتری ایجاد می‌کند. اما یافته‌های اخیر حکایت از آن دارد که این نتایج براساس داده‌های کوچک به‌دست آمده اعلام شده و ممکن است گمراه‌کننده باشد، بنابراین کشورها و مردم نباید نسبت به این جهش جدید بی‌تفاوت باشند و باید مراقبت‌های لازم را انجام دهند. یکی از چالش‌هایی که هنگام ارزیابی احتمال شدت‌یافتن بیماری درصورت ابتلا به جهش اومیکرون مطرح می‌شود، کنترل متغیرهایی است که می‌توانند روی روند بیماری تاثیرگذار باشند. به‌عنوان مثال، گزارش‌های مربوط به بیماری خفیف ناشی از عفونت اومیکرون در آفریقای‌جنوبی می‌تواند منعکس‌کننده این واقعیت باشد که این کشور جمعیت نسبتا جوانی دارد که بسیاری از آنها پیش از این به کرونا مبتلا شده‌اند. گزارش‌های روزهای نخست این جهش نشان می‌داد که اومیکرون، بیماری جدی‌تری را در کودکان ایجاد می‌کند که پس از جمع‌آوری داده‌های بیشتر این احتمال از بین رفت.
شیوع اومیکرون در کدام کشورها دیده شده است؟
تاکنون، ویروس جهش‌یافته اومیکرون در بیش از 20 کشور دنیا مشاهده شده است و تلاش برای شناسایی این ویروس در کشورهای دیگر هم ادامه دارد. کشورهای آسیایی همچون سریلانکا، هند، ژاپن، مالزی، سنگاپور و کره‌جنوبی، آفریقای‌جنوبی، نیجریه، نامیبیا، انگلیس، استرالیا، هلند، دانمارک، آلمان، کانادا، آمریکا، مجارستان، بلژیک، جمهوری‌چک، فرانسه، هنگ‌کنگ، ایتالیا، نروژ و سوئد، کشورهایی هستند که تاکنون مواردی از ابتلا به اومیکرون در آنها گزارش شده است.