آمارهای جدید بانک جهانی نشان می‌دهد که طی یک دهه گذشته میزان ارسال پول توسط کارگران مقیم کشورهای خارجی رشد چشمگیری داشته و در سال جاری به یک رکورد تاریخی خواهد رسید. این روند اما در کارگران ایرانی صادق نیست.
ایران یکی از بالاترین نرخ‌های بیکاری را در جهان دارد. نرخ بیکاری رسمی در ایران اگرچه زیر ۱۰ درصد گزارش شده است، اما مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید، نرخ واقعی بیکاری در کشور ۲.۵ برابر آمارهای رسمی است.
در این میان ارسال نیروی کار ایرانی به خارج برای کاهش فشار نرخ بالای بیکاری، همچنین ورود ارز به کشور همواره در دستور کار دولت‌ها بوده، اما آنچه مشاهده می‌شود، در واقع فرار مغزها، نیروی کار و سرمایه‌ها از ایران به خارج بوده است.
بانک جهانی در گزارش جدید خود می‌گوید، انتظار می‌رود میزان حواله پول توسط کارگران ایرانی مقیم خارج در سال جاری میلادی تنها ۱.۳ میلیارد دلار باشد و این رقم از سال ۲۰۱۱ هیچ تغییری نکرده است. بدین ترتیب به نظر نمی‌رسد که تحریمها تاثیری بر ارسال حواله توسط کارگران ایرانی مقیم خارج داشته باشد.
این در حالی است که میزان حواله پول توسط کارگران مقیم خارج در سطح جهانی در سال ۲۰۱۱ حدود ۴۷۰ میلیارد دلار بود. این میزان هر سال (به استثنای سال ۲۰۲۰ که جهان با بحران کرونا مواجه شد) رشد داشته و امسال انتظار می‌رود دوباره افزایش یافته و به بیش از ۷۵۱ میلیارد دلار برسد که یک رکورد تاریخی است.
در مورد منطقه خاورمیانه و شاخ آفریقا نیز این رقم ۶۲ میلیارد دلار خواهد بود.
به عبارتی سهم ایران حتی در خود خاورمیانه و شاخ آفریقا از حواله پول کارگران به داخل کشور به ۲ درصد می‌رسد.
آمارهای رسمی ایران نشان می‌دهد پارسال به خاطر شیوع کرونا، بحران اقتصادی و رکود بخش‌های مختلف کشور ۱.۵ میلیون نفر کار خود را از دست داده‌اند و بخش عمده آنها به خاطر ناامیدی از یافتن شغل، کلا قید جستجوی کار را زده و به افراد غیرفعال تبدیل شده‌اند.
به همین خاطر است که نرخ بیکاری در کشور به رغم از دست رفتن ۱.۵ میلیون شغل نه تنها افزایش نیافته، بلکه کاهش نیز نشان می‌دهد. به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس اما نرخ واقعی بیکاری در ایران ۲.۵ برابر ارقام رسمی است.
به عبارتی ساده، در معادلات محاسبه نرخ بیکاری افراد بیکارِ "در حال جستجوی کار" در نظر گرفته می‌شود و بیکارانی که در جستجوی کار نیستند لحاظ نمی‌شود.
برنامه ارسال نیروی کار به خارج
دولت‌های پیشین و کنونی سال‌هاست که برنامه ارسال نیروی کار به خارج را در دستور دارند و اتفاقا خردادماه امسال سامانه سراسری مشاوره و اعزام نیروی کار به خارج از کشور و جذب نیروی کار ایرانی متخصص خارج از کشور توسط دولت رونمایی شد.
گزارش‌های متعددی نیز از گسیل خیل عظیمی از کارگران ایرانی به کشورهای همسایه، از جمله کردستان عراق برای کار منتشر شده است؛ چرا که دستمزدها و شرایط یافتن شغل حتی در کردستان عراق از داخل ایران به مراتب بهتر است.
هنوز آمارهای رسمی جدید درباره تعداد کارگران ایرانی مقیم خارج منتشر نشده، اما علی ربیعی در سال ۹۵، زمانی که معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی بود، این رقم را ۵۰۰ هزار نفر اعلام کرد که ۳۰۰ هزار نفر آنها در کشورهای حاشیه خلیج فارس کار می‌کنند.
نکته اینجاست که با افزایش شمار فرار مغزها و نیروهای کار ایرانی طی چند سال گذشته، ارسال پول توسط آنها به خانواده‌های‌شان در ایران رشدی نداشته است.
به نظر می‌رسد بسیاری از کسانی که از ایران به مقصد کار به خارج رفته، در واقع کلا زندگی خود را به خارج برده و اعتمادی به آینده کشور ندارند تا خانواده خود را در ایران نگه داشته و برای آنها پول ارسال کنند.
همچنین ثابت ماندن میزان ارسال پول توسط ایرانی‌های کارگر مقیم خارج در حالی است که آمارهای بانک مرکزی ایران از فرار ۱۷۱ میلیارد دلار سرمایه از کشور طی ۱۶ سال گذشته خبر داده که بیش از نیمی از آن مربوط به یک دهه گذشته است.
آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد که طی همین دوره، میزان ارسال حواله پول توسط کارگرانی ایرانی مقیم خارج مجموعا حتی به ۲۰ میلیارد دلار نیز نمی‌رسد.
از طرفی بانک جهانی تولید ناخالص داخلی ایران بر اساس نرخ جاری دلار در سال گذشته را کمتر از ۱۹۲ میلیارد دلار ارزیابی کرده بود. بدین ترتیب طی ۱۶ سال گذشته تقریبا به اندازه تولید ناخالص داخلی کشور در سال گذشته، فرار سرمایه اتفاق افتاده است.
بانک جهانی پیش‌بینی کرده است که در سطح جهانی کلا میزان حواله پول توسط کارگران مقیم خارج به کشورهای خود در سال جاری میلادی رشدی ۶.۴ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۰ داشته باشد و برای کشورهای خاورمیانه و شاخ آفریقا این رقم نزدیک ۱۰ درصد رشد خواهد داشت، اما در مورد ایران ثابت خواهد ماند.
انتظار می‌رود میزان حواله پول توسط کارگران مقیم خارج در همه مناطق جهان رشد داشته باشد و حتی میزان رشد در آمریکای جنوبی نسبت به سال ۲۰۲۰ حدود ۲۱.۶ درصد خواهد بود و بعد از آن، خاورمیانه و شاخ آفریقا با ۹.۷ درصد رشد، بیشترین افزایش ارسال پول کارگری به کشورها را خواهد داشت.
همچنین آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد در سال‌های ثبات و خوشی اقتصاد دنیا، هیچ تغییری در ارسال پول توسط کارگرانی ایران مقیم خارج دیده نمی‌شود و آمارهای بانک مرکزی نیز نشان می‌دهد در سال‌های ثبات نسبی اقتصاد کشور و نبود تحریمها نیز میزان فرار سرمایه از کشور کاهش نیافته است.
اما نکته مهمتر فرار سرمایه و رکود در ارسال پول توسط کارگران ایرانی مقیم خارج نیست؛ بلکه فرار مغزها است که البته مقامات ایران و کارشناسان بارها نسبت به این عواقب این موضوع هشدار داده و اخیرا علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی نیز تشویق به فرار مغزها را «خیانت» اعلام کرد.
اما موضوع اینجاست که با شرایط بحرانی اقتصاد، تحریمها، فساد، رانت، نقض گسترده حقوق بشر، برتری ارزشهای انقلابی به تخصص و دستمزدهای نازل در ایران، بسیاری از متخصصان تمایلی به ماندن در کشور ندارند و به فکر آینده خود هستند.
مقامات و نهادهای ایرانی تاکنون ارقام مختلفی برای زیان ناشی از فرار نخبگان و مغزها از کشور اعلام کرده‌اند که بین ۶۰ تا ۱۵۰ میلیارد دلار در سال است.
آمارهای سالنامه مهاجرتی ایران نشان می‌دهد کل مهاجران ایرانی در سال ۱۹۹۰ حدود ۸۲۰ هزار نفر بوده، اما در سال ۲۰۱۹ به ۱.۹ میلیون نفر رسیده است. البته آمارهای وزارت خارجه ایران «شمار ایرانیان مقیم خارج» را چهار میلیون نفر اعلام برآورد کرده که شامل کل مهاجران، پناهجویان، نیروی کار، دانشجویان مقیم خارج و غیره است.