وزارت جهاد کشاورزی از کاهش 18.5درصدی تولید برنج نسبت به سال گذشته خبر داده است اما تولیدکنندگان می‌گویند سال گذشته به‌علت بارش‌های مناسب تولید برنج افزایش داشت و اگر تولید برنج را با سال‌های 97 و 98 مقایسه کنیم کاهش تولید نداریم. از طرفی واردکنندگان ممنوعیت واردات را علت افزایش قیمت برنج خارجی و تأثیر آن بر قیمت برنج داخلی عنوان می‌کنند.
بر اساس قانون واردات برنج به مدت 4 ماه از مرداد تا آبان ماه، به‌منظور حمایت از تولید داخلی ممنوع است. امسال به‌خاطر خشکسالی و کاهش تولید، واردکنندگان از ابتدای سال، از دولت تقاضا داشتند ممنوعیت 4 ماهه واردات برنج، برای تنظیم بازار لغو شود. مسیح کشاورز، رئیس انجمن واردکنندگان در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به درخواست این انجمن از دولت گفت: ممنوعیت فصلی واردات برنج در ستاد تنظیم بازار لغو شد اما به‌دلیل مخالفت وزارت جهاد کشاورزی، دوره ممنوعیت واردات از سی‌ویکم تیر ماه به مدت چهار ماه برقرار شد. او به پیامدهای این تصمیم اشاره کرد و گفت: یکی از آثار و پیامدهای منفی ممنوعیت واردات فصلی افزایش ۷۰ درصدی قیمت برنج ایرانی به‌دلیل ایجاد جو روانی کاهش واردات و گرانی و کمبود آن است. همچنین کاهش ۵۰ درصدی واردات نسبت به سال‌های قبل به‌خاطر تغییر نرخ ارز واردات از ترجیحی به نیمایی، با افزایش قیمت ۲۰۰ تا ۳۰۰ درصدی برنج خارجی مواجه هستیم و از طرف دیگر، توان مالی تجار به یک پنجم کاهش یافته است اما تاکنون به این مشکلات در بازار برنج توجه نشده است.
قیمت برنج داخلی و خارجی
بر اساس گزارش مرکز آمار از بازار کالاها در مردادماه، متوسط قیمت برنج مرغوب ایران در مرداد ماه 38 هزار و 640 تومان بود که نسبت به تیرماه 3.4 درصد و نسبت به مدت مشابه سال قبل، 42.9 درصد افزایش دارد. متوسط قیمت هر کیلو برنج خارجی نیز بر اساس همین گزارش، در مرادماه 25هزار و100 تومان است که نسبت به تیرماه 1.3 و نسبت به مدت مشابه سال قبل 38.7درصد رشد را نشان می‌دهد. قاسم‌علی حسنی، دبیرکل اتحادیه بنکداران مواد غذایی نیزدر گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به افزایش قیمت برنج گفت: قیمت عمده‌فروشی هر کیلوبرنج ایرانی از ابتدای امسال ۴۸درصد افزایش یافته و از ۲۱هزار تومان به ۴۶هزار تومان رسیده است. او کمبود و گرانی برخی نهاده‌های تولیدی مانند کود و سم، افزایش هزینه کارگر و ممنوعیت واردات برنج خارجی را علت افزایش قیمت برنج داخلی دانست.
کمبود نداریم
شرکت بازرگانی دولتی در خصوص وضعیت بازاربرنج در کشور با انتشار اطلاعیه ای اعلام کرد: «با توجه به خشکسالی‌های ناشی از کاهش بارش در سال زراعی جاری، میزان تولید برنج کشور 5/18 درصد کاهش یافته است.» اما جمیل علیزاده شایق، دبیر انجمن برنج، معتقد است نباید نگران کاهش تولید 5/18 درصدی برنج باشیم. او به «ایران» گفت: کاهش تولید در مقایسه با سال گذشته است. در حالی که سال گذشته به‌خاطر پرآبی سالی متفاوت در تولید برنج بود و 2میلیون و 400 هزار تن برنج تولید شد. اما اگر تولید را با سال‌های عادی مانند سال 97 مقایسه کنیم هیچ کاهشی در تولید نداریم. سال 97 معادل 2 میلیون و 250 هزارتن برنج تولید شد که امسال نیز تقریباً میزان تولید همین مقدار است.
دبیر انجمن برنج نیاز داخلی را 3میلیون تن اعلام کرد و گفت: یعنی ما نیاز به 750 هزار تن برنج وارداتی داریم که با توجه به واردات سال‌های قبل کمبودی نداریم. به نظر می‌رسد واردکنندگان به‌دنبال سود هستند به‌همین دلیل مسأله کمبود برنج را مطرح می‌کنند. البته شایعاتی هم در بازار است که برنج وارداتی با برنج داخلی مخلوط و به نرخ برنج ایرانی فروخته می‌شود. شایق گفت: از سال 92 به‌صورت مستمر تا سال 98 هر سال حدود یک میلیون تن برنج وارد شده که 400 هزار تن بیش از نیاز سالانه بوده است.
شایق گفت: انجمن مخالف واردات در فصل ممنوعیت نیست به شرط اینکه برای حمایت از کشاورزان این واردات صرفاً برای تأمین ذخایر باشد و خبر آن رسانه‌ای نشود.
توزیع برنج وارداتی
از سوی دیگر شرکت بازرگانی دولتی اعلام کرده «به‌منظور حمایت از کشاورزان شالیکار، دولت مکلف است نسبت به محدودیت واردات برنج در دوره زمانی خاصی اقدام نماید. بر همین اساس پیش‌بینی‌های لازم برای جبران این کاهش تولید از محل موجودی ذخایر راهبردی کشور به عمل آمده است و در مرحله اول طرح توزیع ۱۰۰ هزار تن برنج وارداتی از انواع هندی، پاکستانی و تایلندی ابلاغ شده است. همچنین برای تداوم این طرح و افزایش این میزان هیچ‌گونه محدودیتی وجود ندارد.» بنابر اطلاعیه شرکت بازرگانی دولتی «از ابتدای شهریور ماه تاکنون صرفاً ۴۳ هزار تن از این برنج دارای متقاضی بوده و واریز وجه نموده‌اند که از این مقدار صرفاً ۳۰ هزار تن از انبارهای شرکت خارج شده و مابقی به مرور در حال خروج است. بدین وسیله از تمامی شبکه‌های توزیع منتخب، فروشگاه‌های زنجیره‌ای، تعاونی‌های کارگری، کارمندی و مصرف محلی دعوت می‌شود در صورت نیاز به برنج وارداتی از طریق کارگروه‌های تنظیم بازار استانی، سازمان‌های جهاد کشاورزی و یا صنعت، معدن و تجارت استان اقدام لازم به عمل آمده و برنج مورد نیاز کشور را تأمین و توزیع نمایند.»
اما انجمن واردکنندگان برنج این اقدام بازرگانی دولتی را رقابت با بخش خصوصی می‌داند. دبیر انجمن در این خصوص گفت: اگر واردات در 4 ماه برای بخش خصوصی ممنوع است و علت آن حمایت از تولید داخلی عنوان می‌شود، چراکه شرکت بازرگانی دولتی در همین زمان ممنوعیت واردات، اقدام به عرضه برنج خارجی به قیمت هرکیلو 18 هزار و 500 تومان کرده است. درحالی که قیمت برنج خارجی که شرکت بازرگانی دولتی عرضه می‌کند حدود 7 هزار تومان با برنج وارداتی بخش خصوصی و 15 تا 20 هزار تومان با برنج ایرانی اختلاف قیمت دارد و ما معتقدیم این اختلاف قیمت زمینه احتکار، افزایش دلالی و رانت را فراهم کرده است.
وضعیت برنج در بازار
رئیس اتحادیه بنکداران اما تأکید می‌کند هم برنج خارجی و هم برنج ایرانی هیچ کمبودی در بازار ندارد ولی قیمت هر دو برنج افزایش داشته است. حسنی گفت: به‌طور متوسط قیمت برنج ایرانی هر کیلو 46 هزار تومان و هر کیلو برنج هندی از 19.5 تا 23.5 و هر کیلو برنج پاکستانی از 24 تا 26 هزار تومان است. به گفته حسنی ممنوعیت واردات در 4 ماه باعث شده، تولیدکنندگان بیشترین استفاده را ببرند و قیمت برنج داخلی بیشتر از آن چیزی که توقع داشتیم بالا رفته است.»
دبیر انجمن برنج علت افزایش قیمت برنج را افزایش بیش از اندازه دستمزد دانست و گفت: در سال‌های اخیر ارز برای واردات ماشین‌آلات کاشت و برداشت برنج تأمین نشد و تولیدکنندگان مجبور هستند از نیروی انسانی در شالیزارها کمک بگیرند. هزینه روزانه دستمزد هر کارگر امسال در شالیزارها 700هزار تومان بود. بیشترین هزینه تولید مربوط به نیروی انسانی است و قیمت کود، سم و بذر نقش زیادی در افزایش قیمت ندارد. برای تنظیم بازار، وزارت بازرگانی در پیشنهادی اعلام کرده است که واردات برنج در فصل ممنوعیت انجام شود اما توزیع آن به بعد از آبان ماه موکول شود، اما دبیر انجمن واردکنندگان برنج می‌گوید با توجه به حذف ارز دولتی واردات، برای واردکنندگان صرفه اقتصادی ندارد که با قیمت بالا برنج را وارد کنند و در انبار نگه دارند. کشاورز گفت: اصلاً واردکنندگان این سرمایه را برای دپو برنج ندارند.
انحصار واردات
ابراهیم زارع، مدیرکل دفتر بازرگانی داخلی کالاهای کشاورزی معاونت توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی، اما در خصوص علت افزایش قیمت برنج، آن را ناشی از تورم و افزایش هزینه تولید دانست و گفت: افزایش حدود 16 هزار تومانی قیمت هر کیلو برنج داخلی معادل نرخ تورم است. از طرفی دولت به هر دلیلی ارز دولتی واردات را برداشته و ارز نیمایی جایگزین آن شده است که این موضوع بر قیمت برنج وارداتی اثر گذاشته است. افزایش قیمت دلار هم علت دیگر افزایش قیمت برنج است.
زارع همچنین بحث روانی را علت دیگر افزایش قیمت برنج وارداتی دانست و گفت: عمده واردات برنج در دست چند شرکت است و ما انحصار در واردات داریم و 60 درصد برنج وارداتی توسط چند شرکت انجام می‌شود. البته دولت نمی‌تواند در این بحث ورود کند چون مربوط به بخش خصوصی است.
دبیر انجمن واردکنندگان اما تأکید کرد که انحصاری در واردات برنج نیست و انجمن واردکنندگان 83 عضو دارد که 85 درصد برنج وارداتی را در دست دارند.
اظهارات متولیان مختلف از تولید تا واردات و بازار برنج نشان می‌دهد که این بازار نیاز به تصمیم‌گیری واحدی برای کنترل قیمت دارد. همان‌طور که ممنوعیت واردات برای حمایت از کشاورزان اجرا می‌شود باید با نظارت بر بازار از مصرف کنندگان هم حمایت شود و مصرف‌کنندگان نباید هزینه اضافی برای برنج داخلی یا خارجی بپردازند.