مبارزه با فساد یکی از سرفصل ها و مبانی اصلی حکومت در اسلام است. نظام اسلامی در مبارزه با فساد تشکیل می شود و برای مبارزه با فساد تلاش جدی و پی گیر دارد. انقلاب اسلامی ایران نیز در مبارزه با فساد شکل گرفت .
متن کوتاهی که رهبر معظم انقلاب اسلامی در ذیل نامه معاون اول ریاست جمهوری مرقوم کرده بودند، یک بار دیگر اهمیت مسأله مبارزه با فساد به صورت جدی و عملی و به دور از فعالیت های ظاهری و نمایشی را به مسؤولان کشور یادآوری کرد. مبارزه با فساد یکی از سرفصل ها و مبانی اصلی حکومت در اسلام است. نظام اسلامی در مبارزه با فساد تشکیل می شود و برای مبارزه با فساد تلاش جدی و پی گیر دارد. انقلاب اسلامی ایران نیز در مبارزه با فساد شکل گرفت و برای مبارزه با فساد تلاش های فراوانی نموده است. فسادستیزی باید یکی از مشخصات و ویژگی های مسؤولان در نظام اسلامی باشد. در طول سالهای گذشته یکی از مطالبات اصلی رهبر معظم انقلاب اسلامی از مسؤولان کشور مبارزه بی امان با فساد بوده و هست، به نحوی که فرمان 8 ماده ای رهبر معظم انقلاب در این زمینه یکی از نقاط اوج و موارد صریح این امر است. تذکرات و توصیه های رهبر معظم انقلاب اسلامی حاکی از آن است که مسؤولان محترم سه قوه چنان که باید در مبارزه با فساد موفق عمل نکرده و در این زمینه نتوانسته اند مطابق با اهداف و برنامه های شایسته نظام اسلامی کسب موفقیت نمایند. از این رو شایسته است که یک بار دیگر توصیه های صریح رهبر معظم انقلاب به مسؤولان یادآوری شود و مسؤولان محترم نیز در این زمینه به جای برگزاری همایش و جلسه و فعالیت های ظاهری و صوری به اقدامات مؤثر و جدی روی آورند و برای حل این مسأله تلاش کنند. امید است که مطالبه عمومی مبارزه با فساد که به حق یک مطالبه صحیح و اسلامی است، باعث شود که مسؤولان محترم در هر رتبه و جایگاهی که هستند مبارزه بی امان و صحیح با فساد را در اولویت کارهای خویش قرار دهند و در این زمینه به گونه ای عمل شود که شاهد اصلاح و بهبود آشکار وضعیت باشیم و مردم نیز طعم شیرین مبارزه با فساد و اجرای عدالت را بچشند. البته مبارزه با فساد چنان که رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیام و تذکرات خویش متذکر شده اند، سختی هایی دارد و مخالفت های مفسدین و حامیان آن ها را در پی خواهد داشت، از این رو مسؤولان محترم باید در این زمینه با قاطعیت و دقت عمل کنند به نحوی که آثار مبارزه با فساد به زودی برای همگان مشهود گردد. ان شاء الله.
مبارزه با فساد از مبانی حکومت اسلامی است
مبارزه با فساد یکی از سرفصل ها و مبانی اصلی حکومت در اسلام است. مولی الموحدین حضرت علی(ع) به عنوان نمونه بارز و الگوی کامل حاکم اسلامی در دوران حکومت خویش، مبارزه با فساد را یکی از برنامه های قطعی و صریح خویش اعلام کرد و در اولین روزهای حکومت خویش با صراحت خاطرنشان ساخت که مبارزه با مفاسد مالی و اقتصادی را از برنامه های عوض نشدنی حکومت خویش می داند. ایشان در یکی از اولین خطبه های بعد از حکومت خود فرمودند: (و من کلام له(ع) فیما رده علی المسلمین من قطائع عثمان: وَ اللهِ لَوْ وَجَدْتُهُ قَدْ تُزُوِّجَ بِهِ النِّسَاءُ وَ مُلِکَ بِهِ الْإِمَاءُ لَرَدَدْتُهُ فَإنَّ فِی الْعَدْلِ سَعَةً وَ مَنْ ضَاقَ عَلَیْهِ الْعَدْلُ فَالْجَوْرُ عَلَیْهِ أَضْیَق؛ ترجمه: از سخنان آن حضرت است در رابطه با برگرداندن املاک بیت المال که عثمان به میل خودش به دیگران بخشیده بود: به خدا قسم اگر آن املاک را بیابم به مسلمین برمی گردانم گرچه مهریه زنان شده باشد، یا با آن کنیزها خریده باشند. زیرا گشایش امور با عدالت است، کسی که عدالت او را در مضیقه اندازد ظلم و ستم مضیقه بیشتری برای او ایجاد می کند.) (نهج البلاغه، خطبه 15)
آن حضرت در برنامه جامع حکومتی که به مالک اشتر برای حکومت در مصر دادند نیز بر این مطلب تأکید کردند که در نظام اسلامی، عدالت گستری و مبارزه با فساد از اصلی ترین مبانی است و خاطرنشان کردند: (وَ لْیَکُنْ أَحَبُّ الْأُمُورِ إِلَیْکَ أَوْسَطَهَا فِی الْحَقِّ وَ أَعَمَّهَا فِی الْعَدْلِ وَ أَجْمَعَهَا لِلرَّعِیَّة) (نهج البلاغه. نامه 53)
در نظام حکومتی اسلامی مورد نظر حضرت علی(ع) مسأله عدالت گستری و مبارزه با فساد، حلقه مهمی از محورهای اصلی حکومت است و به تعبیر آن حضرت: (وَ مِنْ کَلَامِهِ(ع) الْعَالَمُ حَدِیقَةٌ سَیَّاحُهَا الشَّرِیعَةُ وَ الشَّرِیعَةُ سُلْطَانٌ تَجِبُ لَهُ الطَّاعَةُ وَ الطَّاعَةُ سِیَاسَةٌ یَقُومُ بِهَا الْمَلِکُ وَ الْمَلِکُ رَاعٍ یَعْضُدُهُ الْجَیْشُ وَ الْجَیْشُ أَعْوَانٌ یَکْفُلُهُمُ الْمَالُ وَ الْمَالُ رِزْقٌ یَجْمَعُهُ الرَّعِیَّةُ وَ الرَّعِیَّةُ سَوَادٌ یَسْتَعْبِدُهُمُ الْعَدْلُ وَ الْعَدْلُ أَسَاسٌ بِهِ قِوَامُ الْعَالَمِ.) (بحارالأنوار (ط - بیروت)، ج 75، ص: 83)
چنان که مشاهده می شود حضرت علی(ع) در بیان روابط میان این نهادهای مهم حکومت و اجتماع، به عدالت، نقشی محوری و اساسی می دهند و خاطرنشان می سازند که عدل، اساسی است که قوام عالم به آن است. از این جهت است که نظام اسلامی در مبارزه با فساد تشکیل می شود و برای مبارزه با فساد تلاش جدی و پی گیر دارد.
انقلاب اسلامی پدیده ای ضد فساد
انقلاب اسلامی ایران نیز در مبارزه با فساد شکل گرفت. یکی از اصلی ترین علل مخالفت امام خمینی(ره) با نظام ستم شاهی و اقبال مردم به امام و مخالفت آن ها با رژیم منحوس پهلوی آن بود که آن رژیم از اساس و تا مغز استخوان فاسد بود و فسادپروری می کرد وترویج فساد می نمود. سران آن رژیم، اصلی ترین مفسدان و مرکز فسادهای مختلف و ازجمله فساد اقتصادی بودند. انقلاب اسلامی ایران برای مبارزه با این مفاسد شکل گرفت و در طول دوران انقلاب نیز مردم نشان داده اند که میل به مبارزه با فساد دارند و برای مبارزه با فساد حاضر به پرداختن هزینه های فراوانی هستند. از این جهت است که باید بیان داشت که دوران پس از انقلاب، دورانی بوده است که در آن برای مبارزه با فساد تلاش های فراوان شده است. این بدان معنی نیست که فساد به کلی در نظام جمهوری اسلامی از میان رفته است و متاسفانه نمی توان گفت که مسؤولان در ریشه کنی فساد موفق بوده اند اما نباید تصور کرد که اقدامی در مبارزه با فساد نشده است. مسؤولان کشور در طول سالهای بعد از انقلاب به واسطه نظرات ضد فسادی که می داده اند، مورد استقبال مردم بوده اند و در هر دوره ای نیز کارهای خوبی در این زمینه شده است که متاسفانه کافی و به میزان مورد نیاز نبوده است. از این جهت است که باید فسادستیزی یکی از مشخصات و ویژگی های مسؤولان در نظام اسلامی باشد و مردم نیز حقیقتا در انتخاب های خویش به این امر توجه داشته اند و تا آنجا که می توانستند در این زمینه گرایش خود را نشان داده اند.
فرمان 8 ماده ای راه و برنامه دقیق مبارزه با فساد
در طول سالهای گذشته یکی از مطالبات اصلی رهبر معظم انقلاب اسلامی از مسؤولان کشور، مبارزه بی امان با فساد بوده و هست، به نحوی که فرمان 8 ماده ای رهبر معظم انقلاب در این زمینه یکی از نقاط اوج و موارد صریح این امر است. لازم است همه مسؤولان کشور یک بار دیگر به این فرمان مهم مراجعه کنند و مردم نیز از مسؤولان اجرای این فرمان مهم را مطالبه کنند. خلاصه و چکیده این فرمان مهم که در 10 اردیبهشت ماه 1380 خطاب به سران سه قوه صادر شد، به شرح زیر است:
«... حکومتی که مفتخر به الگو ساختن نظام علوی است باید در همه حال تکلیف بزرگ خود را کم کردن فاصله ی طولانی خویش با نظام آرمانی علوی و اسلامی بداند و این جهادی از سر اخلاص و همتی سست ناپذیر می طلبد. جمهوری اسلامی که جز خدمت به مردم و افراشتن پرچم عدالت اسلامی هدفی ندارد، نباید در این راه دچار غفلت شود. رفتار قاطع و منصفانه ی علوی را باید در مد نظر داشته باشد و به کمک الهی و حمایت مردمی که عدالت و انصاف را قدر می دانند تکیه کند... خشکانیدن ریشه ی فساد مالی و اقتصادی و عمل قاطع و گره گشا در این باره مستلزم اقدام همه جانبه به وسیله ی قوای سه گانه مخصوصاً دو قوه ی مجریه و قضاییه است. قوه ی مجریه با نظارتی سازمان یافته و بی اغماض از بروز و رشد فساد مالی در دستگاه ها پیشگیری کند و قوه ی قضاییه با استفاده از کارشناسان و قضات قاطع و پاکدامن، مجرم و خائن و عناصر آلوده را از سر راه تعالی کشور بردارد. بدیهی است که نقش قوه ی مقننه در وضع قوانین که موجب تسهیل راه کارهای قانونی است و نیز در ایفاء وظیفه ی نظارت بسیار مهم و کارساز است. لازم است نکاتی را به حضرات آقایان و دیگر دست اندرکاران کشور که می توانند در مبارزه با فساد نقش ایفا کنند، تذکر دهم:
1- با آغاز مبارزه جدی با فساد اقتصادی و مالی یقینا زمزمه ها و به تدریج فریادها و نعره های مخالفت با آن بلند خواهد شد. این مخالفت ها عمدتا از سوی کسانی خواهد بود که از این اقدام بزرگ متضرر می شوند و طبیعی است بددلانی که با سعادت ملت و کشور مخالفند یا ساده دلانی که از القائات آنان تأثیر پذیرفته اند با آنان هم صدا شوند. این مخالفت ها نباید در عزم راسخ شما تردید بیفکند! به مسؤولان خیر خواه در قوای سه گانه بیاموزید که تسامح در مبارزه با فساد به نوعی هم دستی با فاسدان و مفسدان است.
2- ممکن است کسانی به خطا تصور کنند که مبارزه با مفسدان و سوء استفاده کنندگان از ثروت های ملی موجب ناامنی اقتصادی و فرار سرمایه ها است. به این اشخاص تفهیم کنند که به عکس، این مبارزه موجب امنیت فضای اقتصادی و اطمینان کسانی که می خواهند فعالیت سالم اقتصادی داشته باشند، می گردد. تولید کنندگان این کشور خود نخستین قربانیان فساد مالی و اقتصاد ناسالمند.
3- کار مبارزه با فساد را چه در دولت و چه در قوه ی قضاییه به افراد مطمئن و برخوردار از سلامت و امانت بسپارید. دستی که می خواهد با ناپاکی دربیفتد باید خود پاک باشد و کسانی که می خواهند در راه اصلاح عمل کنند باید خود برخوردار از صلاح باشند.
4- ضربه ی عدالت باید قاطع ولی در عین حال دقیق و ظریف باشد. متهم کردن بی گناهان یا معامله ی یکسان میان خیانت و اشتباه یا یکسان گرفتن گناهان کوچک با گناهان بزرگ جایز نیست....
5- بخش های مختلف نظارتی در سه قوه از قبیل سازمان بازرسی کل کشور، دیوان محاسبات و وزارت اطلاعات باید با همکاری صمیمانه نقاط دچار آسیب در گردش مالی و اقتصادی کشور را به درستی شناسایی کنند و محاکم قضایی و نیز مسؤولان آسیب زدایی در هر مورد را یاری رسانند.
6- وزارت اطلاعات موظف است در چارچوب وظایف قانونی خود نقاط آسیب پذیر در فعالیت های اقتصادی دولتی کلان مانند معاملات و قراردادهای خارجی و سرمایه گذاری های بزرگ طرح های ملی و نیز مراکز مهم تصمیم گیری اقتصادی و پولی کشور را پوشش اطلاعاتی دهد و به دولت و دستگاه قضایی در تحقق سلامت اقتصادی یاری رسانند و به طور منظم به رییس جمهور گزارش دهد.
7- در امر مبارزه با فساد نباید هیچ تبعیضی دیده شود. هیچکس و هیچ نهاد و دستگاهی نباید استثنا شود. هیچ شخص یا نهاد نمی تواند با عذر انتساب به این جانب یا دیگر مسؤولان کشور خود را از حساب کشی معاف بشمارد. با فساد در هرجا و هر مسند باید برخورد یکسان صورت گیرد.
8- با این امر مهم و حیاتی نباید به گونه ی شعاری تبلیغاتی و تظاهرگونه رفتار شود. به جای تبلیغات باید آثار و برکات عمل مشهود گردد. به دست اندرکاران این مهم تأکید کنید که به جای پرداختن به ریشه ها و ام الفسادها به سراغ ضعفا و خطاهای کوچک نروند و نقاط اصلی را رها نکنند. هرگونه اطلاع رسانی به افکار عمومی که البته در جای خود لازم است، باید به دور از اظهارات نسنجیده و تبلیغات گونه بوده و حفظ آرامش و اطمینان افکار عمومی را در نظر داشته باشد.»
از کارهای ظاهری و نمایشی، معجزه ای صادر نمی شود
متن کوتاهی که رهبر معظم انقلاب اسلامی در ذیل نامه معاون اول ریاست جمهوری مرقوم کرده بودند، یک بار دیگر اهمیت مسأله مبارزه با فساد به صورت جدی و عملی و به دور از فعالیت های ظاهری و نمایشی را به مسؤولان کشور یادآوری کرد.
این متن کوتاه که چنان که از محتوای آن مشخص است، همراه با گلایه و ناراحتی ایشان از وضعیت کنونی است، دارای چند نکته اساسی است:
اولین نکته این است که از کارهای ظاهری و نمایشی و برگزاری همایش ها و سمینارها و... (در صورتی که کار واقعی و جدی به دنبال یا به همراه نداشته باشند) نتیجه ای حاصل نمی شود و در واقع با این کارهای ظاهری فقط مسأله مبارزه با فساد به عنوان یک شعار توخالی و پوچ برای عموم مردم جلوه می کند. برای آن که مبارزه با فساد حقیقتا اثر داشته باشد باید در آن جدی و فعال و هماهنگ بود و کاری کرد که به جای نمایش، مردم اثر آن را مشاهده کنند. به تعبیر حضرت سید الشهداء(ع) در روایتی که از پدر بزرگوارشان حضرت علی(ع) نیز نقل شده است: (فَیَا عَجَباً وَ مَا لِیَ لَا أَعْجَبُ وَ الْأَرْضُ مِنْ غَاشٍّ غَشُومٍ وَ مُتَصَدِّقٍ ظَلُومٍ وَ عَامِلٍ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ بِهِمْ غَیْرِ رَحِیمٍ فَاللهُ الْحَاکِمُ فِیمَا فِیهِ تَنَازَعْنَا وَ الْقَاضِی بِحُکْمِهِ فِیمَا شَجَرَ بَیْنَنَا اللهُمَّ إِنَّکَ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ یَکُنْ مَا کَانَ مِنَّا تَنَافُساً فِی سُلْطَانٍ وَ لَا الْتِمَاساً مِنْ فُضُولِ الْحُطَامِ وَ لَکِنْ لِنُرِیَ الْمَعَالِمَ مِنْ دِینِکَ وَ نُظْهِرَ الْإِصْلَاحَ فِی بِلَادِکَ وَ یَأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبَادِکَ وَ یُعْمَلَ بِفَرَائِضِکَ وَ سُنَنِکَ وَ أَحْکَامِکَ فَإِنْ لَمْ تَنْصُرُونَا وَ تُنْصِفُونَا قَوِیَ الظَّلَمَةُ عَلَیْکُمْ وَ عَمِلُوا فِی إِطْفَاءِ نُورِ نَبِیِّکُمْ وَ حَسْبُنَا اللهُ وَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْنَا وَ إِلَیْهِ أَنَبْنَا وَ إِلَیْهِ الْمَصِیرُ.) (تحف العقول، النص، ص: 239) حضرت در این عبارات به صراحت بیان می دارند که یکی از اهداف ایشان در پی گیری سیاست و حکومت و مخالفت با دستگاه های حکومتی ظالم و فاسد این بوده است که اصلاحی آشکار که مؤمنان آن را ببینند و بشناسند در جامعه ایجاد کنند. که هدف انقلاب اسلامی ایران نیز در پیروی از اهل بیت عصمت و طهارت(ع) همین امر بوده است.
از این رو مسؤولان محترم باید از هرگونه کار نمایشی بی اثر و حتی مضر که باعث بی اعتمادی مردم می شود خودداری کنند و به کارهای واقعی و اثرگذار بپردازند.
مگر وضعیت برای شما مسؤولان سه قوه روشن نیست؟
سؤال صریح رهبر معظم انقلاب که از مسؤولان محترم سه قوه پرسیده اند، به وضوح یک استفهام انکاری است. معنای آن این است که وضعیت باید برای مسؤولان سه قوه کاملا روشن باشد و تعجب آور است که چنین نباشد. با این همه معطل و منتظر چه هستند و چه چیز دیگری را برای آغاز کار جدی مبارزه با فساد انتظار می کشند.
همدلی و هماهنگی امیدبخش
نکته مهم دیگر در این نامه کوتاه این است که معظم له مسؤولان کشور را در یک وضعیت امیدبخش می بینند. هماهنگی و همدلی و همفکری میان مسؤولان سه قوه در وضعیت کنونی به گونه ای است که انتظار می رود در این زمینه اقدامات جدی ای صورت بگیرد. در طول سالهای قبل متاسفانه مسؤولان سه قوه در زمینه مبارزه با فساد همفکری و هماهنگی لازم را نداشتند و این تصورات و تلقی های مختلف باعث می شد که در زمینه مبارزه با فساد مشکلات و موانعی ایجاد شود. اکنون که همفکری و همدلی میان سران سه قوه به وضعیت امیدبخشی رسیده است، انتظار می رود که آقایان در انجام این وظیفه مهم کوتاهی نکنند و کار را به برگزاری یک همایش و یک اقدام ظاهری محدود نکنند. البته به طور قطع مسؤولان محترم نیز قصد آن را ندارند که صرفا کاری صوری انجام دهند و ان شاء الله به زودی شاهد اقدامات عملی و تلاش های جدی و امیدآفرین آن ها خواهیم بود.
تصمیمات قاطع و عملی بدون هرگونه ملاحظه ای
آنچه رهبر معظم انقلاب از مسؤولان محترم خواسته اند این است که بدون هیچ ملاحظه ای تصمیمات قاطع و عملی بگیرند. همین مطالبه را مردم نیز از مسؤولان محترم دارند. تذکرات و توصیه های رهبر معظم انقلاب اسلامی حاکی از آن است که مسؤولان محترم سه قوه چنان که باید در مبارزه با فساد موفق عمل نکرده و در این زمینه نتوانسته اند مطابق با اهداف و برنامه های شایسته نظام اسلامی کسب موفقیت نمایند. از این رو شایسته است که یک بار دیگر توصیه های صریح رهبر معظم انقلاب به مسؤولان یادآوری شود و مسؤولان محترم نیز در این زمینه به جای برگزاری همایش و جلسه و فعالیت های ظاهری و صوری به اقدامات مؤثر و جدی روی آورند و برای حل این مسأله تلاش کنند. امید است که مطالبه عمومی مبارزه با فساد که به حق یک مطالبه صحیح و اسلامی است، باعث شود که مسؤولان محترم در هر رتبه و جایگاهی که هستند مبارزه بی امان و صحیح با فساد را در اولویت کارهای خویش قرار دهند و در این زمینه به گونه ای عمل شود که شاهد اصلاح و بهبود آشکار وضعیت باشیم و مردم نیز طعم شیرین مبارزه با فساد و اجرای عدالت را بچشند. البته مبارزه با فساد چنان که رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیام و تذکرات خویش متذکر شده اند، سختی هایی دارد و مخالفت های مفسدین و حامیان آن ها را در پی خواهد داشت از این رو مسؤولان محترم باید در این زمینه با قاطعیت و دقت عمل کنند به نحوی که آثار مبارزه با فساد به زودی برای همگان مشهود گردد. ان شاء الله