کمتر از یک ماه تا شروع سال آبی جدید باقی مانده است. سالی که از ماه مهر آغاز می‌شود و شدیدترین خشکسالی 50 سال اخیر را از سال آبی جاری به ارث می‌برد، بویژه در بخش شرب که اکنون سدهای کشور وضعیت مساعدی ندارند.
آمارهای شرکت مدیریت منابع آب ایران این موضوع را تأیید می‌کند. بر اساس این آمار، در حال حاضر میزان پرشدگی سدهای کشور، به طور میانگین کمتر از 43 درصد است و اگر در ماه شهریور و همین‌طور فصل پاییز افزایش نزولات جوی رقم نخورد، بحران کم آبی جدی‌تر از امروز خواهد شد.
بر اساس اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران، ظرفیت کل مخازن سدهای کشور 50.5 میلیارد مترمکعب است که بر مبنای شاخص میزان پرشدگی، می‌توان گفت که بیش از نیمی از ظرفیت سدهای کشور اکنون خالی است. این یعنی بحران خشکسالی که کارشناسان نسبت به آن هشدار می‌دهند.
هدایت فهمی، کارشناس حوزه آب در این زمینه به «ایران»می‌گوید: «اگر در سال آبی آینده که از مهرماه شروع می‌شود، وضعیت به همین ترتیب باشد، آغاز این سال با خشکسالی است و وضعیت خوبی در زمینه تأمین آب از سدها نخواهیم داشت، بخصوص در شهرهایی که تأمین آب شرب آنها وابسته به منابع سطحی و سدهاست.»
آب شرب جیره‌بندی می‌شود؟
فهمی با اشاره به اینکه اکنون هیچ نقطه کشور از نظر ذخایر آب شرب در وضعیت مناسبی نیست اظهار می‌کند: «اگر فصل پاییز بارش‌های خوبی داشته باشیم می‌توان انتظار داشت که بحران کنترل شود، اما در صورت ادامه روند فعلی جیره‌بندی آب در سال آتی امری اجتناب‌ناپذیر می‌شود. این مسأله دیگر انتخاب نیست، یک ضرورت است.»
به گفته این کارشناس، 250 شهر ایران در معرض کم آبی جدی هستند و اگر بارش‌ها در فصل پاییز در این مناطق مطلوب نباشد، کاهش فشار آب و حتی جیره‌بندی در این شهرها محتمل است، هرچند که در سال‌های اخیر جیره‌بندی آب نداشته‌ایم. اما در عین حال مدیرعامل شرکت آبفای تهران به «ایران» توضیح می‌دهد: «امسال فقط در تهران با 400 میلیون مترمکعب کسری ذخایر مخازن مواجه‌ایم. شرایط به هیچ وجه مطلوب نیست اما به وضعیت جیره‌بندی هم نمی‌رسیم و با بحران قابل کنترلی مواجه‌ایم. در اغلب مناطق کشور نیز شرایط چنین است.»
منابع آب پاییز تهران پیشخور نشد
با شروع فصل تابستان و کاهش جدی بارش‌ها این نگرانی وجود داشت که در اغلب مناطق کشور منابع آبی سطحی پیشخور شود، اما محمدرضا بختیاری می‌گوید که در اغلب شهرها شرایط به گونه‌ای مدیریت شده که با وجود کسری شدید مخازن آبی، در فصل پاییز بحران قابل کنترل باشد.
او درباره تهران می‌گوید: «اگرچه با افزایش 25 درصدی مصرف آب بعد از بحران کرونا مواجه بودیم و تابستان امسال نیز مصرف قابل توجه بود اما منابع آبی فصل پاییز را پیشخور نکرده ایم.»
بختیاری ادامه می‌دهد: «اکنون وضعیت سدهای تهران و اغلب مناطق ایران خوب نیست و علت آن هم کاهش بیش از 30 درصدی بارش هاست. با این حال جای نگرانی در پایتخت وجود ندارد و ما اکنون برای تأمین آب پاییز و زمستان هم حتی در صورت تشدید خشکسالی برنامه‌ریزی کرده‌ایم.»
بختیاری با اشاره به اینکه دو عامل در وضع موجود بسیار اهمیت دارد، می‌گوید: «شرایط تأمین آب تهران نارنجی است. دو مقوله رفتار مردم و میزان بارش‌ها در ادامه راه بسیار مهم است. امیدواریم که مشترکان مانند تابستان امسال در پاییز نیز مدیریت مصرف انجام دهند.»
وضعیت سدها در آیینه اعداد
تازه‌ترین گزارش‌ها از وضعیت منابع آبی کشور مربوط به 29 مرداد 1400 است؛ یعنی تقریباً 4 هفته پیش از اتمام سال خشک و کم آب 1400-1399. در تازه‌ترین گزارش آمده است که سال آبی جاری 30 درصد حجم آب موجود در مخازن سدها نسبت به سال گذشته کاهش یافته است. میزان ورودی سدها 47 درصد کاهش داشته و خروجی‌ها نیز 34 درصد.
حدود 100 سد کشور کمتر از 40 درصد پرشدگی دارند، پرشدگی 34 سد کشور هم بین 40 تا 50 درصد است. 39 سد حدود 50 تا 70 درصد و 23 سد نیز 70 الی 90 درصد پرشدگی دارند. دراین میان میزان پرشدگی تنها 3 سد ازمیان 199 سد ایران، بیش از 90 درصد است.
اگر از زاویه دیگری به این آمار نگاه کنیم، مشخص می‌شود که در حوضه آبریز هامون میزان پرشدگی مخزن سدها از مابقی حوضه‌ها کمتر است.
به این ترتیب که حوضه‌های آبریز دریای خزر با 25 درصد، خلیج‌فارس با 51 درصد، دریاچه ارومیه با 38 درصد، مرکزی با 38 درصد، سرخس با 30 درصد پرشدگی، همگی در وضعیت بهتری نسبت به حوضه آبریز هامون با 20 درصد پرشدگی قرار دارند. در حوضه آبریز هامون 63 درصد حجم مخزن سدها نسبت به سال گذشته کاهش داشته است،اما باید توجه داشت که سال گذشته در همین دوره 61 درصد مخزن سدها پر بود و آغاز سال آبی جاری در شرایط قابل قبولی رقم خورده بود. امسال تنها 43 درصد حجم مخازن سدهای کشور پرشدگی دارند و اگر بخواهد سال آبی 1400-1401 مانند امسال خشک و کم بارش باشد، بحران کم آبی تابستان آتی جدی‌تر خواهد بود.
امسال بخشی از خاموشی‌های کشور ناشی از کمبود منابع آبی و خروج نیروگاه‌های برقابی از مدار تولید بود. در صورتی که بارش‌ها در سال آینده مطلوب نباشد، ممکن است بازهم این ظرفیت برقی کشور غیرقابل استفاده شود و نه تنها در آب، بلکه در تأمین برق هم شرایط بحرانی رخ دهد.
بارش‌های سال‌جاری نسبت به سال گذشته نصف شد
ارتفاع کل ریزش‌های جوی از اول مهر 1399 تا 3 شهریور سال آبی 1400-1399 بالغ بر 154 میلیمتر بوده است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت(235 میلیمتر) 34 درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته(312 میلیمتر) 51 درصد کاهش نشان می‌دهد. در همین حال، حجم بارش اول مهر تا پایان 3 شهریور معادل 253.796 میلیارد مترمکعب بوده است. آمارها بیانگر کاهش بارش‌ها و همین‌طور پس‌انداز آبی کشور در مخازن سدهاست.
خشک‌ترین سال نیم قرن اخیر دقیقاً پس از پرآب‌ترین سال آبی نیم قرن گذشته رقم خورده و این مسأله یک زنگ خطر جدی را نیز به صدا درمی‌آورد.
اینکه پدیده‌های حدی در ایران مانند سایر نقاط جهان به وضعیت هشدار رسیده و از این پس، بر اساس تغییرات اقلیمی کشور، فراوانی و شدت وقوع پدیده‌های حدی رو به افزایش است. یعنی ممکن است که کشور در کوتاه مدت، خشکسالی شدید را در کنار امواج گرمایی، سیل، تگرگ و بارندگی‌های شدید تجربه کند و باید برای مدیریت شرایط در هر نوع بحرانی آماده بود.