سال 2020 یکی از عجیب‌ترین سال‌ها برای نفت بود. ویروس کرونا بلای جان نفت شد و بخش مهمی از تقاضای نفت را کاهش داد. در فروردین‌ماه بود که در مقاله‌ای با عنوان «نفت دیگر مهم نیست»، پیش‌بینی کردم درصورتی‌که بحران عجیبی در سمت عرضه نفت ایجاد نشود، در کوتاه‌مدت قیمت‌های بالای نفت را باید فراموش کنیم. با گذشت نزدیک به یک سال، به نظر می‌رسد که آن پیش‌بینی تا حد زیادی محقق شد و با وجود جلسات متعدد اوپک، رشد شدید قیمتی در سایر گروه‌های کالایی، و کاهش شدید تولید نفت شیل و نفت ایران و ونزوئلا، هنوز نفت در بازار جهانی به قیمت‌های بالای ۶۰ دلار نرسیده است. با توجه به جمیع شرایط، باید ببینیم روند آتی نفت چگونه خواهد بود.
بازگشت نفت از کف
بعد از کاهش شدید قیمت نفت و انباشت عرضه در منابع ذخیره‌سازی، بازگشایی اقتصاد و به تبع آن بازگشت تقاضا، سبب شد قیمت نفت با رشد ملایمی به ارقام بالای ۵۰ دلار در هر بشکه برسد. قیمت نفت برنت دریای شمال انگلستان به حدود ۵۶ دلار و قیمت نفت WTI آمریکا به ۵۳ دلار در هر بشکه رسید. این ارقام قیمتی که نسبت به پارسال با رشد همراه است، با توجه به محدودیت تولید در کشورهای عضو اوپک پدید آمده است و به‌نظر می‌رسد که در صورت رشد قیمت‌ها، بازار همچنان می‌تواند به‌سرعت با افزایش تولید و عرضه‌های سنگین رو‌به‌رو شود.
آیا نفت به روزهای اوج خود بازمی‌گردد؟
برای آن‌که به این پرسش از منظر بنیادی پاسخ دهیم، باید تحلیلی جامع از شرایط عرضه و تقاضا و عوامل تغییردهنده هر یک ارائه دهیم. در این مقاله نخست عوامل افزاینده و سپس عوامل کاهنده قیمت را بررسی می‌کنیم و درنهایت، یک جمع‌بندی جامع ارائه می‌شود.
عوامل افزاینده تقاضا:
۱- کاهش محدودیت‌های کرونایی
به نظر می‌رسد که بعد از گذشت یک سال و سه ماه از شیوع بیماری کرونا در جهان، آهسته‌آهسته باید به فکر کاهش محدودیت‌های کرونایی و شروع دوباره صنعت گردشگری باشیم. این امر می‌تواند منجربه افزایش چشمگیر تقاضا و رشد قیمت نفت شود.
بحران کرونا صنعت گردشگری و هوانوردی را با بحران جدی رو‌به‌رو کرد و مصرف نفت نیز با کاهش شدیدی مواجه شد. هرگونه نشانه از کاهش تعداد مبتلایان به کرونا و بازگشایی مرزها می‌تواند موجب رشد شدید تقاضای نفت شود. البته لازم به ذکر است که با وجود کشف واکسن‌های مختلف برای مقابله با ویروس کرونا، همچنان و بیش از پیش شایعاتی از ظهور گونه‌های جدید ویروس و احتمال کارآمد نبودن واکسن‌ها شنیده می‌شود. این وضعیت می‌تواند بحران تقاضای نفت را نیز بیش از پیش تقویت کند.
عوامل افزاینده عرضه:
۱- افزایش تولید نفت شیل
با کاهش شدید قیمت نفت، تولید نفت شیل آمریکا با کاهش عجیبی رو‌به‌رو شد. درحالی‌که تولید نفت آمریکا در هفته دوم ماه مارس سال ۲۰۲۰ به حدود ۱۳میلیون و ۱۰۰هزار بشکه در روز رسیده بود و آمریکا توانسته بود در زمینه تولید انرژی خودکفا شود، با کاهش قیمت‌ها، تولید آن کاهش یافت و در هفته سوم اکتبر سال جاری، تولید نفت آن تحت تاثیر طوفان‌های فصلی به ۹.۹ میلیون بشکه در روز رسید. در حال حاضر نیز تولید نفت این کشور به ۱۰.۹ میلیون بشکه در روز می‌رسد. با توجه به افزایش قیمت نفت به بالای ۵۰ دلار، می‌توان انتظار داشت که تولید نفت شیل آمریکا دوباره به بالای ۱۲ میلیون بشکه در روز برسد.
۲- افزایش تولید نفت کشورهای اوپک
به گفته بیژن زنگنه، وزیر نفت، تولید نفت کشورمان در ماه‌های اخیر به‌شدت افزایش یافته و صادرات آن به‌عنوان یکی از کشورهای اوپک، نیز افزایش چشمگیری داشته است. علاوه‌بر ایران، عراق نیز برخلاف تصمیم‌های اوپک، تولید نفت خود را در ژانویه سال جاری افزایش داده است. به نظر می‌رسد که تحت فشار قرار گرفتن اکثر کشورهای عضو اوپک، می‌تواند به افزایش تولید آن‌ها منجر شود.
۳- برنامه محیط زیستی بایدن
برنامه جو بایدن، رییس جمهوری جدید آمریکا، نشان از توجه شدید به محیط زیست و کاهش گاز دی‌‌اکسیدکربن تولیدی دارد. پیش از این، در مقاله‌ای با عنوان «پایان عصر کربن» در همین رسانه، به تلاش کشورها در کاهش تولید کربن اشاره کرده بودم. بایدن نیز در راستای سیاست‌های مورد حمایت دموکرات‌ها، قرار است تمرکز زیادی بر کاهش تولید کربن معطوف کند و همین عامل شاید منجر به کاهش مصرف نفت و افت تقاضا در میان‌مدت شود.
بازگشت نفت؟
گلدمن ساکس در آخرین پیش‌بینی خود، بهای احتمالی نفت در فصل سوم سال ۲۰۲۱ را در حدود ۶۵ دلار برای هر بشکه اعلام کرده است. البته در این پیش‌بینی تصمیم‌های اوپک‌پلاس به‌عنوان یک متغیر اساسی در نظر گرفته شده است. در نشست اوپک‌پلاس کاهش تولید روزانه ۷.۷ میلیون بشکه‌ای نفت در نظر گرفته شده است و درصورتی‌که این تصمیم با تغییرهای اساسی رو‌به‌رو شود، احتمالا شاهد تغییر در قیمت نفت نیز خواهیم بود.
با توجه به جمیع شرایط و بررسی عوامل مختلف در تغییرات قیمت نفت، می‌توان به این باور رسید که بعید است قیمت نفت افق‌های بسیار بالایی را تجربه کند. درصورتی‌که نفت به قیمت‌های بالای ۷۰ دلار در هر بشکه برسد، احتمالا شاهد نشست فوق‌العاده اوپک‌پلاس و افزایش تولید خواهیم بود، یا تولید نفت شیل آمریکا به‌سرعت زیادی ترمیم خواهد شد. در واقع، کشورها در کمین نشسته‌اند تا به‌محض افزایش قیمت نفت، تولید خود را نیز افزایش دهند. از این رو، به‌نظر می‌رسد که طی سال ۲۰۲۱ نفت افق‌های قیمتی خیلی بالاتر از ۷۰ دلار در هر بشکه را تجربه نکند و با رشد ناچیز در طول سال جاری، روند کنونی را ادامه دهد.