«انتخاب احتمالی رابرت مالی حامل پیامی روشن در مورد یک رویکرد کارآمد برای حل سریع و مؤثر مناقشه است.» این واکنش حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس جمهوری است درباره خبر احتمال انتخاب رابرت مالی یک چهره حامی برجام به‌عنوان نماینده ویژه امریکا در امور ایران. با شروع به کار جو بایدن در کاخ سفید حالا در کنار چالش‌ها و برنامه‌های مختلفی که پیش رو دارد، فرجام توافق هسته‌ای و لغو یا تداوم تحریم‌های وضع شده در دولت پیشین امریکا علیه ایران هم یکی از موضوعات مطرح در محافل سیاسی و رسانه‌هاست. مقامات مسئول کشورمان تأکید کرده‌اند که خواست آنها رفع تحریم‌هاست.
رئیس‌جمهوری جدید امریکا پیش از شروع به‌کار از رویکرد «تعهد در برابر تعهد» سخن گفته و اعلام کرده بود در صورتی که ایران به تعهدات خود پایبند باشد امریکا هم به برجام برخواهد گشت. با این حال آنچه خواست ایران است نه صرف بازگشت واشنگتن به این توافق که لغو تحریم‌ها و برخورداری از مزایای اقتصادی برجام است.
حالا در همین دو سه روز ابتدایی کار تیم جدید مستقر در کاخ سفید، نشانه‌هایی بروز کرده که جو بایدن تمایلی به در پیش گرفتن سیاست‌های سلف خود ندارد. حضور چهره‌هایی همچون آنتونی بلینکن در سمت وزارت خارجه، وندی شرمن معاون وزارت خارجه، جیک سالیوان مشاور امنیت ملی و ویلیام برنز در «سیا» که همگی از چهره‌های حامی برجام و حاضر در مذاکرات هسته‌ای بوده‌اند، می‌تواند در تشریح سیاست آینده امریکا در قبال ایران نشانه‌هایی از وضعیت جدید و تمایل به حل مشکلات از راه گفتوگو باشد. اگر رابرت مالی از دیگر چهره‌های حامی برجام که گفته شده قرار است نماینده ویژه امریکا در امور ایران شود را هم به این لیست اضافه کنیم شاید این نشانه‌ها پررنگ‌تر هم باشد. رئیس‌جمهوری امریکا در اولین تصمیمات یکی از فرمان‌های ترامپ را لغو کرد که بر اساس آن موانع سفر ایرانی‌ها به امریکا در کنار چند کشور مسلمان دیگر برطرف می‌شود. او البته اخیراً در اقدامی دیگر طی دستوری در زمینه امنیت ملی خواستار بررسی تحریم‌های امریکا و تحریم‌های چندجانبه بر مبارزه جهانی با بیماری همه‌گیر کرونا شد که شامل تحریم‌ها علیه ایران هم می‌شود.
به‌گزارش ایسنا، طبق یک ماده دستوری که بایدن در زمینه امنیت ملی صادر کرده است، وزیر امور خارجه، وزیر تجارت و خزانه‌داری با مشورت وزیر خدمات انسانی و سلامت و آژانس توسعه بین‌المللی امریکا تحریم‌های امریکا و تحریم‌های چندجانبه را به این منظور ارزیابی خواهند کرد که آیا این تحریم‌ها مانع مبارزه با این بیماری می‌شوند یا نه. طبق این دستور، مقامات یاد شده سپس طبق بررسی‌های انجام شده توصیه‌هایی را برای هرگونه تغییری در رویکرد قبلی از طریق مشاور امنیت ملی و هماهنگ‌کننده پاسخ به بیماری کووید۱۹ امریکا به رئیس‌جمهوری اعلام خواهند کرد.
بر اساس این گزارش، دستور بایدن برای بررسی اثر تحریم‌ها بر مبارزه جهانی با بیماری کرونا در پی این مطرح می‌شود که ایران هم یکی از کشورهای درگیر تحریم‌های امریکا در بحبوحه مبارزه با شیوع کرونا بوده است. مقامات کشورمان پیش از این گفته‌اند، به موجب تحریم‌های امریکا، در انجام دادن تبادلات مالی برای تهیه دارو و تجهیزات پزشکی در زمان شیوع کرونا با مشکلاتی مواجه بوده‌اند، چرا که بانک‌ها و شرکت‌های خارجی به خاطر ترس از تخطی از تحریم‌های امریکا و تنبیه شدن، حاضر به انجام دادن تبادلات مالی با ایران نبوده‌اند.
همفکری سالیوان با تروئیکای اروپا
از سویی دیگر مشاور امنیت ملی دولت جو بایدن در گفت‌و‌گویی تلفنی با مقامات چند کشور از جمله فرانسه، انگلیس و آلمان به موضوع ایران نیز پرداخت. امیلی هورن، سخنگوی شورای امنیت ملی امریکا روز جمعه در بیانیه‌ای گفت که جیک سالیوان مشاور امنیت ملی دولت جو بایدن رئیس‌جمهوری امریکا روز پنجشنبه تماس‌های تلفنی با مقامات فرانسه، آلمان، انگلیس و ژاپن داشته است. طبق گفته هورن، سالیوان در این تماس‌ها درباره مسائل مربوط به چین، ایران، روسیه، کره شمالی و بیماری همه‌گیر کرونا با مقامات این کشورها گفتوگو کرده و بر «تمایل» جو بایدن برای تقویت اتحاد فرا اقیانوسی با «متحدان اروپایی» تأکید کرد.
پنجره فرصت تا ابد باز نیست
این در حالی است که محمد جواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان در مقاله‌ای برای «فارین افرز» یادآوری کرده که پنجره فرصت برای دولت جدید امریکا تا ابد باز نخواهد بود. او نوشته: «دولت جدید در واشنگتن با انتخابی بنیادین روبه‌رو است. یا می‌تواند سیاست‌های شکست‌خورده دولت ترامپ را در پیش بگیرد و به مسیر پست‌انگاری همکاری بین‌المللی و قوانین بین‌المللی ادامه دهد (بی‌اعتنایی‌ای که در تصمیم سال 2018 ایالات متحده به خروج یکجانبه از برنامه جامع اقدام مشترک، معروف به توافق هسته‌ای که تنها سه سال پیش از آن توسط ایران، چین، فرانسه، آلمان، روسیه، انگلستان و اتحادیه اروپا امضا شده بود، بسیار مشهود بود). یا اینکه دولت جدید می‌تواند مفروضات شکست‌خورده گذشته را کنار گذاشته و ارتقای صلح و مودت را در منطقه دنبال کند.»
به نوشته ظریف «جو بایدن رئیس‌جمهوری ایالات متحده می‌تواند با پایان دادن مؤثر سیاست شکست‌خورده فشار حداکثری ترامپ و بازگشت به توافقی که سلفش آن را ترک کرد، در مسیری بهتر گام بگذارد. در آن صورت، ایران نیز به اجرای کامل تعهداتش ذیل توافق هسته‌ای بازخواهد گشت. اما اگر واشنگتن به جای این کار بر امتیازگیری اصرار کند، این فرصت از دست خواهد رفت.»
اقدامات مقدماتی اروپا برای جبران آسیب‌های اقتصادی ایران
در سویی دیگر روزنامه گاردین هم با اشاره به دوره جدید سیاست در امریکا به اروپایی‌های پیشنهاد کرده که از این فرصت برای پیشبرد دیپلماسی بین ایران و امریکا بهره ببرند.
در بخشی از گزارش این رسانه آمده: اکنون با روی کار آمدن دولت جو بایدن رئیس‌جمهوری جدید امریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان و اتحادیه اروپا که همگی از شرکت‌کنندگان توافق هسته‌ای هستند، در موقعیت خوبی قرار دارند تا با احیای برجام، اولین گام تعامل با ایران در موضوعات گسترده‌تر را بردارند. این امر مستلزم تلاش هماهنگ و چند بعدی است.این گزارش افزوده: اروپا باید اقدامات مقدماتی فوری را برای جبران آسیب اقتصادی ناشی از تحریم‌های ایالات متحده انجام دهد و تسکین‌های اقتصادی که مطابق برجام برای ایران در نظرگرفته شده، عملیاتی سازند.
این می‌تواند از طریق همکاری با بخش خصوصی برای حمایت از تجارت با ایران انجام شود. تحریم‌های ایالات متحده ممکن است یکجانبه باشد، اما اثر سرسام‌آور آنها جهانی بود. شفافیت و حمایت از شرکت‌ها برای تعامل با بازار ایران، در صورت تخفیف یا لغو تحریم‌ها گامی اساسی در جهت اطمینان از منافع اقتصادی برای همه طرف‌ها خواهد بود. به نوشته گاردین، «اروپا باید از دولت بایدن بخواهد که از درخواست‌های ایران از نهادهای مالی جهانی پشتیبانی کند و همچنین اطمینان حاصل کند که تجارت بشردوستانه بلامانع است. در حالی که واشنگتن آماده می‌شود تا سیاست تحریم گسترده خود را لغو کند. ایالات متحده همچنین می‌تواند پیش‌خریدهای نفتی اروپا را در معرض نور سبز قرار دهد، که می‌تواند به اروپا اجازه دهد یک خط اعتباری در اختیار ایران قرار دهد تا برای تجارت بشردوستانه یا سایر خریدهای اساسی مورد استفاده قرار گیرد.»
با این همه اگر چه آنچه اشاره شد نشانه‌هایی است از آنکه در امریکا «کشتی‌بان را سیاستی دیگر آمده» اما مهم آن است که این نشانه‌های مثبت همراه با اقدامات و گام‌هایی عملی و آنچه در ایران از آن به رفع تحریم‌ها یاد می‌شود، اجرایی گردد.