آمارهای داخلی وضعیت روبه‌بهبود را به تصویر می‌کشد؛ شرایطی که نشان می‌دهد روزبه‌روز از تعداد بیکاران کاسته شده و مشارکت‌های اقتصادی نیز افزایش می‌یابد. بر این اساس هم نرخ بیکاری اعلام‌شده سال 92 از سوی مرکز آمار عدد 4/10درصد را نشان می‌دهد. اما نهادهای بینالمللی هم‌عقیده با آمارشناسان داخلی نیستند. صندوق بینالمللی پول معتقد است نرخ بیکاری ایران در سال 2013 به عدد 93/12درصد رسیده است و غم‌انگیزتر آنکه برآورد این صندوق حکایت از بدترشدن نرخ بیکاری در سال 2014 نسبت به سال قبل دارد؛ آن هم به اندازه یک‌درصد. این در حالی است که آمارهای داخلی وضعیت بهتری نسبت به سال پیش را برآورد می‌کند.
اگرچه دوروز گذشته حسن روحانی، رییس‌جمهور در جمع زایران امام‌رضا(ع) خبر خوش خروج از رکود در سه‌ماهه ابتدای امسال را اعلام کرد اما نشانه‌های این خروج از رکود در آمار اشتغال کشور مشهود نیست. اگرچه روحانی معتقد به خارج‌شدن اقتصاد از رکود است اما در سه‌ماهه ابتدای امسال نرخ بیکاری نسبت به سه‌ماهه آخر سال 92 بیشتر شده است. به گزارش مرکز آمار ایران نرخ بیکاری زمستان 92، 5/10درصد بوده حال آنکه در بهار امسال به 7/10درصد رسیده است.
این تفاوت برآوردها به وضعیت فعلی هم محدود نمی‌شود. نگاه به آینده نیز از زاویه دید این دو نهاد مورد اشاره متفاوت است. صندوق بینالمللی پول معتقد است وضعیت اشتغال ایران طی دوسال آینده رو به بدترشدن دارد و در سال 2015 نرخ بیکاری ایران به 65/14درصد خواهد رسید. این نهاد بینالمللی نرخ بیکاری ایران در سال 2013 را 93/12درصد، در سال‌جاری میلادی 01/14درصد و در سال 2015، 65/14درصد پیش‌بینی کرده است. با نرخ اعلامی صندوق بینالمللی پول درواقع ایران در بین کشورهای جهان، در رتبه 16 از نظر درصد بیکاران است. یعنی تنها 15 کشور در جهان از نظر بیکاری وضعیتی بدتر از ایران دارند. این در حالی است که در سال 2013 ایران رتبه 21 را در جهان به ثبت رسانده بود.
با نگاهی به انتقادات گذشته کارشناسان کار درمی‌یابیم که نظر صندوق بینالمللی پول به نظر این کارشناسان بسیار نزدیک است. از زمانی که دولت دهم برای پایین‌نشان‌دادن نرخ بیکاری، تعریف شاغلان را دستکاری کرد؛ تحلیلگران نرخ‌های اعلامی را غیرواقعی می‌دانستند.
دولت نهم سعی کرد با تغییر تعریف بیکاری، به بخشی از انتقادها پاسخ دهد. بنابراین در تعریف جدید، اعلام کرد تمام افراد ۱۰ساله و بیشتر که در طول هفته مرجع، حداقل یک‌ساعت کار کنند، شاغل محسوب می‌شوند! بر اساس این تعریف بود که نرخ بیکاری در تابستان ۸۶ حدود ۹/۹درصد اعلام شد. اما باید توجه داشت که اگر آمار افراد شاغل طبق تعریف گذشته محاسبه می‌شد اکنون به‌جای نرخ بیکاری 3/12درصدی با رقم بسیار بالاتری مواجه بودیم.
در دولت جدید البته این رویه اصلاح نشد اما دست‌کم مسوولان جدید چشم خود را روی واقعیتی به نام سونامی بیکاری در آینده نبسته‌اند و بارها این موضوع و یافتن راهکاری برای حل این مشکل را عنوان کرده‌اند. چنانکه قائم‌مقام وزیر کار اعلام کرد جدیدترین برآورد انجام‌شده نشان می‌دهد تا هفت‌سال آینده پنج‌میلیون کارجوی جدید نیز وارد بازار کار خواهند شد. آمارها نشان می‌دهد بیش از دو‌میلیون‌و500هزارنفر که یک‌میلیون‌و200هزارنفر از آنها تحصیلکرده دانشگاهی هستند در بیکاری مطلق به‌سر می‌برند و با ورودی دانشگاه‌ها در سال‌های اخیر، انتظار می‌رود به‌زودی و طی دو، سه‌سال آینده تنها تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی جویای کار کشور به بیش از پنج‌میلیون‌و500 هزارنفر بالغ شود.
مقامات وزارت کار می‌گویند در حال حاضر تقریبا در بخش نیروی کار ساده و جویندگان کار زیردیپلم، مشکل خاصی وجود ندارد و اغلب افرادی که در این شرایط به سر می‌برند بسیار آسان‌تر از جویندگان شغل دارای تحصیلات بالاتر از دیپلم وارد بازار کار می‌شوند!
علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه می‌گوید ذایقه کارجویان به مقوله کار تغییر یافته و کشور با کارجویانی از یک جنس و نیازهای شدیدا نزدیک به هم مواجه است. وی معتقد است دو‌میلیون فرصت شغلی در کشور وجود دارد که کسی حاضر به انجام آنها نیست.
بی‌میلی کارجویان ایرانی به‌ویژه افرادی که دارای مدارک دانشگاهی هستند نسبت به برخی مشاغل اتفاقا پُردرآمد و عدم تلاش برای یادگیری فنون آن مانند مشاغل مربوط به ساختمان، باعث بازشدن فضای کار برای نیروهای کار غیرمجاز خارجی به ویژه افاغنه شده تا جایی که کارگران ناواردی که تا دیروز از مرزهای پهناور شرق کشور به صورت کاملا غیرقانونی وارد کشور شده بودند، امروز به استادکارانی ماهر تبدیل شده‌اند که متعاقب آن درآمدهای بالایی نیز دارند.
در حال حاضر، یک کارگر غیرمجاز تبعه افغانستان در ایران که به کار ساده در بخش ساختمان و نه بخش‌هایی که نیازمند مهارت خاص است، اشتغال دارد روزانه 40 تا 50هزارتومان درآمد دارد که با احتساب فعالیت بین 20 تا 25روز در ماه، حداقل 800هزارتومان تا یک‌میلیون‌و 250هزارتومان خواهد شد.