آرمان ملی: بازار سرمایه در سال جاری شگفتی‌ساز بازارها بوده است. گذر شاخص کل بازار سهام از مرز 300 هزار واحد در سال 98، رکورد 55 ساله بورس ایران را شکسته است. اگرچه سرمایه‌گذاران در این مدت فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کرده‌اند، اما بازار سرمایه در سال جاری یکی از پربازده‌ترین بازارهای ایران بوده است. این در حالی بود که بازارهای دیگر از سال گذشته جذابیت خود را از دست داده و در نتیجه آن، نقدینگی چشمگیری به سمت بورس روانه شده است.
رشد و توسعه بازار سهام یکی از نمادهای توسعه اقتصادی و نشانه‌های یک اقتصاد رقابتی و پویاست؛ اما آیا بازار سهام ایران نیز می‌تواند حامل این معنا باشد؟ سوال اینجاست که نوسانات و افت و خیزهای یک سال و نیم گذشته بازار سرمایه ایران تا چه میزان ناشی از عوامل واقعی یا کاذب بوده و چه متغیرهایی بر آن اثر گذاشته است؟
تفاوت‌ها میان بازار سهام ایران و جهان در چیست؟
شايد بتوان بانک مرکزي را يکي از مهم‌ترين بازيگران افزايش جذابيت بازار سهام در يک سال و نيم گذشته دانست. پس پررنگ‌تر شدن حضور بانک مرکزي در بازار ارز و کنترل نرخ دلار در بازار آزاد، قيمت اين ارز جهاني از مرز 19 هزار تومان در نيمه‌هاي سال 97 به کمتر از 12 هزار تومان در روزهاي اخير رسيده است. از سوي ديگر بانک مرکزي، سپرده‌هاي بلندمدت بانک‌ها که حدود 150 هزار ميليارد تومان برآورد مي‌شد را به سپرده‌هاي کوتاه‌مدت تبديل کرد. اين دو سياست، سبب کاهش جذابيت معاملات بازار ارز و نيز سرمايه گذاري در بانک‌ها شد که نتيجه آن کوچ نقدينگي از اين بازارها به سمت بازار سومي به نام بازار سرمايه بود. بازار سرمايه که هنوز به‌عنوان يک بازار جوان در بدنه اقتصاد ايران شناخته مي‌شود توانست در اين مدت از نقدينگي زيادي بهره‌مند شود و شاخص کل را به محدوده 320 هزار واحد نيز برساند.
در اين ميان افزايش قيمت در بازار مسکن و خودرو نيِ، از جذابيت اين بازارها کاست تا سيل جديدي از نقدينگي مجددا به سوي بازار سهام روانه شود، اگرچه در ماه‌هاي گذشته، بازار سهام با شوک ريزش حدود 10 هزار واحدي در يک روز نيز مواجه بوده است، اما کارشناسان، اين ريزش را در برابر رشد چندين‌ماهه بازار بورس چندان نگران‌کننده نمي‌دانند و آن را نوعي اصلاح قيمت‌ها در بازار سهام ارزيابي مي‌کنند. گفته مي‌شود سرمايه‌گذاري در بازار سهام در ماه‌هاي گذشته، به طور متوسط بيش از 80 درصد سود خالص نصيب سهامداران کرده است که مي‌تواند معادل پنج سال سپرده‌گذاري در سيستم بانکي باشد. البته در ميانه اين راه غالبا صعودي، رشدها و ريزش‌هاي چشمگيري نيز وجود داشته است.
افت‌وخيزهاي بازار سرمايه کاذب نيستند
اما چه عواملي در اين مدت بر سهام بازار بورس اثرگذار بوده است؟ اکنون حدود 300 سهم در بورس ايران در حال معامله‌شدن است. گفته مي‌شود شاخص بورس، برآيندي از نوسانات قيمت تمامي اين سهام است. از سوي ديگر، هيچ‌کدام از رشدها و ريزش‌ها در بازار سرمايه بدون دليل اتفاق نمي‌افتند به‌ويژه در زمان‌هايي که با افت و خيزهاي قابل توجهي روبه‌رو هستيم. يک کارشناس بازار سرمايه در گفت‌وگو با «آرمان‌ملي» با تاکيد بر اين موارد توضيح مي‌دهد: وقتي چند روز شاهد رشد سهام هستيم، بايد بدانيم که قطعا اتفاقات مثبتي در جريان است که از ديد سرمايه‌گذاران، قيمت سهام را جذاب کرده و براي خريد آن هجوم آورده‌اند؛ مثلا ممکن است قيمت ارز يا قيمت‌هاي جهاني نوساناتي داشته‌اند يا مثلا دولت يا ساير نهادهاي تاثيرگذار بر متغيرهاي اقتصاد مثل بانک مرکزي تصميماتي گرفته‌اند که باعث شده مردم براي خريد هجوم بياورند. عليرضا کديور اضافه مي‌کند: عکس آن نيز صادق است و در مواردي که ما در مدت چند روز افت شاخص‌ها آن هم با ارقام بالا را تجربه مي‌کنيم، قاعدتا در واقع آنجا هم اتفاقاتي افتاده که اين واکنش بازار را به دنبال داشته است.
مثلا همان متغيرهايي که مثال زدم اين بار در جهت عکس حرکت کرده‌اند. يا مثلا يک تنشي در سطح بين‌المللي با ساير کشورها اتفاق افتاده است. او در پاسخ به اين سوال «آرمان‌ملي»که آيا اين اثرگذاري و افت‌وخيزها را کاذب مي‌داند يا خير مي‌گويد: اينها از نظر من اکثرا رشدها و افت‌هاي واقعي هستند؛ اما زمان‌هايي که مي‌بينيم رشدها يا افت‌ها- البته در برخي مواقع- اعداد کمي هستند مانند روال يک هفته اخير، ممکن است بعضا در اين زمان‌ها يکسري دخالت‌هايي در بازار شده باشد با اين هدف که يا بازار رشد کند يا مانع از افت بازار شوند.
نظم آماري سرمايه‌گذاري را آسان مي‌کند
متغيرهاي اثرگذار بر معاملات سهام در بازار سرمايه ايران از سال گذشته به اين سو، پرقدرت عمل کرده‌اند اما با اين حال بورس ايران توانسته است در سال گذشته يکي از پربازده‌ترين بازارهاي سرمايه جهان باشد. کديور در پاسخ به سوال «آرمان‌ملي» مبني بر مقايسه متغيرهاي اثرگذار بر بازار سرمايه ايران و جهان، اظهار مي‌کند: به نظر من ما در اقتصاد، دو تفاوت عمده با کشورهاي پيشرفته‌اي نظير آمريکا يا اروپا داريم؛ يکي اينکه آنجا شاهد ثبات نسبي قوانين و مقررات هستيم؛ يا حتي اگر ثبات هم وجود نداشته باشد، نحوه تغييرات مشخص است. يعني مثلا شما نمي‌بينيد فردا دولت يا مجلس يکباره قانون يا مقررات يا دستورالعملي خلاف آنچه که تا امروز جاري بوده را راجع به موضوعي تصويب کنند. مانند عوارض صادرات يا واردات و ايجاد معافيت يا عوارض براي يکسري صنايع؛ اينکه قانوني بخواهد يک شبه اتفاق بيفتد را نداريم.
اين کارشناس بازار سرمايه مي‌افزايد: نکته دوم اين است که در کشورهايي که بازار سرمايه پيشرفته دارند، آمارهاي مختلفي با زمان‌بندي دقيق توليد مي‌شود. مثلا شما مي‌بينيد که روز اول هر ماه آمار بيکاري يا نرخ تورم و مسائل ديگر اعلام مي‌شود. با توجه به اين گستردگي انتشار آمار و اطلاعات در واقع امکان تصميم‌گيري براي سرمايه‌گذارها شايد نسبت به ايران آسان‌تر باشد. اين آمارها اغلب در ايران يا منتشر نمي‌شوند يا آنها که منتشر مي‌شوند اصلا برنامه زمان‌بندي مشخصي ندارند! اما جداي اينها طبيعتا يکسري از متغيرهايي که در بازار سرمايه ايران، سرمايه‌گذارها به آن نگاه مي‌کنند و بر اساس آن تصميم‌گيري مي‌کنند، آنجا هم بر همين منوال است.
کاهش ارتباط گزارش شرکت‌ها با قيمت سهام
يکي ديگر از متغيرهايي که در ارزش‌گذاري سهام در بازار سرمايه بسيار موثر است، گزارش شرکت‌هاست. اما اينکه اين گزارش‌ها تا چه ميزان واقعي يا کاذب هستند نيز مي‌تواند در ارزش واقعي و ثبات قيمت سهم بسيار موثر باشد. کديور درباره ميزان اثرگذاري اين متغير مهم در بازار سهام ايران تصريح مي‌کند: بورس ما تا اوايل امسال بازاري اغلب متکي بر گزارش‌ها و صورت‌هاي مالي بود. همچنين اطلاعاتي که شرکت‌ها از مراجع و مبادي قانوني، رسمي و تاييدشده مانند سايت‌هاي کدال يا سازمان بورس منتشر مي‌کردند نيز بسيار اثرگذار واقع مي‌شدند و بازار به ميزان زيادي بر اساس اين گزارش‌ها تصميم‌گيري مي‌کرد. متاسفانه در سال 98 به دليل هجوم بي‌رويه نقدينگي به سمت بازار که خيلي هم در حوزه بازار سرمايه حرفه‌اي نبود، اين ارتباط بين اطلاعات و صورت‌هاي مالي شرکت‌ها با نوسانات قيمت سهام در بورس يک مقدار کم شده است.
شما مي‌بينيد شرکتي گزارش‌هاي مالي خود را منتشر مي‌کند و وضعيتي که شما از آن گزارش مي‌بينيد خيلي منفي است اما قيمت سهام آن چند ده يا چند صد درصد رشد مي‌کند! او در قياس با بورس‌هاي جهاني نيز بيان مي‌کند: ممکن است آنجا هم بعضا براي برخي سهم‌ها در کوتاه‌مدت اين اتفاق بيفتد ولي اين رفتار اشتباه بازار در ميان‌مدت اصلاح مي‌شود. اما به نظر من اين روند بي‌توجهي بازار سرمايه ايران به اخبار و اطلاعات واقعي و واکنش و رفتاري که روي قيمت سهم‌ها اتفاق مي‌افتد خيلي طولاني شده است.