ایالات متحده به‌دنبال تسلط بر بازار انرژی جهان است و ابزار آن نفت و گاز شیل است. منابعی غیر متعارف که امروزه به واسطه تکنولوژی باب جدیدی در استخراج آن باز شده و مدام در حال سیر روندی صعودی است. حتی قیمت‌های پایین نفت هم نمی‌تواند جلوی رشد این منابع غیرمتعارف را بگیرد.
دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا هم به واسطه این منابع می‌گوید که دیگر کشورش به انرژی غرب آسیا وابستگی ندارد. ادعایی که وزیر نفت ایران نیز آن را تأیید می‌کند. بیژن زنگنه می‌گوید: «امریکا راست می‌گوید، نفت خاورمیانه به امریکا نیاز دارد، یعنی بعضی از کشورهای نفتی خاورمیانه به امریکا بیشتر احتیاج دارند تا امریکا به آنها.»
زنگنه معتقد است که اگرچه امریکا همچنان واردات نفتی دارد اما در واقعیت این کشور با توجه به تولید نفت شیل خود نیازی به نفت خاورمیانه ندارد.
اما نفت شیل و بازی‌های سیاسی امریکا چه تأثیری بر بازار نفت دارد؟ آیا امریکا به سیاست‌های خود در حوزه انرژی دست می‌یابد؟ مفهوم ادعای بی‌نیازی امریکا از تنگه هرمز چیست؟
850 هزار بشکه نفت شیل در راه بازار
اداره اطلاعات انرژی امریکا پیش‌بینی کرده که تولید نفت شیل این کشور در ماه سپتامبر امسال به 8 میلیون و 770 هزار بشکه در روز می‌رسد.
به‌گزارش خبرگزاری رویترز، به این ترتیب تولید نفت شیل از هفت حوزه عمده تولید نفت شیل امریکا در ماه سپتامبر امسال با 850 هزار بشکه در روز افزایش می‌یابد. پیش‌بینی این اداره نشان می‌دهد بیشترین رشد تولید در حوزه پرمین در ایالت تگزاس امریکاست که تولید آن با 75 هزار بشکه افزایش به 4 میلیون و 420 هزار بشکه در روز خواهد رسید.
اگرچه آمارها از تولید بیش از 13 میلیون بشکه نفت خام حکایت دارد اما عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی ایران می‌گوید که با احتساب میعانات گازی این کشور اکنون بیش از 16 میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کند و شاگرد اول بازار نفت است. به واسطه همین بشکه‌های نفتی هم که در امریکا تولید می‌شود، این کشور تأثیرگذارترین تولیدکننده است و به نظر نمی‌رسد که این جایگاه را هم در سال‌های آتی از دست بدهد.
مرتضی بهروزی فر در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما ادامه می‌دهد: «بررسی‌ها نشان می‌دهد که تولید نفت خام و میعانات گازی امریکا در سال‌های آتی از مرز 18 میلیون بشکه در روز نیز عبور خواهد کرد. وضعیت تولید نفت و گاز غیرمتعارف در امریکا به‌گونه‌ای است که امروزه حتی در قیمت 30 دلار برای هربشکه نیز تولید نفت بسیاری از چاه‌ها منطقی است. اما اگر قیمت‌ها برای مدتی نوسان داشته باشد، بازهم این کشور از برنامه‌های تولید خود صرف نظر نخواهد کرد. چرا که استراتژی امریکا حفظ جایگاه و حتی تقویت آن در آینده‌ای نزدیک است. این استرتژی جدید نیست. 40 سال است که امریکا برای این برنامه در حال برنامه‌ریزی است و در 10 سال اخیر این برنامه بلند مدت به بار نشسته است.»
امریکا از سال 1973 وابستگی به خاورمیانه را کم کرد
این کارشناس انرژی تدوین استراتژی انرژی امریکا را به سال‌های 1973 میلادی مربوط می‌داند که اولین شوک‌های نفتی و درگیری‌های بین اعراب و اسرائیل شکل گرفت.
بهروزی فر در این باره توضیح می‌دهد: «امریکا از همان زمان دنبال قطع وابستگی به منطقه خاورمیانه بویژه خلیج فارس بود. امریکا دنبال چند مسأله بود. نخست آنکه پتانسیل داخلی را بالا ببرد؛ دوم استراتژی کاهش مصرف و افزایش بهره‌وری انرژی بود؛ و سوم اینکه، واردات انرژی ترجیحاً از مناطقی غیر از خاورمیانه انجام شود. به همین خاطر است که اکنون امریکا واردات نفت بسیار کمی از خاورمیانه دارد.»
اگر تکنولوژی امریکا همه گیر شود...
امریکا به طور بالفعل بزرگترین تولیدکننده نفت دنیاست. بعد از امریکا روسیه با بیش از 11 میلیون بشکه در روز و عربستان با حدود 10 میلیون بشکه در روز بزرگترین تولیدکنندگان نفت خام هستند. کارشناسان بر این باورند که این رتبه‌بندی در سال‌های آتی و حداقل در 10 سال آتی نیز تغییر نخواهد کرد.
بهروزی فر می‌گوید: «امریکا سال‌هاست که با سیاست‌های تشویقی شرکت‌های نفتی را تحریک کرده است تا در نفتوگاز شیل سرمایه‌گذاری کنند. ابتدا هزینه استخراج این نفت بالا بود اما اکنون با توسعه تکنولوژی تاب‌آوری تولید منابع شیل بالا رفته و حتی در قیمت‌های کمتر از 40 دلار نیز صرفه اقتصادی دارد.»
او با هشدار نسبت به احتمال فراگیر شدن تکنولوژی‌های امریکا، ادامه می‌دهد: «اکنون آماری مانند کاهش تعداد دکل‌های حفاری ملاک مناسبی برای بررسی وضع بهره‌برداری امریکا از ذخایرش نیست. چرا که تکنولوژی‌های حفاری در این کشور بویژه از نوع افقی بسیار توسعه یافته است. این موضوع یک زنگ خطر نیز به شمار می‌رود. اگر کشورهایی نظیر چین به این تکنولوژی دست یابند، احتمال افزایش تولید و عرضه نفت به بازار وجود دارد. این موضوع مازاد عرضه را افزایش خواهد داد.»
این کارشناس بازار نفت با اشاره به ذخایر نفتی امریکا می‌گوید: «اهمیت نفتوگاز امریکا به‌اندازه‌ای است که اکنون یکی از پارامترهای تأثیرگذار بر بازار نفت اعلام حجم ذخایر نفتی این کشور است. امریکا در بازار نفت غیر قابل چشم پوشی است. همان‌طور که بر بسیاری از بازارهای دیگر نیز به واسطه دلار سلطه دارد.»
اوپک راهی جز کاهش تولید ندارد
کشورهای عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام (اوپک) و همین‌طور تولیدکنندگان دیگری که اکنون در حال همکاری با این سازمان هستند، برنامه کاهش 1.2 میلیون بشکه در روز را در دستور کار خود دارند. اما این برنامه تا چه زمانی باید اجرا شود؟
بهروزی فر در این رابطه توضیح می‌دهد: «اوپک و دیگر تولیدکنندگان نفت خام متعارف دنیا نظیر روسیه چاره دیگری ندارند. اگر می‌خواهند که قیمت نفت در محدوده قابل قبولی قرار داشته باشد، باید با هم همکاری کنند و از عرضه نفت به بازار بکاهند. نمی‌توان به کاهش تولید نفت امریکا امیدوار بود. امریکا زیر ساخت‌های مورد نیازش از جمله خطوط لوله را توسعه داده و هزینه‌های تولید و حفاری را کم کرده است. ضمن آنکه بعید است که این کشور مایل به‌همکاری با اوپک باشد و از عرضه نفت خام خود به بازار بکاهد. حتی بخشی از تحریم‌های امریکا علیه ایران نیز برای گسترش بازار و به دست آوردن مشتریان نفت خام کشور ما اجرا شد. این سیاستی است که امریکا برای سال‌های آتی نیز دنبال خواهد کرد.»
خلیج فارس، زمین رقبای امریکا
امریکا نیاز چندانی به حمل نفت از مسیر خلیج فارس ندارد و در مقابل خلیج فارس برای کشورهای دیگر بویژه آسیای جنوب شرقی یکی از مسیرهای استراتژیک به شمار می‌رود.
در این رابطه عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی ایران می‌گوید: «خلیج فارس گلوگاهی برای کشورهای آسیای جنوب شرقی است. اگرچه این کشورها شرکای تجاری امریکا نامیده می‌شوند اما در عمل رقیب هستند. به‌همین خاطر امریکا حاضر نیست برای رقبای خود هزینه کند و حتی سعی می‌کند از این طریق از اهمیت ژئواستراتژیک خلیج فارس بکاهد.»
بهروزی فر ادامه می‌دهد: «در اقتصاد موضوعی به‌عنوان شریک وجود ندارد. این کشورها در عمل رقیب هستند و در دهه 1970 هم ملاحظه کردیم که امریکا به تعابیری سعی می‌کرد با قیمت‌گذاری نفت بر رقبای خود اعمال سیاست کند. قسمت عمده سیاست‌های کنونی امریکا در خاورمیانه و خلیج فارس هم برای تأثیرگذاری بر اقتصاد رقبا است که در تجارت با یکدیگر درگیر هستند. چراکه هر تصمیمی در این گلوگاه می‌تواند نتیجه‌اش کنترل رقبا و تحت تأثیر قرار دادن آنها باشد.»/ ایرنا