آرمان: وفور نفت در ایران و نیاز صنایع مختلف جهان به این کالای استراتژیک باعث شده تا دولت‌های ایران از این نعمت خدادادی به‌عنوان نقطه مثبت اقتصاد ایران یاد کنند. بر اساس این نگرش طی پنج شش دهه اخیر معمولا دولت‌ها با اتکا به این صنعت خود را در برابر آسیب‌های دشمن مصون پنداشته‌اند. در واقع آنها معتقدند تا زمانی که ایران نفت دارد هیچ دشمنی نمی‌تواند اقتصاد ایران را از پای درآورد، چراکه واردکنندگان به هر روی به این کالا احتیاج دارند و بدون نفت ایران صنایع آنها با تهدید جدی مواجه می‌شود.
اظهارنظر مسئولان سایر کشورها مبنی بر نیاز خود به نفت ایران نیز باعث شده تا دولتمردان ادله بیشتر و محکم‌تری نسبت به این نگرش خود داشته باشند. اما در برابر این نگرش که عده‌ای نفت را نقطه مثبت اقتصاد کشور می‌پندارند، دشمنان ما اعتقاد دیگری دارند و آن را نقطه ضعفی در اقتصاد ایران می‌دانند. به همین علت است که همواره آن را سیبل خود قرار می‌دهند و با فشار روی صنعت نفت قصد تضعیف اقتصاد ایران را دارند.
در دوره جدید تحریم‌ها نیز آمریکا با دست‌گذاشتن روی صادرات نفت کشور، اهداف خود را دنبال می‌کند و از این طریق بر بازارهای ایران تاثیر منفی گذاشته است. در چنین شرایطی که انتظار می‌رود دولت با کمک‌گرفتن از بخش خصوصی از ظرفیت‌های بی‌شمار اقتصاد کشور برای صادرات کالاهای مختلف بهره بگیرد، متاسفانه مشاهده می‌کنیم که صرف تلاش مسئولان روی دورزدن تحریم‌های نفتی است و اگر کالای دیگری هم صادر شود، گاه چنان کیفیت پایینی دارد که به کشور بازمی‌گردد و صادرات این کالا به همان مرتبه اول محدود می‌شود. همین هفته گذشته بود که رئیس هیات‌مدیره اتحادیه مرغ تخم‌گذار استان تهران از صادرات تخم‌مرغ فاسد به عراق سخن به میان آورد که از این رو عراقی‌ها خرید تخم‌مرغ ایرانی را متوقف کرده‌اند. همچنین مشاهده می‌شود که تجار بازارهای هدف را یا به‌خوبی شناسایی نمی‌کنند و یا در صورت شناسایی به شکل اصولی نیاز آنها را تامین نمی‌کنند که این امر باعث می‌شود در برندسازی جهانی شکست را تجربه کنیم و بازار را به رقبایی نظیر ترکیه واگذار کنیم.
«برندسازی» یکی از خواسته‌هایی بود که در دوران پساتحریم و اجرای برجام بارها از سوی کارشناسان و رسانه‌ها مطرح شد، اما در آن دوران دولت بار دیگر تمرکز خود را روی بازگشت سهم صادرات نفتی متمرکز کرد و دیگر تلاش‌های خود را روی صنایعی مانند خودرو گذاشت که اکنون رقبای سرسختی نظیر آلمان، آمریکا، فرانسه و ... در بازار جهانی خودنمایی می‌کنند. در این بازه زمانی با اینکه بخش خصوصی واقعی آمادگی خود را برای بر دوش گرفتن بخشی از بار اقتصاد اعلام کرد، اما دولت همچنان خود را تنها متصدی اقتصاد دانست و جز در سخن، تلاشی در راستای افزایش نقش این بخش در اقتصاد در پیش نگرفت.
از این رو همچنان بخش‌هایی نظیر معادن، صنعت گردشگری، مواد غذایی، پوشاک و ... که در ایران از ظرفیت بالایی برخوردارند و می‌توانند ارزآوری قابل‌‌توجهی را برای کشور داشته باشند در آتش غفلت مسئولان سوختند. شاید چون این کالاها از حجم بالایی برخوردار نیستند و جزو کالاهای استراتژیک به حساب نمی‌آیند از دید مسئولان احتیاجی هم به سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی ندارند و با دستور یک‌‌شبه می‌توان آنها را صادر کرد. اما همین امر باعث شده تا این کالاهای ایرانی در جهان ناشناخته بمانند و ما بازارهای هدف را به رقبایی نظیر ترکیه واگذار کنیم.
در حالی که در تولید و صادرات محصولاتی نظیر پوشاک همین ترکیه می‌تواند به‌عنوان الگویی مناسب برای ایران در نظر گرفته شود. چه‌بسا صنایع نساجی و پوشاک ایران قدرت و ظرفیت دوچندانی نسبت به این همسایه ترک‌تبار داشته باشد، اما به‌دلیل بی‌توجهی مسئولان به این صنعت مهم فعالان این بخش حتی بازار داخلی را به رقبای چینی و بنگلادشی باخته‌اند؛ حال چه برسد که بخواهند در بازارهای بین‌المللی با محصولات ترک و ایتالیایی به رقابت بپردازند. در صنعت توریسم نیز این کشور نیز می‌تواند به‌عنوان الگویی مناسب مطرح باشد؛ اگر نگاهی به سراسر ایران داشته باشیم متوجه می‌شویم که از شمال تا جنوب، از شرق تا غرب و مرکز هر کدام جاذبه‌ای توریستی به حساب می‌آیند. از جاذبه‌های طبیعی گرفته تا بناهای تاریخی و اماکن توریستی هر کدام می‌توانند ایران را به قطب صنعت گردشگری جهان تبدیل کنند، اما بی‌توجهی مسئولان به این موضوع هم باعث شده تا سالانه بیش از آنکه ما جذب توریسم داشته باشیم، به کشورهای دیگر گردشگر بفرستیم و تراز این صنعت هم منفی باشد. در حالی که شاید جاذبه‌های توریستی ترکیه به نیمی از جاذبه‌های ایران هم نرسد، اما مسئولان این کشور توانسته‌اند با ایجاد تسهیلات فرهنگی و اقتصادی و تبلیغات گسترده خود را در این حوزه به یک برند تبدیل کنند و شاید جای ایران را در این بازار بگیرند.
پذیرش کلیشه «توفیق اجباری تحریم نفت»
امروزه در حالی مسئولان ایرانی به دنبال راهی برای دورزدن تحریم نفتی می‌گردند که کشورهایی نظیر اسپانیا زعفران ایران را می‌خرند و با بسته‌بندی آن با عنوان اسپانیایی خود را به برندی جهانی در حوزه زعفران تبدیل می‌کنند. بی‌توجهی دولت به بازارهای غیرنفتی باعث شده تا عده‌ای به اسم صادرکننده سر از این بازارها درآورند که نه‌تنها اقدام به برندسازی نمی‌کنند، بلکه باعث می‌شوند اعتماد سایر کشورها نسبت به برندهای ایرانی سلب شود.
در حالی که بسیاری از صادرکنندگان واقعی به دلیل تحریم و سیاست‌های موجود داخلی دست از فعالیت کشیده‌اند و یا دیگر همچون گذشته مشغول به کار نیستند، عده‌ای برای سود یکباره خود وارد حوزه بازرگانی شده‌اند و تلاش دارند با فروش کالاها و محصولات فاسد، بی‌کیفیت یا شبیه به هم بیشترین سود را کسب کنند. چراکه آنها می‌دانند فعالیتشان منحصر به یک بار است و بار دومی وجود ندارد که نگران عدم‌فروش کالای خود باشند.
از این رو اخیرا خبر فروش تخم‌مرغ‌های فاسد به کشور عراق در رسانه‌ها منتشر شده است. چنین موضوعی باعث می‌شود تا شاید در آینده عراقی‌ها که از شرکای سنتی ایران هستند، نسبت به هر مراوده تجاری با ایران مردد شوند. همچنین یکی از ایرانی‌های ساکن لبنان در صفحه اینستاگرام خود نوشته است که یکی از واردکنندگان برای خرید کنسرو ماهی ایرانی باری را با چند طعم سفارش داده است که شرکت ایرانی فقط یک طعم را صادر کرده است! جالب آنکه نام شرکت به‌گونه‌ای انتخاب شده است که در زبان عربی معنای خوبی ندارد. او همچنین عنوان کرده است که عسل طبیعی در لبنان خواهان زیادی دارد، اما گویا تجار ایرانی نسبت به این موضوع غافل مانده‌اند. اگر هم صادراتی صورت بگیرد به شکل چمدانی و در حد نهایت 20 کیلوگرم است که آن هم در بسته‌بندی‌های یکسانی نیست. عده‌ای نیز در این زمینه کم‌فروشی می‌کنند و عسلی را که می‌فروشند، آن عسلی نیست که همه آن را به نام ایران می‌شناسند. البته این فقط بخشی از بی‌توجهی‌ها به بخش صادرات و آن هم در خود منطقه است.
در اینجا دولت اگر سودای تحقق تجارت جهانی را دارد باید کلیشه‌ی «توفیق اجباری تحریم نفت» را بپذیرد و سرانجام روی صادرات کالاهای دیگری نظیر آجیل، صنایع دستی، عسل، زعفران و ... که در ایران منحصر به فرد هستند سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی ویژه‌ای انجام دهد و روی‌آوری به افزایش نقش بخش خصوصی در اقتصاد با کشورهای بیشتری در گستره جهانی ارتباط بگیرد. تا زمانی که مسئولان به این مسائل بی‌توجهی نشان دهند هر تحریمی اقتصاد ایران را از پای درمی‌آورد و کشورهای دیگر هم چاره‌ای جز حمایت از به انزواکشیدن ایران نخواهند داشت.