ایران سرانجام یک سال پس از خروج یکجانبه ایالات متحده آمریکا از برجام، با انتقاد تند از طرف‌های اروپایی سطح بخشی از تعهدات خود را در قالب این توافق کاهش داد.
با این حال فرانسه، بریتانیا و آلمان می‌گویند با راه اندازی اینستکس یا «سازوکار مالی ویژه» با ایران از ماه ژانویه سال جاری به تعهدات خود در قبال برجام پایبند بوده اند. ولی جمهوری اسلامی به منافع مادی برجام نیاز عینی دارد.
مساله اینجا است که چرا شرکت‌های اروپایی با وجود اینستکس و تشویق‌های اروپا و پیش از آن دولت باراک اوباما در آمریکا، چرا وارد بازار ایران نمی‌شوند؟
ترس از تحریم‌های آمریکا
آناهیتا تومز، حقوقدان در بنیاد «بیکر مکنزی» معتقد است «ترس از تحریم‌های ثانویه ایالات متحده» در این میان نقش دارد و می‌افزاید که بسیاری از شرکت‌های اروپایی که می‌خواهند با ایران تجارت کنند با «موانع عملی از قبیل یافتن بانک و شرکت‌های بیمه و ترابری» روبرو هستند.
از سوی دیگر بانکهای عمدهٔ اروپایی می‌ترسند به سبب همکاری با ایران از سوی آمریکا جریمه شوند. آخرین نمونه در این زمینه بانک ایتالیایی «اونی کردیت» و بانک «بریتیش استاندارد چارترد» بودند که آمریکا هرکدام را بیش از ۱ میلیارد دلار بابت زیرپا گذاشتن تحریم‌های این کشور علیه ایران جریمه کرد.
اینستکس مجوز فعالیت بانکی ندارد
اما مشکل دیگر اینستکس برای ادامه فعالیت تجاری با ایران آن است که این ابزار هیچگونه مجوز بانکی ندارد و برای اجرایی شدن نیازمند همکاری بانکهای اروپایی است.
میشل لیونز حقوقدان موسسه کلیفورد چنس نیز بر این باور است که «با چشم‌انداز ناکامی کامل برجام و در شرایطی که تحریم‌ها در آن افزایش پیدا می‌کند» بعید است اروپا بتواند «اقداماتی اساسی» انجام دهد که زمینه‌ساز حضور و سرمایه‌گذاری شرکت‌های اروپایی در ایران شود.
پیش از این نیز ترس از تحریم‌های غیرهسته‌ای ایران از سوی آمریکا سبب شده بود به ویژه بانکهای معتبر از همکاری با ایران سر باز زنند.