وزیر نفت از شروع احتمالی مرحله سوم فروش نفت در بورس کشور خبر داده است. به‌علت کمبود ارز در بازارهای داخلی، عرضه نفت در بورس این‌بار به صورت صد در صد ریالی خواهد بود. آیا این ترفند تاثیری بر تحریم‌ها دارد؟
بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت خبر از عرضه مرحله سوم نفت در بازار بورس داده است. او گفته این مجوز از سوی شورای عالی اقتصادی قوای سه‌گانه درباره عرضه نفت در بورس صادر شده است.
وزیر نفت از تاریخ دقیق شروع مرحله سوم عرضه نفت در بازار بورس خبری نداده و تنها به گفتن این موضوع بسنده کرده که "عرضه نفت در بورس شاید هفته آینده انجام شود."
خبرگزاری "ایرنا" امروز چهارشنبه ۵ دی با انتشار گزارشی از اخذ مجوز عرضه مرحله سوم نفت در بازار بورس خبر داده است. گفته می‌شود که دولت می‌تواند در این مرحله سه میلیون بشکه نفت در بازار بورس عرضه کند.
ریال به جای دلار
در صورت اجرای این سیاست، این سومین بار در سال جاری است که وزارت نفت اقدام به عرضه نفت در بازار بورس می‌کند.
تا کنون قاعده بر آن بوده که خریداران نفت عمدتا می‌بایست هزینه را به دلار پرداخت کنند. به عبارت دیگر، عرضه نفت در دو مرحله پیشین در بازار بورس انرژی ۸۰ درصد ارزی و ۲۰ درصد ریالی بوده است.
زنگنه گرچه توضیحی درباره تغییر این سیاست در اختیار رسانه‌ها قرار نمی‌دهد، اما مشخص است که دلیل عرضه نفت در بازار بورس انرژی بر پایه صد در صد ریالی، کمبود ارز در بازارهای داخلی است.
در مرحله سوم، قرار است سه میلیون بشکه نفت به صورت ریالی با نرخ ارز سامانه سنا به بازار بورس انرژی عرضه شود.
کارآیی عرضه نفت در بازار بورس
مرحله نخست عرضه نفت در بورس انرژی روز ۶ آبان سال جاری اجرا شد. مجوز صادر شده برای عرضه نفت در این مرحله بالغ بر یک میلیون بشکه بود.
وزیر نفت در گفت‌وگو با "ایرنا" اذعان کرده که در جریان مرحله نخست هشت محموله ۳۵ هزار بشکه‌ای نفت به فروش رسیده است. به سخن دیگر، دولت توانسته در آن هنگام ۲۸۰ هزار بشکه نفت در بازار بورس انرژی به فروش برساند.
مرحله دوم فروش نفت در بورس انرژی روز ۲۰ آبان اجرایی شد. وزیر نفت مدعی شده که در جریان مرحله دوم، مجموعا ۷۰۰ هزار بشکه نفت به بهای بشکه‌ای معادل ۶۵ دلار به فروش رسیده است.
داوری درباره نتایج ناشی از عرضه مرحله سوم نفت به بورس انرژی در لحظه کنونی ممکن نیست. اما آنچه می‌توان از هم اکنون به آن اشاره کرد، دشواری‌های فروش نفت از سوی بخش خصوصی است.
ایران برای فروش و صدور نفت، چه از سوی نهادهای حکومتی و چه از سوی بخش خصوصی از دو امکان برخوردار است که کنترل بر آن‌ها چندان ساده نیست: فروش بر روی آب و انتقال نفت از مسیر زمینی.
فروش پنهانی نفت
یکی از راهکارهای ایران برای فروش نفت، خاموش کردن فرستنده نفتکشها برای پنهان ماندن از کنترل رادارهاست. ایران از این شیوه در دور پیشین تحریم‌های نفت نیز بهره گرفته بود. اکنون خبر می‌رسد که ایران بار دیگر بر آن است تا با استفاده از این شیوه، تحریم‌ها را دور بزند.
بر اساس گزارش‌های موسسه „TankerTracker" خاموش کردن فرستنده نفتکشهای ایران، کار نظارت و کنترل بر تردد این نفتکشها را دشوار می‌کند، اما نمی‌تواند مانع از آن بشود. کنترل ماهواره‌ای هم‌چنان امکان رصد تردد کشتی‌های ایران را فراهم می‌کند. گفته می‌شود که موسسه یاد شده کار ارزیابی تصاویر ماهواره‌ای را به طور روزانه انجام می‌دهد.
باید یادآور شد که ایران مجموعا ۳۰ کشتی در آب‌های خلیج فارس دارد.
فروش روی آب یا حمل زمینی
یکی از مهم‌ترین مشکلات فروش و صدور نفت ایران، مشکل بیمه است. آمریکا به موازات تحریم نفتی ایران، شرکت‌های بیمه را تهدید و این شرکت‌ها را از بیمه کردن نفتکشهای ایران منع کرده است.
افزون بر آن، نفتکشهای خارجی نیز در صورتی که بر اساس مجوز اقدام به انتقال نفت ایران نکنند، نمی‌توانند از خدمات بیمه این شرکت‌ها بهره ببرند.
همین موضوع کار فروش و انتقال نفت ایران را دشوار می‌سازد. هزینه جبران خسارات ناشی از فجایع زیست محیطی ناشی از سوانح دریایی چنان سنگین است که هیچ شرکت خصوصی حاضر به تحمل ریسک آن نیست.
باید یادآور شد که برایان هوک، رئیس گروه اقدام ایران در وزارت امور خارجه آمریکا شرکت‌های بین‌المللی بیمه را از همکاری با ایران منع کرده است.
اکنون برای نظارت بر صدور و فروش نفت از سوی ایران، کنترل و رصد تردد نفتکشها از طریق تصویرهای ماهواره‌ای با دقت بیشتری نسبت به پیش اعمال می‌شود. حتی از ارزیابی روزانه تصویرهای ماهواره‌ای سخن در بین است.
بنابراین به نظر می‌رسد که بخش خصوصی برای انتقال نفت عرضه شده از سوی دولت به بازار بورس انرژی عمدتا می‌تواند بر روی تانکرها و حمل زمینی حساب کند. افزون بر آن باید گفت که عرضه این میزان نفت در بازار بورس، تاثیر تعیین‌کننده‌ای بر حجم مبادلات نفتی ایران نخواهد داشت.