دومین تغییر در تیم اقتصادی دولت را مجلسی‌ها رقم زدند. دیروز مسعود کرباسیان با رای نمایندگان پارلمان از تصدی وزارت امور اقتصادی و دارایی برکنار شد و با این اقدام، مجلس یکی دیگر از پازل‌های ترمیم تیم اقتصادی دولت را جابه‌جا کرد. این یک پیام شفاف از بهارستان به پاستور و نشانه نارضایتی شدید از تیم اقتصادی بود؛ موضوعی که پیش‌تر نیز مجلسی‌ها با ارسال دو نامه به رئیس جمهور، آن را گوشزد کرده بودند .
یک ماه پس از آنکه حسن روحانی، با تغییر رئیس کل بانک مرکزی به‌عنوان یکی از سه‌گانه تیم اقتصادی دولت، ترمیم این تیم را آغاز کرد، مجلس با پس گرفتن اعتماد خود از مسعود کرباسیان، روند ترمیم را تسریع کرد.
هرچند این دومین استیضاح موفق در کابینه دوم حسن روحانی است که در یک سالگی دولت دوازدهم به سرانجام رسیده و پس از برکناری علی ربیعی، نام مسعود کرباسیان را هم از جرگه دولتمردان کابینه دوازدهم خط زده است، اما این دومین استیضاح وزیران اقتصاد پس از انقلاب نیز است. اگرچه مسعود کرباسیان تا امروز عنوان نخستین وزیر اقتصاد برکنار شده پس از انقلاب از طریق مکانیزم استیضاح را به خود اختصاص داده، اما پیش از او طرح استیضاح یک وزیر اقتصاد دیگر نیز تا برگزاری جلسه استیضاح پیش رفت؛ استیضاحی که در نهایت ناکام ماند. او سید‌شمس‌الدین حسینی وزیر اقتصاد دولت دوم محمود احمدی‌نژاد بود که در تاریخ دهم آبان سال ۹۰، پس از افشای پرونده اختلاس ۳ هزار میلیارد تومانی، با طرح استیضاح مجلس روبه‌رو شد اما در نهایت توانست با دفاعیه علی لاریجانی، در جایگاه وزارت ابقا شود.
رکورد احمدی‌نژاد و روحانی
استیضاح‌ها در تاریخ پس از انقلاب نشان می‌دهد که طرح‌های استیضاح مطرح شده درباره وزیران دو کابینه حسن روحانی تا امروز، با تعداد استیضاح‌های دو دولت محمود احمدی‌نژاد برابری می‌کند. در هر دو کابینه محمود احمدی‌نژاد و هر دو کابینه حسن روحانی، ۹ جلسه استیضاح برگزار شد و از این تعداد در کابینه‌های هر دو رئیس‌جمهوری، ۳ استیضاح موجب برکناری ۳ وزیر و ۶ استیضاح دیگر منجر به ابقای وزرا شد. تنها تفاوت در عنوان وزیرانی است که استیضاح شده‌اند. هرچند هر ۹ استیضاح در دولت‌های احمدی‌نژاد مربوط به وزیران مختلف بود، در دولت روحانی اما از میان ۹ استیضاح، ۳ استیضاح مربوط به عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی و ۲ استیضاح نیز مربوط به علی ربیعی وزیر پیشین تعاون، کار و رفاه اجتماعی می‌شود.
در سایر دولت‌های پس از انقلاب نیز، ۷ جلسه استیضاح در دولت سید‌محمد خاتمی برگزار شد که از آن میان، ۲ استیضاح به برکناری دو وزیر یعنی عبدالله نوری، وزیر وقت کشور و احمد خرم، وزیر وقت راه و ترابری منجر شد. ۴ جلسه استیضاح نیز در دولت اکبر هاشمی‌رفسنجانی برگزار شد که مجلسی‌ها تنها ایرج فاضل وزیر وقت بهداشت را از سمت خود برکنار کردند. پیش از آن نیز در دولت میرحسین موسوی، ۳ جلسه استیضاح برگزار شد که هیچ کدام به برکناری وزیر نینجامید.
دلایل موفقیت استیضاح
با این همه، چرا مسعود کرباسیان از کابینه روحانی کنار گذاشته شد؟
اگر بخواهیم به‌صورت مختصر دلایل موفقیت استیضاح کرباسیان را بیان کنیم، می‌توان آن را در «دفاع ضعیف کرباسیان و نمایندگان مدافع»، «لابی‌های کم‌اثر»، «فضای حاکم بر اقتصاد ایران»، «طرح سوال از رئیس‌جمهور» و «بی‌توجهی به نظرات فراکسیونی» جست‌وجو کرد. به نظر می‌رسد فضای دیروز صحن علنی بیش از همه تحت‌تاثیر دو موضوع، بی‌شور و هیاهو پیگیری شد؛ نخست آنکه دیروز مجلس همچنان تحت‌تاثیر جلسه استیضاح علی ربیعی بود که ۱۷ مرداد امسال برگزار شد و حواشی سنگین آنکه تا حدی مجلس را با اتهاماتی روبه‌رو کرد؛ جلسه‌ای که از ظاهر آرام آن نمی‌شد رای موافق به استیضاح کرباسیان را پیش‌بینی کرد. به جز تنش کوتاهی که آن هم بر اثر یک سوء‌تفاهم میان عبدالرضا عزیزی نماینده شیروان و مهرداد لاهوتی نماینده لنگرود رخ داد، جلسه بسیار آرام برگزار شد. دوم، به‌نظر می‌رسد نمایندگان بیش از آنکه بر استیضاح کرباسیان و عملکرد او متمرکز شده باشند، خود را برای جلسه سوال از رئیس‌جمهور آماده کرده و می‌کنند که قرار است سه‌شنبه برگزار شود. شاهد این مدعا تمرکز اظهارات اغلب مدافعان استیضاح کرباسیان بر انتقاد از حسن روحانی است.
«نه» به تصمیم فراکسیونی
از سوی دیگر، این بار هیچ فراکسیونی نتوانست با نظر اعلامی خود به‌صورت تشکیلاتی بر نتیجه استیضاح اثر بگذارد. با وجود آنکه هر سه فراکسیون سیاسی مجلس، یعنی فراکسیون امید (اصلاح‌طلبان)، ولایی (اصولگرایان) و مستقلین (اصولگرایان معتدل) با استیضاح کرباسیان مخالفت کردند، اما آنچه در نتیجه ظاهر شد، آن بود که با وجود تصمیم فراکسیونی، نمایندگان به‌صورت فردی تصمیم خود را درباره این استیضاح در برگه‌های رای نوشتند. چهره شاخص این تصمیم غیرفراکسیونی، الیاس حضرتی بود که حتی با وجود مخالفت فراکسیون امید با این استیضاح، از عضویت در آن استعفا و به‌عنوان موافق استیضاح نطق کرد.
دفاع ضعیف
از منظری دیگر، دفاع ضعیف کرباسیان و نمایندگان مدافع او نیز در عدم‌اعتماد مجلس به او بی‌اثر نبود. براساس آنچه در جلسه استیضاح گذشت، نه حامیان کرباسیان به دفاع قوی از او پرداختند و نه او توانست عملکرد خود را به‌خوبی برای نمایندگان شرح دهد. دفاع وزیر از عملکردش خطابه‌ای بیش نبود. البته کرباسیان تاکید کرده بود که یک سال وزارت او فرصت کمی برای حل مشکلات تاریخی اقتصاد ایران بود. واکنش‌ها در فضای مجازی به این موضوع، درست در میانه اظهارات کرباسیان آغاز شد و کاربران فضای مجازی، دفاع وزیر اقتصاد از خود را اینگونه تعبیر کردند که گویی در کشور مشکل اقتصادی وجود ندارد. به‌نظر می‌رسد مشاوران وزیر نتوانستند به‌خوبی از تاکتیک‌های اقناعی برای نمایندگان و حتی افکار عمومی بهره گیرند.
لابی‌های کم‌اثر
همچنین دفاع بی‌رمق کرباسیان و نطق منتقدان او از همان لحظه‌های نخستین حکایت از آن داشت که او لابی‌های موثری برای عبور از این استیضاح نداشت. این در حالی است که نکات مطرح شده در نطق منتقدان کرباسیان، شاید برای هر وزیر اقتصاد ادوار گذشته نیز صادق باشد. بنابراین می‌توان گفت آنچه مسعود کرباسیان را در مسیر استیضاح، به سوی برکناری از وزارت اقتصاد سوق داد، کارنامه و عملکرد یک‌ساله او نبود بلکه فضای حاکم بر اقتصاد ایران و اتفاقات اقتصادی رخ داده در چند ماه اخیر بود که واکنش نمایندگان را برانگیخت. مجلسی‌ها بارها بر لزوم ترمیم تیم اقتصادی دولت تاکید می‌کردند اما از آنجا که تنها می‌توانستند در تغییر وزیر اقتصاد اثر بگذارند، او را به‌دلیل آنچه سوء‌مدیریت در اقتصاد کشور می‌خواندند، استیضاح کردند.
زینب موسوی