عصراقتصاد: هفته گذشته سفر علی اکبر ولایتی مشاور مقام معظم رهبری در امور بین الملل به روسیه و دیدار وی با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه بیش از هر خبر دیگری در عرصه سیاست خارجی ایران مطرح شد.
ولایتی پس از دیدار با ولادیمیر پوتین گفت که یکی از شرکت‌های مهم نفتی روسیه با وزارت نفت ایران قراردادی را به مبلغ ۴ میلیارد دلار منعقد کرده که به زودی عملیاتی می‌شود. ولایتی همچنین مدعی شده بود که با دو شرکت نفتی مهم روسیه یعنی روس نفت و گازپروم نفت صحبت‌هایی آغاز شده و آنها می‌توانند قراردادهایی تا ۱۰ میلیارد دلار انجام دهند. او پا را فراتر گذاشت و گفت : آماری که پوتین در این جلسه بیان کرد حاکی از این بود که وی تاکید داشت روابط نفتی ایران و روسیه تا سقف ۵۰ میلیارد دلار ادامه پیدا کند؛ یعنی روسیه آمادگی دارد در حوزه‌های نفتی و گازی ایران تا سقف ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کند و این رقم بالایی است و این می‌تواند جایگزین شرکت‌های غربی شوند که ایران را ترک کرده‌اند.
به گفته ولایتی، پوتین با مواضع تهران در این زمینه کاملا موافق است که همکاری‌های مسکو و تهران در عرصه دفاعی باید ادامه پیدا کند. ولایتی همچنین از امکان مشارکت روسیه در ساخت راکتور هسته‌ای جدید با قدرت کم به منظور تامین نیازهای انرژی برق و تولید آب شیرین در جنوب ایران خبر داد.
با این همه اظهارات سخنگوی رئیس جمهور روسیه باعث شد که فضایی توام با شک و تردید در مورد روابط دو کشور در زمینه های مرتبط با اقتصاد و تجارت بین روسیه و ایران به وجود بیاید.
سخنگوی رئیس جمهور روسیه گفت که قادر به تأیید حرف‌های علی‌اکبر ولایتی در مورد سرمایه‌گذاری روسیه در ایران نیست. این در حالی بود که همزمان وزیر انرژی روسیه از آمادگی این کشور برای افزایش تولید نفت فراتر از تصمیمات اوپک سخن گفته است. روز شنبه الکساندر نوواک، وزیر انرژی روسیه گفت که با اجرایی شدن دور جدید تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران، امکان توافق بین جمهوری اسلامی و روسیه در مورد مبادله نفت با کالا وجود دارد.
نوواک گفته است که در حال حاضر، دولت روسیه مشغول بررسی “مسایل حقوقی مرتبط با قرارداد احتمالی بین دو طرف در این زمینه است.”
سابقه تجارت پایاپای نفت ایران با کالاهای روسی آن گونه که مقام‌های روسیه عنوان کردند به سال ۲۰۱۴ و قبل از اجرایی شدن برجام باز می‌گردد. این طرح تنها بر مبادله ۵۰۰ هزار بشکه نفت ایران دربرابر غلات و تجهیزات ساختمانی روسی استوار بود.
سابقه روابط ایران و روسیه
سابقه روابط ایران و روسیه به قرن شانزدهم بازمی گردد. در سال 1592هنگامی که اولین سفیر ایران از کاخ کرملین مسکو، محل اقامت تزارها بازدید کرد روابط سیاسی دو کشور به طور رسمی آغاز شد. با این همه و علیرغم روابط سیاسی نزدیکی که تهران و مسکو با یکدیگر دارند روابط اقتصادی بین دو کشور نتوانسته مانند روابط سیاسی رشد و پیشرفت داشته باشد.
این وضعیت تا جایی پیش رفته که تبادلات تجاری دوجانبه ایران و روسیه تنها درصد اندکی از تجارت خارجی دو کشور را شامل می‌شود. اقلام عمده صادراتی ایران به روسیه را میوه جات، خشکبار، سبزیجات، پسته و انگور خشک شامل می‌شود و عمده‌ترین محصولات وارداتی از روسیه نیز غلات، چوب، کاغذ، ماشین الات و فلزات هستند.
یکی از موانع عمده برای فعال کردن پتانسیل های موجود در تجارت دو کشور، مسائل سیاسی از جمله تحریم ها علیه ایران است که دو طرف امیدوارند با برطرف شدن آنها، حجم مبادلات را افزایش دهند. اعمال تحریم های غرب علیه روسیه در سال 2014 و ادامه آنها در سال 2015، در کنار ایجاد برخی مشکلات، فرصت هایی جدیدی برای تجارت دوجانبه میان مسکو و تهران به وجود آورده است. به رغم این تحریم ها، دو طرف بر افزایش سطح تبادلات تجاری تأکید کرده اند که بر اساس آن، افزون بر حوزه های انرژی و کشاورزی که طرفین هم اکنون در آن مشغول مبادلات هستند، قرار است در حوزه فنی از جمله ساخت و مدرنیزاسیون نیروگاه‌های جدید نیز همکاری های جدیدی پیگیری شوند.
براساس آمار منتشر شده از روابط اقتصادی روسیه و ایران، حجم صادرات روسیه به ایران در سال 2017 به 1،314 میلیون دلار بالغ شد که 30,13 درصد (567 میلیون دلار) کمتر از سال 2016 بود. واردات روسیه از ایران در سال 2017 اندکی بیش از 392 میلیون دلار بود یعنی 89,6 میلیون دلار یا 29,62 درصد رشد داشت.
تراز بازرگانی روسیه با ایران در سال گذشته میلادی مثبت و در حدود 922 میلیون دلار بود. این تراز مثبت هم نسبت به سال 2016 628 میلیون دلار (41,58%) کاهش داشت.
سهم ایران در بازرگانی خارجی روسیه در سال 2017 حدود 0,2923% بود. یک سال قبل این رقم 0,4670% بود. ایران بین شرکای تجاری ایران در سال 2017 در جای 48 قرار گرفت (سال قبل ایران در جای 42 بود).
قابلیت صادرات مجدد کالاهای ایرانی در روسیه
با این همه به نظر می رسد بعد از خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم ها، اهمیت افزایش روابط اقتصادی با روسیه به عنوان یکی از اعضای 1+4 بیش از پیش شده است. از نظر اقتصادی اقتصادی خروج آمریکا از برجام به اندازه جوانب سیاسی و نظامی آن دارای اهمیت است و در روسیه و آمریکا این باور وجود دارد که روسیه و اقتصاد آن می‌توانند از اوضاع جاری که تحریم ها علیه ایران است منتفع شوند. در رابطه با مجازاتهای جدیدی که آمریکا قصد دارد علیه ایران اعمال کند، موضوع توانایی شرکت‌های خارجی برای مقابله با این مجازات‌ها و عواقب همکاری با ایران برای آنها مطرح می‌شود. همچنین اثر این مجازات‌ها بر صادرات نفت خام ایران و متعاقباً قیمت نفت در بازار جهانی به عنوان یکی از آثار مثبت احتمالی اقدام آمریکا برای روسیه تلقی می‌شود.
به همین جهت تاکید ایران و روسیه بر منافع مشترک می تواند به نفع هر دو کشور باشد. منافع مشترک تهران و مسکو در حوزه دریای خزر را می توان به عنوان اصلی‌ترین عرصه منافع مشترک دو کشور دانست. استخراج و انتقال منابع نفتی در این منطقه، توسعه کریدورهای بین‌المللی برای ترانزیت کالاهای ملی و بین‌المللی در خط شمال- جنوب و بهره‌برداری از منابع طبیعی منطقه نمونه هایی از منافع مشترک بین ایران و روسیه در این منطقه است. در این زمینه می توان به قابلیت صادرات مجدد کالا از روسیه اشاره کرد که می تواند با توجه ارتباط گسترده این کشور با شرق اروپا و منطقه اسکاندیناوی که ممکن است صادرکنندگان ایرانی به سختی به آن دسترسی داشته باشند، برای تولید کنندگان ایرانی فرصت خوبی به وجود بیاورد.
همکاری با ایران در حوزه نفتی از جمله در ایجاد کریدورهایی برای ترانزیت سوخت و نفت خام نه تنها برای روسیه از لحاظ اقتصادی بسیار سودمند است بلکه در تقویت سیاست خارجی روسیه در آسیای مرکزی و جنوبی همچنین در شرق دور و نزدیک بسیار موثر خواهد بود و در نهایت به تامین امنیتی انرژی در این مناطق خواهد انجامید. با توجه به شرایط ویژه ایران در حال حاضر، ایران اهمیت ویژه‌ای برای تعامل با روسیه به خصوص در حوزه اقتصادی قائل شده است.