آرمان- مهاجرت گسترده نیروی انسانی به‌ویژه نیروی کار ماهر و متخصص به دلایل مختلفی از جمله مشکلات اقتصادی و نبود امنیت مالی، نبود امکانات آموزشی و پژوهشی، مشکلات فرهنگی، اجتماعی و... از جمله مسائلی است که طی سال‌های اخیر دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی را به چالش کشانده است. خروج بدون برنامه این نیروها خروج حجم قابل توجهی از سرمایه‌های انسانی و ملی را در پی دارد که این امر کشورهای فرستنده نیرو و کشورهای مقصد را در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دچار خلأ در حوزه‌های فناوری و منابع انسانی می‌کند.
براساس آمارهای موجود سالانه هزاران دانش‌آموخته دانشگاهی از کشور خارج می‌شوند. کشور با مهاجرت نخبگان و نیروی کار ماهر و متخصص، به تدریج شاهد کاهش تولید سرانه، رفاه و رشد اقتصادی خواهد بود. مهاجرت نخبگان همچنین باعث می‌شود در آینده کشور از نیروی فعال بالقوه بی‌بهره باشد. این در حالی است که کشورها هزینه زیادی را برای تربیت نیروهای متخصص صرف می‌کنند و از دست‌دادن این نیروها به منزله از دست‌دادن میلیاردها پولی است که سال‌ها در زمینه انباشت سرمایه انسانی و دانش هزینه شده است. در سال‌های گذشته فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به انبوه بیکاران کشور اضافه شده و موج جدیدی از بیکاری را به وجود آورده‌اند. این افراد زمانی که ناکام از یافتن شغلی درخور مدرک تحصیلی‌شان می‌شوند، برای به دست آوردن موقعیت شغلی با درآمد مناسب راهی کشورهای دیگر می‌شوند و همین موضوع باعث ایجاد خلأ نیروهای نخبه در کشور می‌شود.
آسیب مهاجرت به اقتصاد ملی
خروج نیروهای کارشناس و ورزیده به اقتصاد ملی آسیب می‌زند و یکی از دلایل تهیدست‌شدن ایرانیان مهاجرت نیروهای نخبه است. در این زمینه، یک صاحب‌نظر اقتصادی و مالی آذر سال گذشته، گفت: اطلاعاتی که دارم نشان می‌دهد 5/1میلیون ایرانی در صف مهاجرت به استرالیا و کانادا هستند و این عدد ترسناک است. حسین عبده‌تبریزی در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران اعداد قابل توجهی ارائه کرد و افزود: خروج نیروهای کارشناسی و نیروهای ورزیده به اقتصاد ملی آسیب می‌زند و یکی از دلایل تهیدست‌شدن ایرانیان مهاجرت نیروهای نخبه است. او با اشاره به اینکه درحال حاضر پولی در ایران نیست که امیدوار باشیم به رشد مثبت سرمایه‌گذاری منجر می‌شود، ادامه داد: علاوه بر این آمارهایی هست که نشان می‌دهد از ۸۵میلیارد دلار درآمد ارزی ایران ۴۵میلیارد برای واردات اختصاص یافته است و اگر ارزش قاچاق را نیز ۲۰میلیارد دلار فرض کنیم به‌نظر می‌رسد ۲۰میلیارد دلار خروج سرمایه داشته‌ایم.
در چنین شرایطی معلوم است که اقتصاد ایران با رشدهای پایین مواجه می‌شود و ایرانیان فقیرتر می‌شوند. او در پاسخ به بحثی که یکی از جامعه‌شناسان مطرح کرده مبنی بر اینکه کاهش ارزش پول ملی در ایران موجب گسترش شمار فقیران شده است، گفت: با توجه به اینکه خروج سرمایه در ایران روند فزاینده دارد اگر دلار را ارزان نگه داریم به سود ثروتمندان و به زیان تهیدستان عمل کرده‌ایم. او گفت الان ایران با شرایط دشواری مواجه است که به کمترشدن ضریب امنیت ملی منجر می‌شود. به‌طور مثال الان نظام بانکی ایران واقعا یک نقطه ضعف بنیادین است و می‌تواند امنیت ملی را با آسیب جدی مواجه کند. او گفت: تاکنون سابقه نداشته است که در یک روز ۳۵۰هزار سکه دادوستد شود و این نشان می‌دهد وقتی نرخ سود بانک‌ها با دستور کاهش یابند نقدینگی به بازارهای دیگر کوچ می‌کند. عبده‌تبریزی تاکید کرد که ادامه سیاست‌های فعلی حاکم بر سرنوشت کشور به توسعه فقر در ایران دامن می‌زند. او همچنین با اشاره به وضعیت دهک‌های پایین جامعه، افزود: الان روزگار پنج دهک تهیدست جامعه بسیار غم‌انگیر است و باید برای جلوگیری از اینکه دهک‌های فقیر بیشتر نشوند، فکر اساسی شود.
کمک 386 میلیون‌دلاری به اقتصاد آمریکا
بر اساس گزارش پژوهشکده مطالعات فناوری با عنوان بررسی تطبیقی وضعیت کشور در مهاجرت و جابه‌جایی بین‌المللی افراد تحصیلکرده که در اسفند ١٣٩٥ منتشر شده است، کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه OECD به‌عنوان کشورهای توسعه‌‌یافته، تاکنون میزبان بیش از 09درصد مهاجران متخصص و تحصیلکرده دنیا بوده‌اند؛ در همین گزارش آمده است، این کشورها اصلی‌ترین مقصد مهاجرت ایرانیان هستند، هرچند نام ایران در میان 20 کشور مبدأ اول مهاجران جدید به کشورهای OECD در سال ٢0١١ نیست.
زمانی که فرمان لغو ویزای مهاجرتی از سوی ترامپ صادر شده بود، رسانه‌های آمریکایی گزارش‌های مختلفی از تاثیرات اقتصادی مهاجران به‌ویژه ایرانی‌ها بر اقتصاد امریکا منتشر کردند. نیویورک تایمز در یکی از این گزارش‌ها آورده بود: «بیشتر جمعیت مردم ایران، سوریه و لیبی در آمریکا معلم، مدیر و مهندس هستند. میانگین درآمد آنها، نزدیک به متوسط درآمد آمریکایی‌ها و حتی از آنها نیز بالاتر است. سومالیایی‌ها و سودانی‌ها اما در مشاغل یقه‌آبی فعالیت می‌کنند و درآمدشان کمتر از میانگین درآمد کل جمعیت آمریکا است. بر این اساس درآمد ایرانی‌ها در آمریکا به حدود 65هزار دلار در سال می‌رسد در صورتی که درآمد خود آمریکایی‌ها 54هزار دلار است. همچنین مهاجران حاضر در آمریکا به‌ویژه ایرانی‌ها و گروه کوچکی از لیبیایی‌ها، تحصیلاتی بالاتر از سایر آمریکایی‌ها دارند. همچنین طبق گزارش سال 2016 انستیتو بین‌المللی آموزش آمریکا، حضور دانشجویان ایرانی در این کشور 386میلیون دلار به اقتصاد آمریکا کمک کرده است.
یکی از 10 کشور صادرکننده مهاجر ماهر
بنا بر آمار بانک جهانی بیش از ۷۲درصد از مهاجرانی که از ایران راهی کانادا می‌شوند از سطح بالای مهارت و تخصص برخوردارند. از سوی دیگر ایران مهم‌ترین مقصد مهاجرتی یکی از ۱۰ کشوری است که بیشترین مهاجران غیرماهر و فاقد تخصص را به کشورهای دیگر گسیل می‌کنند. تنها ۱/1درصد از مهاجرانی که از افغانستان به ایران وارد می‌شوند واجد تخصص و مهارت کاری هستند. بانک جهانی گزارش مهاجرت برای کامیابی را منتشر کرده. این گزارش به پدیده مهاجرت اقتصادی و بازار کار در جهان می‌پردازد و الگوها و تاثیرات اقتصادی جابه‌جایی نیروی کار در جهان را مورد بررسی قرار می‌دهد. بانک جهانی در این گزارش کوشیده است با ارائه اطلاعات، موجبات تدوین سیاست‌های مهاجرتی بهینه را فراهم کند و تاثیر پدیده پناهجویی و مهاجرت اقتصادی را بر بازار کار در کشورهای مبدأ و مقصد بازنماید.
براساس اطلاعات منتشرشده، ایران در میان ۱۰ مبدأ جای دارد که بیشترین شمار مهاجران ماهر و متخصص را به دیگر نقاط جهان روانه می‌کند. مهم‌ترین مقصد نیروی کار ماهر و متخصصی که از ایران اقدام به مهاجرت می‌کنند، کشور کاناداست. بنا بر آمار بانک جهانی بیش از ۷۲درصد از مهاجرانی که از ایران راهی کانادا می‌شوند از سطح بالای مهارت و تخصص برخوردارند. قریب به سه‌درصد از جمعیت جهان به‌عنوان مهاجر در کشورهای دیگر زندگی می‌کنند که ۱۰درصد از این افراد را پناه‌جویان یا نیروی کار فاقد تخصص تشکیل می‌دهند. بر اساس اطلاعاتی که در گزارش بانک جهانی آمده است شکاف دستمزدها و فاصله جغرافیایی مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر پدیده مهاجرت اقتصادی ارزیابی شده‌اند. بررسی‌ها نشان داده است تفاوت سطح دستمزدها در کشور مبدأ و مقصد معمولا در شرایطی منجر به تصمیم مهاجرت می‌شود که میزان تفاوت دستمزدها بین دو کشور بیش از ۲۰هزار دلار در سال است. از سوی دیگر انتخاب مقصد توسط مهاجران تحت تاثیر بعد فاصله نیز قرار می‌گیرد. بدین ترتیب که اغلب مهاجران غیرمتخصص و پناه‌جویان کشورهای همجوار و نزدیک را به‌عنوان مقصد انتخاب می‌کنند، اما مهاجرانی که از سطح مهارت‌های بالاتری برخوردارند برای دستیابی به زندگی بهتر اغلب به کشورهای دورتری می‌روند.