طبق آمار منتشر شده، در حال حاضر 63 درصد از ایرانیان برنج خارجی مصرف می‌کنند. بخش عمده برنج وارداتی به کشور تولیدی و زراعی نیست و از کیفیت پایین تری نسبت به نمونه ایرانی برخوردار است، بنابراین در بازار به قیمت پایین تری عرضه می‌شود. درنتیجه، اقشار کم درآمد جامعه حتی در استان‌های شمالی که قیمت برای آنها حرف اول را می زند، مجبورند مصرف‌کننده برنج های وارداتی باشند. ترویج مصرف برنج وطنی به منظور حمایت از کشاورز و مصرف‌کننده ایرانی، یک اصل ضروری است که نیازمند ساماندهی بازار داخلی و کوتاه کردن دست واسطه هایی است که امروز نقش اصلی را در تعیین قیمت برنج داخلی بازی می‌کنند.
براساس اطلاعات منتشر شده، سرانه مصرف سالانه برنج در ایران ۴۰ کیلوگرم به ازای هر نفر است که میزان مصرف برنج در ایران را به سه‌میلیون و ۳۰۰هزار تن رسانده است. این درحالی است که میزان تولید برنج در کشور حدود دو‌میلیون و ۴۰۰هزار تن است. به گزارش صداوسیما، بنابراین بین ۸۰۰هزار تا یک‌میلیون تن نیاز کشور از طریق واردات تامین می‌شود، اما با توجه به ناتوانی بخشی از مردم در خرید برنج ایرانی و افزایش مصرف برنج‌های خارجی پیش‌بینی می‌شود میزان مصرف برنج خارجی در کشور امسال افزایش یابد و میزان واردات برنج‌های خارجی به کشور از مرز یک‌میلیون و ۵۰۰هزار تن بگذرد. همچنین براساس اطلاعات منتشر شده در سال گذشته، متوسط مصرف سرانه برنج در جهان 2/57 کیلوگرم است. براین اساس،مصرف سرانه ایران از دنیا کمتر اما از اتحادیه اروپا، کشورهای توسعه یافته، آمریکا، روسیه و مکزیک بسیار بیشتر است. به گزارش مهر، متوسط مصرف سرانه برنج در اتحادیه اروپا 3/5 کیلوگرم است و ایرانی‌ها تقریبا هفت برابر اروپایی‌ها برنج مصرف می‌کنند. متوسط مصرف سرانه این کالا در کشورهای درحال توسعه 1/68، هند 2/73، روسیه پنج، مصر 5/41، مکزیک 2/6 و آمریکا 2/11 کیلوگرم است. همچنین، عمده غذای مصرفی کشورهای جنوب شرقی آسیا از جمله چین، ژاپن، فیلیپین، مالزی و تایلند برنج است و متوسط مصرف سرانه برنج در چین 8/75 و ژاپن 7/57 کیلوگرم است.
مصرف بالای برنج خارجی در ایران
براساس آمار انجمن واردکنندگان برنج کشور، اکنون ۶۳درصد از اقشار مختلف جامعه برنج خارجی مصرف می‌کنند. علت اصلی مصرف برنج وارداتی، اختلاف قیمت برنج ایرانی با برنج‌های خارجی و عدم توانایی بسیاری از اقشار مردم برای خرید برنج ایرانی است. طبق برآورد این انجمن، اکثر ساکنان استان‌های مرزی، گروه‌های کم درآمد، خانوارهای تحت حمایت نهادهای حمایتی، بیمارستان‌ها و دانشگاه‌ها عمده مصرف‌کنندگان برنج‌های وارداتی هستند. در مورد علت چرایی بالا‌بودن سهم برنج خارجی در بازار داخل، سال گذشته مسیح کشاورز، دبیر انجمن واردکنندگان برنج، گفته بود: «برخی مصرف‌کنندگان قادر به خرید برنج تولید داخل با قیمت‌های بالا نیستند، بنابراین تقاضای برنج خارجی همیشه وجود دارد.» همچنین در همین رابطه، سال گذشته، رئیس انجمن واردکنندگان برنج علت بازار راکد برنج ایرانی را عدم توانایی مردم در خرید برنج داخلی عنوان و اظهار کرد: «وزارت جهاد کشاورزی با جلوگیری از واردات برنج خارجی می‌خواهد قیمت برنج ایرانی را برای تولید‌کننده به صرفه کند و با افزایش قیمت این کالا، کشاورزان را ترغیب به کشت بیشتر کند، در حالی که باید قیمت‌تمام شده تولید را برای کشاورز کاهش دهد، تا به این وسیله قیمت تمام شده محصول کاهش یابد و مردم بتوانند برنج داخلی را خریداری کنند.» مرتضی شاه حسینی افزود: «خرید برنج ایرانی با قیمت 12 تا 13هزار تومان برای اقشار کم درآمد امکانپذیر نیست.»
اختلاف قیمت برنج ایرانی با برنج خارجی
بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران متوسط قیمت یک کیلوگرم برنج ایرانی (هاشمی) درجه یک در اسفند سال 96، ۱۳هزار و ۵۹۹ تومان بوده است که با توجه به این اطلاع در بهمن 02/1درصد افزایش داشته است. در ماه نام برده شده، متوسط قیمت یک کیلوگرم برنج خارجی درجه یک ۷۱۸۵ تومان بوده است که نسبت به ماه قبل (۶۵۰۳ ریال)، 48/10درصد افزایش داشته است.
دلایل مصرف برنج خارجی
یک عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی در رابطه با علت افزایش مصرف برنج خارجی در گفت‌و‌گو با «آرمان» می‌گوید: علت این است که برنج خارجی ارزان و یارانه‌ای است، بعضا کیفیت برنج خارجی هم پایین بوده و بخش اعظم برنج وارداتی مربوط به برنج هندی است که اصلا برنج تولیدی و زراعی نیست و کارخانه‌ای است، درنهایت به قیمت ارزان در بازار عرضه می‌شود و اقشار کم درآمد هم بیشتر به‌دنبال ارزانی هستند تا به کیفیت فکر کنند. این موارد باعث شده که تمایل به خرید و مصرف برنج خارجی در کشور ما افزایش پیدا کند. شمس ا... شریعت نژاد با اشاره به حضور دلالان در بازار برنج داخلی، می افزاید: برنج ایرانی در دست دلال و واسطه است و متاسفانه دولت نقش خودش را به درستی در خرید و توزیع برنج ایفا نمی‌کند. بنابراین اینها باعث می‌شود که برنج داخلی گران تر باشد و مردم بیشتر به‌دنبال خرید و مصرف برنج خارجی باشند.
او در مورد لزوم اتخاذ سیاست مناسب برای ساماندهی به بازار داخلی، ادامه می دهد: دولت باید سیاستی را در پیش بگیرد که به هیچ‌وجه برنج خارجی وارد نکند و شرایطی را ایجاد کند که تولید برنج در داخل از نظر کمیت و کیفیت افزایش پیدا کند. نماینده مردم تنکابن، رامسر و عباس آباد در مجلس با تاکید بر اینکه امکان خودکفایی برنج در داخل برای ما وجود دارد، می‌گوید: به‌نظر می آید واردات برای آقایان جذاب تر است و بیشتر به‌دنبال واردات هستند تا حمایت از تولید داخلی. شریعت نژاد با اشاره به اینکه کیفیت برنج ایرانی نسبت به برنج های وارداتی بالاتر است، می افزاید: هرچقدر کیفیت برنج بالاتر باشد، راندمان در هکتار آن پایین‌تر است، این موضوع یک قاعده در تولید برنج هست. بنابراین اگر بناست که برنج ارزان تر باشد، باید واحدهای دیگری را کشت کنیم که افزایش تولید در واحد سطح دارند یا اینکه سطح زیر کشت را افزایش دهیم، البته امکان افزایش سطح خیلی وجود ندارد و ما در این زمینه قدرت مانور نداریم، اما امکان افزایش راندمان در واحد سطح برای ما وجود دارد.
او ادامه می دهد: یعنی حداقل باید دید که چه چیزی کشت می‌کنیم و مردم ما چه چیزی مصرف می‌کنند، برنجی که در داخل تولید می‌شود و از کیفیت و سلامت لازم برخوردار است، باید ترویج داده شود که به این ترتیب هم از کشاورز ایرانی حمایت می‌شود، هم از مصرف‌کننده ایرانی. به‌نظر من عملکرد ما باید در راستای افزایش راندمان در واحد سطح برای برنج های ایرانی باشد. این عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی درمورد عمده مصرف‌کنندگان برنج وارداتی نیز می‌گوید: الان تمام استان‌ها مصرف‌کننده برنج وارداتی هستند. حتی ما شاهدیم که در استان های مازندران یا گیلان که مراکز تولید برنج هستند، اقشار کم درآمد جامعه مجبورند که دنبال برنج خارجی باشد، چون برنج داخلی برای آنها گران است و این یک واقعیت غیرقابل انکار است. شریعت نژاد با بیان اینکه تولیدکننده‌ای که برنج داخلی را تولید می‌کند، نفع زیادی نمی برد، می‌گوید: بیشتر این واسطه‌ها هستند که تعیین‌کننده قیمت برنج در بازار آزادند، باید تعداد اینها کم شود تا برنج ایرانی به‌راحتی به دست مصرف‌کننده برسد. او می‌گوید: سازمان تعاون روستایی در این زمینه متولی است که هنوز اتفاقی صورت نگرفته و کارآمدی این سازمان بسیار پایین است.