افزایش تنش در خاورمیانه، احتمال خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران و تحریم‌های بیشتر این کشور و همچنین احتمال تحریم ونزوئلا توسط ایالات متحده آمریکا از جمله عواملی هستند که باعث افزایش بهای نفت خام شده‌اند.
عربستان سعودی مایل است که بهای نفت خام بار دیگر به مرز ۱۰۰ دلار برای هر بشکه برسد. تحلیلگران بازارهای جهانی انرژی می‌پرسند که بهای واقعی و "عادلانه" نفت خام در شرایط کنونی کدام است؟ آیا هدفی که عربستان تعیین کرده، قابل تحقق است و اگر چنین چیزی ممکن است، آیا افزایش بهای نفت خام به میزان یک صد دلار برای هر بشکه تحولی پایدار است؟
برای پاسخ دادن به این پرسش‌ها باید نگاهی داشت به تحولات ناظر بر نوسانات بهای نفت خام در شرایط کنونی. بنا بر گزارش خبرگزاری آلمان، بهای هر بشکه نفت برنت دریای شمال روز سه‌شنبه ۲۴ آوریل (۴ اردیبهشت) در قیاس با روز پیش از آن نزدیک به ۲۷ سنت افزایش یافته است.
به این ترتیب، بهای هر بشکه نفت برنت به ۷۵ دلار رسید و چنین امری از نوامبر سال ۲۰۱۴ به این سو سابقه نداشته است. این در حالی است که برخی از انواع نفت آمریکا روز ۲۴ آوریل نسبت به روز پیش از آن، افزایشی معادل ۴۰ سنت در هر بشکه داشته است.
عربستان و نفت 100 دلاری
عربستان بسیار مایل است در سایه افزایش بهای نفت خام بر میزان درآمدهای ارزی خود بیافزاید. وزیر نفت و شماری از مسئولان بلندپایه این کشور ظرف هفته‌های گذشته بارها موضوع نفت بشکه‌ای معادل صد دلار را مطرح کردهاند؛ موضوعی که با اما و اگرهای فراوان و تردید کارشناسان مسائل مربوط به بازارهای جهانی انرژی همراه بوده است.
پاسخ به این پرسش که آیا عربستان قادر است با تنظیم میزان تولید و صادرات نفت، بهای این فرآورده را در بازارهای جهانی افزایش دهد، مثبت است. به‌هر روی عربستان یکی از بازیگران اصلی بازارهای جهانی نفت است و سیاست‌های این کشور، به‌ویژه در همراهی با دیگر اعضای اوپک، می‌تواند در نوسانات حاکم بر بازارهای نفت موثر واقع شود.
حتی افزایش بهای نفت خام به میزان ۱۰۰ دلار برای هر بشکه نیز به لحاظ نظری ممکن است. نگاهی به نوسانات بازار جهانی نفت خام حکایت از آن دارد که بهای نفت خام دو بار از مرز ۱۰۰ دلار عبور کرده است.
به عنوان نمونه در فاصله زمانی بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ بهای هر بشکه نفت خام از مرز ۱۰۰ دلار گذشت. حتی افزون بر آن، در سال ۲۰۰۸ ما شاهد افزایش بهای نفت خام تا حدود ۱۵۰ دلار برای هر بشکه بودیم. بنابراین افزایش مجدد بهای نفت خام پدیده دور از انتظاری نیست.
سود و زیان نفت صد دلاری
بسیاری از تحلیلگران با اشاره به پیامدهای پس از افزایش بهای نفت خام، افزایش یکباره بهای این فرآورده را برای اقتصاد جهانی و حتی برای صادرکنندگان نفت خام و از جمله برای عربستان سعودی زیان‌بار می‌دانند.
تاریخ تحولات بازارهای جهانی نفت خام نشان داده است که هر بار پس از افزایش بهای نفت، سقوط بهای آن نیز کلید خورده است. به عنوان نمونه، اقتصاد جهان پس از افزایش بهای نفت خام به میزان ۱۵۰ دلار برای هر بشکه، یکباره دچار رکود شدید شد و در سایه این رکود فراگیر بهای نفت نیز به شدت کاهش یافت.
پس از سال ۲۰۱۴ نیز بازارهای جهانی شاهد کاهش قابل ملاحظه بهای نفت خام بودن، به‌گونه‌ای که بهای این فرآورده پس از آن حتی به زیر ۴۰ دلار برای هر بشکه رسید.
از این رو، کارشناسان به مقامات عربستان هشدار داده‌اند که افزایش بهای نفت خام تا حد ۱۰۰ دلار برای هر بشکه ممکن است برای یک یا حداکثر دو سال منجر به افزایش درآمدهای ارزی این کشور بشود، اما در درازمدت به زیان آن کشور تمام خواهد شد.
افزایش بهای نفت خام می‌تواند از آهنگ رشد اقتصادی جهان بکاهد و همین موضوع باعث کاهش تقاضا برای نفت خواهد شد. افزون بر آن، افزایش بهای نفت، گرایش به استفاده از دیگر انواع انرژی را افزایش خواهد داد. در چنین شرایطی، رویکرد مثبت به خودروهای برقی از جمله پیامدهای افزایش بهای نفت خام خواهد بود.
یکی دیگر از پیامدهای حتمی افزایش بهای نفت، افزایش استخراج این فرآورده از طریق فراکینگ و شیوه‌های پرهزینه خواهد بود.
عوامل موثر در افزایش بهای نفت
کارشناسان در عین حال معتقدند که افزایش بهای نفت خام در شرایط کنونی بیش و پیش از آنکه محصول کاهش سطح تولید و عرضه نفت از سوی اوپک باشد، دلایل دیگری دارد. این دلایل به اختصار عبارتند از:
افزایش تقاضا: کارشناسان معتقدند که افزایش کنونی بهای نفت خام محصول افزایش تقاضای جهانی است و نه ناشی از کاهش میزان عرضه آن. بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته، میزان تقاضا برای نفت خام در سایه افزایش نرخ رشد اقتصادی در جهان روزانه یک میلیون و ۸۵۰ هزار بشکه افزایش یافته است.
توافق هسته‌ای با ایران: نگرانی‌های ناشی از خروج احتمالی آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران نیز از جمله عواملی هستند که باعث افزایش بهای نفت در بازارهای جهانی شده‌اند. به‌هر روی، احتمال تشدید تحریم‌های ایران از سوی آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی می‌تواند منجر به نوسانات بیشتر در بازارهای جهانی شود.
جنگ داخلی در یمن: خبرگزاری آلمان تشدید جنگ داخلی در یمن را از جمله عوامل موثر در افزایش کنونی بهای نفت خام در بازارهای جهانی دانسته است.
بحران خاورمیانه: به باور کارشناسان دلایل اصلی افزایش کنونی بهای نفت خام در بازارهای جهانی ریشه ژئوپولیتیکی دارد. از جمله مسائل به‌شدت موثر در افزایش بهای نفت خام در بازارهای جهانی، تشدید تنش در خاورمیانه و به‌ویژه اوضاع سیاسی حاکم بر سوریه است.
تحریم ونزوئلا: کارشناسان پیش‌بینی کردهاند که در واکنش به نتایج انتخابات ماه مه ونزوئلا، احتمالا ایالات متحده آمریکا این کشور را تحریم خواهد کرد. پدیده‌ای که می‌تواند بر میزان عرضه نفت به بازار تاثیری منفی بنهد.
نفت ۸۰ دلاری
اینکه بهای واقعی و "عادلانه" نفت خام در شرایط کنونی کدام است، پرسشی است که پاسخ روشن و واحدی ندارد. کارشناسان معتقدند که بهای نفت خام می‌تواند در سال جاری از مرز ۸۰ دلار برای هر بشکه عبور کند. حتی برخی از کارشناسان پیش‌بینی کردهاند که بهای نفت خام در فصل بهار و شاید حتی در ماه جاری از این مرز بگذرد.
تحلیلگران بازارهای جهانی نفت خام معتقدند که افزایش بهای نفت خام به ۱۰۰ دلار برای هر بشکه یک پدیده موقتی و زودگذر خواهد بود.
بنا بر ارزیابی برخی از تحلیلگران مسائل مربوط به بازارهای جهانی نفت خام، بهای این فرآورده در سال جاری ۲۰۱۸ می‌تواند بین ۶۵ تا ۸۵ دلار برای هر بشکه نوسان کند.