چرایی موفقیت‌آمیز نبودن طرح توزیع سبد کالا

توزیع مرحله دوم سبد کالا قرار است از اواخر اردیبهشت آغاز شود. البته دیگر قرار نیست این سبد به کارمندان و کارگران و بازنشسته‌ها داده شود بلکه فقط نیازمندان واقعی از جمله خانواده‌های تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی از آن بهره‌مند خواهند شد.

توزیع سبد کالا نخستین اقدام فراگیر دولت یازدهم بود که اجرای پرحاشیه آن انتقادات بسیاری را متوجه وزارت صنعت، معدن و تجارت به عنوان متولی تامین و عرضه آن کرد. در نهایت نیز قرار بر آن شد که مسوولیت این کار به وزارت کار و تعاون و وظیفه تامین کالاهای سبد به وزارت جهاد کشاورزی واگذار شود و وزارت صنعت و تجارت فقط متولی توزیع آن باشد.

اما چرا طرحی که دولت آن را با هدف ایجاد رضایت عمومی به ویژه در اقشار متوسط رو به پایین جامعه پیاده کره بود در فاز نخست مطابق پیش‌بینی‌ها پیش نرفت؟

هدف از توزیع سبد کالا طبق گفته دست اندرکاران آن کمک به تولید داخل، امنیت و سلامت غذایی اقشار مختلف جامعه بود ولی نحوه اجرای این طرح در زمینه اطلاع رسانی و شفاف سازی با نواقص و ضعفهایی مواجه بود، چرا که اجرای این طرح نخستین بار به شکل مکانیزه در کشور صورت می گرفت.

هرچند پیش از اجرای این طرح به دلیل حساسیت های آن پیش بینی می شد که با نارضایتی‌هایی روبرو باشد که باید تلاش می شد این نارضایتی ها به حداقل کاهش پیدا کند.

عدم اطلاع رسانی به موقع و آگاهی بخشی به مشمولان این طرح از مهمترین عوامل تاثیر گذار در افزایش نارضایتی ها بود. برای کاهش تنش زدایی و حفظ آرامش روانی نیز بهترین اقدام این بود که قبل از اجرای این طرح تمامی نکات حاشیه ساز و تنش زا برای مردم بازگو و تشریح می شد که متاسفانه به درستی انجام نشد.

لذا این کاستی ها موجب شد تا اقشار مختلف جامعه خود را جزو محقان دریافت سبد یارانه ای کالا بدانند و در جهت بهره مندی از این حق برآیند. در صورتی که با دادن اطلاعات کافی درباره اینکه قرار نیست همه مردم مشمول استفاده ازاین سبد شوند ، می شد جو روانی و اعتراض آمیزی را که در روزهای نخست ارائه سبد به وجود آمد کنترل کرد.

لزوم ارائه سبد یارانه ای کالا به جای تخصیص یارانه نقدی مهمترین موضوعی بود که قبل و حین اجرای طرح توزیع سبد کالا اذهان بسیاری از افراد جامعه را در این مدت به خود مشغول کرده بود .

گفته می شد پرداخت یارانه نقدی می توانست بسیاری از نارضایتی ها و حواشی های این طرح را به حداقل برساند. ضمن اینکه خود افراد می توانستند با صرف زمان کافی نسبت به رفع مایحتاج مورد نیاز خود اقدام کنند.

در این باره مسوولان یکی از مهمترین دلایل این کار را حفظ چرخه تولید و تامین مواد مورد نیاز خانوارها و تغذیه مناسب برای اقشار آسیب پذیر مردم برشمردند.

به گفته آنان بسیاری از دولتها در جهان برای حفظ چرخه تولید خود ناگزیر می شوند دست به اقداماتی بزنند تا این چرخه با کوچکترین خللی مواجه نشود. به عنوان مثال برخی کشورها به رغم تولید مازاد گندم اقدام به خرید گندم از کشاورزان می کنند تا گندمکارانشان متضرر نشوند .

لازم به توضیح است که اساسی ترین سیاستگذاری دولتها در زمینه تولید به ویژه در بخش کشاورزی و دامپروری است چرا که به عنوان مایحتاج استراتژیک همواره مورد نیاز جامعه بوده است و از این رو پرداخت سبد کالایی می توانست به رونق این چرخه کمک کند.

مسوولان ورارت صنعت و تجارت معتقدند حمایت از تولید داخل و رسیدن به تولید پایدار و خودکفا از موضوعات مهمی است که باید مورد توجه قرار داشته باشد و اگر تولیدکننده به نقطه ای برسد که مجبور باشد کالا و محصول خود را زیر قیمت تمام شده ارائه کند این رغبت و تمایل برای ادامه تولیدات رفته رفته از بین خواهد رفت و چالشهای اساسی را به همراه خواهد داشت .

به اعتقاد آنان عرضه سبد کالایی توانست بخشی از رکود تولیدات در بخش کشاورزی و دامپروری کشور را از بین ببرد. به عنوان مثال در بحث تولید و فروش شیر اعتراضاتی از سوی تولیدکنندگان مبنی بر عدم خریداری شیر وجود داشت که با جای گرفتن پنیر در سبد کالایی ، بسیاری از دامپروران توانستند با این مشکل مقابله کنند چرا که تقاضا برای افزایش خرید شیر بیشتر شد و کارخانه‌های صنایع تبدیلی به رونق افتادند.

مسوولان این وزارتخانه، اشتغالزایی و حرکت روبه جلوی تولیدکنندگان داخلی و همچنین تثبیت قیمتها را از جمله مزایای مهم این طرح قلمداد می‌کردند.

به اعتقاد آنان ارائه سبد کالای یارانه ای در واقع یک تیر با دو نشان است که هم به تولیدکنندگان و هم مصرف کنندگان برای تامین حداقلها کمک می کند و به همین دلیل با توجه به خاصیت ضد تورمی و مزیت قیمتی به دلیل تفاوت قیمت کالا با بازار آزاد این طرح باید استمرار پیدا کند.

این موارد باید در فازهای بعدی مورد توجه مسئولان قرار گیرد تا از ایجاد دوباره صفهای طولانی به دلیل عدم آگاهی مردم قبل و در حین اجرای طرح جلوگیری شود.

البته هر سیستمی برای نخستین بار با مشکلات خاص خود همراه است . در روزهای نخست هر سیستم جدیدی که طراحی می شود مخالفتها و مقاومتهایی از سوی همه عوامل با تغییر شرایط موجود صورت می گیرد که این موضوع نیازمند تامل بیشتری است. ضمن اینکه مکانیزه کردن یک سیستم دستی ،کمبود زمان و عدم آموزش مناسب مجریان این طرح نیز به مشکلات دامن می زند.

همه این عوامل در سایه عدم اطلاع رسانی کافی و به موقع و نارسایی در شبکه توزیع، کافی بود تا شرایط اعتراض آمیزی را در روزهای نخست ایجاد کند که با بالا رفتن دانش مردم از نحوه بهره مندی از این طرح و مشخص شدن مشمولان به طور قطع از دامنه نارضایتی ها کاسته می‌شود.

زمان کوتاه ، عدم تخصیص منابع مالی به موقع برای تامین اقلام مورد نیاز از بخش خصوصی از سختی هایی اجرای این طرح به شمار می رود که مجریان این طرح با آن دست به گریبان بودند.

البته در کنار موارد فوق نباید این نکته را از نظر دور داشت که در سنوات گذشته برای تامین اقلام مورد نیاز در سبد کالایی از یکسال قبل نسبت به تامین کالاها اقدام می شد و اقلام تامین شده از سه ماه قبل در سیستم توزیع قرار می گرفت و بیش از یک ماه فرصت برای عرضه کالاها وجودداشت که این پروسه در سبد کالایی یارانه ای دولت در سال گذشته به کمتر از 20 روز رسید.