صمت/ هدف‌گذاری برای صنعت‌فولاد در چشم‌انداز 1404 کشور، تولید 55 میلیون تن فولاد است. هدفی که باوجود برنامه‌ریزی‌ها و اقدام‌هایی که برای تحقق آن انجام شده، یک هدف دور از دسترس و غیرممکن به نظر نمی‌رسد اما موضوع این است که در این زنجیره، خلأهایی ایجاد شده که به‌دنبال خود تعارض‌هایی را ایجاد کرده است.
خلأهای بالادست زنجیره فولاد
درباره تعارض‌هایی که به‌واسطه خلأهای موجود در واحدها و حلقه‌های زنجیره فولاد ایجاد شده‌اند، مجید محمودی، مشاور فولاد ازنا و کارشناس فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: از حدود ۲سال پیش در زنجیره فولاد با نبود تعادل یا تعارض‌هایی روبه‌رو شده‌ایم که این نبود تعادل بیشتر از این موضوع نشأت گرفته که با وجود اینکه واحدهای گندله‌سازی به مرحله اجرا نرسیده بود اما در عوض واحدهای احیای مستقیم بسیاری، زودتر از واحدهای گندله‌سازی وارد مدار تولید شده بودند.
از این‌رو واحدهای آهن‌اسفنجی بسیاری در کشور وارد چرخه تولید شد که با کمبود گندله روبه‌رو و برخی از این واحدها برای تامین نیاز خود ناچار به واردات گندله بودند. این در حالی است که واحدهای فولادی به‌عنوان واحدهای پایین‌دست گندله نیز توسعه پیدا نکرده بودند؛ بنابراین با نبود تعادل بین واحدهای تامین گندله و واحدهای احیای مستقیم روبه‌رو شدیم.
محمودی در ادامه توضیح داد: در دوره‌ای تعدادی از واحدهای احیای مستقیم به بهره‌برداری رسیدند، درحالی‌که این واحدها برای تامین مواد اولیه خود با کمبودهایی روبه‌رو بودند. در ۵ سال گذشته و در دولت یازدهم و دوازدهم و باتوجه به این نبود توازن در زنجیره فولاد، تمام تلاش سازمان ایمیدرو در این راستا بود که صنایع بالادست این صنعت را توسعه بدهد.
با اقدام‌هایی که ایمیدرو در این سال‌ها انجام داد، می‌توان مدعی شد در ساخت واحدهای گندله‌سازی موفق عمل کرده و خلأهای گذشته را پوشش داده است و از سال آینده می‌توانیم مدعی شویم میزان تولید آن به اندازه نیاز واحدهای احیا بوده و این توازن برقرار شده است.
این کارشناس فولاد در ادامه اظهار کرد: یکی از موضوع‌های مورد توجه در این زمینه این است که بالادست گندله‌سازی که کنسانتره‌سازی می‌شود با کمبودهایی روبه‌رو است و این موضوع از آنجا نشأت می‌گیرد که دیرتر نسبت به ساخت واحدهای کنسانتره‌سازی اقدام شد و در جریان ساخت، این واحدها با موانعی روبه‌رو شدند و همین سبب شد همزمان با گندله‌سازی‌ها به تولید نرسند.
از این‌رو، می‌توانیم بگوییم با این شرایط در سال‌های پیش‌رو با کمبود کنسانتره روبه‌رو خواهیم بود. برای مثال در سنگان یک واحد گندله‌سازی ۵ میلیون تنی با مشارکت ایمیدرو و پارسیان راه‌اندازی شده که به مرحله تولید رسیده یا در مجتمع فولاد مبارکه یک واحد ۵ میلیون تنی راه‌اندازی شده است اما کنسانتره‌سازی ندارد و موجب شده که این واحد فعالیت نکند زیرا کنسانتره آن باید از جنوب یا گل‌گهر تامین شود. باوجود اینکه قرارداد ساخت واحدهای کنسانتره‌سازی و گندله‌سازی در فولاد مبارکه با هم منعقد شد اما تا پایان سال ۹۷ واحد کنسانتره آماده راه‌اندازی نخواهد شد.
این کارشناس فولاد در ادامه خاطرنشان کرد: واحد گندله‌سازی که زیر نظر سازمان ایمیدرو است، راه‌اندازی شده و یک واحد کنسانتره‌سازی ۲/۵میلیون تنی دارد، اما همچنان با ۲/۵میلیون تن کمبود روبه‌رو است؛ بنابراین با این وضعیت برای سال آینده با مشکل کنسانتره روبه‌رو خواهیم بود.
محمودی افزود: حتی اگر مشکل کنسانتره نیز برطرف شود، در ادامه این زنجیره در حلقه بالاتر از کنسانتره با کمبود سنگ‌آهن روبه‌رو خواهیم بود و این احتمال وجود دارد که در ۲، ۳سال آینده سنگ‌آهن وارد کنیم، در غیر این صورت واحدهای پایین‌دست سنگ‌آهن تعطیل می‌شود. معادن سنگ‌آهن متناسب با واحدهای کنسانتره‌سازی توسعه پیدا نکرده‌اند که البته در زمینه اکتشاف معادن سنگ‌آهن برنامه‌های مناسبی در دست اقدام است.
وی تصریح کرد: سال‌های گذشته با کمبود گندله روبه‌رو بودیم که البته این مشکل اکنون برطرف شده است. درحال‌حاضر با کمبود کنسانتره نیز روبه‌رو هستیم و در سال‌های پیش‌رو هم ممکن است کمبود سنگ‌آهن داشته‌باشیم زیرا تا معادن توسعه پیدا کنند و خودشان را به کنسانتره برسانند، چندین سال طول خواهد کشید. از این‌رو، در ۴ سال آینده چنین مشکلاتی را در زنجیره فولاد خواهیم داشت.
خلأهای پایین‌دست فولاد
این کارشناس فولاد با اشاره به کمبودهایی که در بخش پایین‌دست زنجیره فولاد وجود دارد، عنوان کرد: چند سال گذشته در واحدهای فولادسازی نیز برنامه‌های توسعه‌ای درستی انجام نشده است زیرا در بخش احیا واحدهای بسیاری وارد مدار تولید شده‌اند اما فولادسازهای آنها راه‌اندازی نشده است؛ بنابراین در زمینه آهن‌اسفنجی واحد پایین‌دستی چندانی وجود ندارد که این میزان آهن‌اسفنجی را مصرف کند، از این‌رو بخش قابل‌توجهی از آن صادر می‌شود.
محمودی در ادامه یادآور شد: برای نمونه صبافولاد خلیج‌فارس در جنوب یک واحد بریکت ۱/۵ میلیون تنی راه‌اندازی کرده که البته قرار بوده این واحد ۴/۵ میلیون تن فولاد در ۳واحد بریکت‌سازی با ظرفیت هر یک ۱/۵ میلیون تن با ۳ کوره جدا راه‌اندازی شود اما در عمل شاهدیم تنها یک واحد گرم بریکت‌سازی با ظرفیت ۱/۵ میلیون تن ساخته شده و واحد فولادسازی آن اجرا نشده است.
با توجه با این شرایط تا ۲ سال آینده مجبور هستیم آهن‌اسفنجی صادر کنیم زیرا در تولید آهن‌اسفنجی میزان زیادی مازاد خواهیم داشت.
وی در ادامه با اشاره به طرح‌های استانی، عنوان کرد: درحال‌حاضر ۸ طرح استانی که یک طرح آن به بخش خصوصی واگذار شد، به ترتیب در حال وارد شدن به مدار تولید هستند. فولاد سپیددشت حدود یک سال و نیم است وارد مدار تولید شده و بخش احیای آن فعال است در حالی که فولادسازی آن تاکنون ۶۰ تا ۶۵ درصد پیشرفت داشته است و براساس ادامه روند کار پیش‌بینی می‌شود اواسط سال ۹۸ وارد مدار تولید شود. چند ماهی است واحد احیای شادگان نیز که زیرمجموعه فولاد خوزستان به‌شمار می‌رود راه‌اندازی شده اما از واحد فولادسازی آن هنوز بهره‌برداری نشده است.
محمودی افزود: واحد فولاد میانه هم به همین شکل است؛ واحد احیای آن راه‌اندازی شده اما فولادسازی آن وارد مدار تولید نشده است. از سوی دیگر واحدهایی مانند فولاد نی‌ریز یا سبزوار در چند ماه آینده وارد مدار تولید خواهند شد که فولادسازی این واحدها نیز عملیاتی نشده است.
البته در این طرح‌ها تا زمانی که دولتی بودند، تمرکز روی واحدهای احیا بود و توجهی به عملیاتی شدن فولادسازی آنها نمی‌شد و زمانی که واگذار شدند، مشارک‌ها نیز روی واحدهای احیا تمرکز کردند. از این‌رو، واحدهای احیای یکی پس از دیگری وارد مدار تولید می‌شوند و میزان تولید آهن‌اسفنجی ما بسیار افزایش می‌یابد اما به موازات آن واحدهای فولادسازی توسعه نیافته‌اند.
خلأهای بخش نوردکاری
این کارشناس فولاد در ادامه با اشاره به خلأهای بخش نوردکاری در انتهای زنجیره فولاد، عنوان کرد: در بخش نوردکاری نیز خلأهایی وجود دارد. از آنجا که نوردکاری یا طویل است یا تخت، برای خوراک و مواد اولیه نیازمند شمش هستند که البته شمش را باید واحدهای فولادسازی تولید کنند که درحال‌حاضر این واحدها در کشور توسعه نیافته‌اند.
محمودی در ادامه با اشاره به گسترش خطوط نوردکاری در سال‌های گذشته، عنوان کرد: خطوط نورد در سال‌های گذشته از سوی بخش خصوصی کشور بسیار گسترش پیدا کرده‌اند.
البته در آن زمان قرار بود فولادسازهای دولتی، شمش آنها را تامین کنند اما این اتفاق‌ها به‌طور کامل نیفتاد و بدون برنامه‌ریزی، مجوزهای بسیاری به نوردکاران داده شد و هم‌اکنون این واحدها برای تامین شمش با مشکل روبه‌رو هستند زیرا به اندازه کافی شمش در کشور تولید نمی‌شود.
محمودی ادامه داد: یکی از اهداف طرح‌های استانی این بود که نیاز بازار کشور به شمش را تامین کنند که هنوز پس از ۷، ۸ سال هیچ‌یک از واحدهای فولادسازی آنها وارد مدار تولید نشده است، در حالی که قرار بود این واحدها شمش مورد نیاز واحدهای نورد بخش خصوصی را تامین کنند.
وی در ادامه اضافه کرد: فولاد سپیددشت نخستین واحدی بود که وارد تولید شده و واحد فولادسازی آن ۶۵ درصد پیشرفت داشته است. البته این واحد برای خط‌های نورد، اسلب تولید می‌کند. بقیه واحدها نیز قرار است برای کارخانه‌های میلگرد یا تیرآهن و نبشی، شمش بلوم تولید کنند که این واحدها نیز تا یکی، دو سال آینده هیچ‌کدام وارد مدار تولید نخواهند شد و نورد در بخش خصوصی مشکل تامین شمش خواهد داشت.
وی تصریح کرد: بیشترین میزان تولید شمش کشور برعهده فولاد خوزستان است که برای مقاطع طویل شمش تولید می‌کند. برای مقاطع تخت هم فولاد خوزستان و فولاد هرمزگان تولید دارند. به‌تازگی فولاد مبارکه هم به جرگه تولیدکنندگان اسلب پیوسته است؛ البته هنوز خط ۲ فولاد مبارکه راه‌اندازی نشده وگرنه فولاد مبارکه اسلب به بازار نمی‌فروشد و برای مصرف خودش نگه می‌دارد.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: در بخش نورد نیز در ۲سال آینده با مشکل تامین شمش روبه‌رو هستیم. البته اگر تمام واحدهای فولادی طرح‌های استانی وارد مدار تولید شوند این مشکل تا حدی برطرف خواهد شد.
این کارشناس فولادی در پایان تاکید کرد: تا چشم‌انداز ۱۴۰۴ که قرار است به تولید ۵۵ میلیون تن فولاد برسیم باید بتوانیم تمام واحدهای این زنجیره را به درستی فعال کنیم.
پایین‌دست را باید بتوانیم تامین کنیم
درباره کمبودهای زنجیره فولاد نیز حسین شیرزای‌منش، کارشناس فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: یکی از نگرانی‌هایی که در زنجیره فولاد مطرح است تامین مواد اولیه نوردکاران در پایین‌دست این زنجیره است زیرا درحال‌حاضر با کمبود شمش و اسلب روبه‌رو هستیم. اگر با چنین وضعیتی پیش برویم برای تامین نیاز این واحدها باید واحدهای تازه‌ای را وارد مدار تولید کنیم.
برای ایجاد واحدهای تازه با ۲ مسئله روبه‌رو هستیم؛ یکی منابع آب مورد نیاز فولادسازی است و دیگری این است که زمانی که در بازار با مازاد تولید روبه‌رو می‌شود همه واحدها دچار مشکل می‌شوند. در برخی حلقه‌های زنجیره فولاد شاهد هستیم که مجوزهای بی‌رویه داده می‌شود و به نیاز این واحدها به خوراک و برنامه‌ریزی برای تولید آنها در آینده توجه ندارند.
وی در ادامه تاکید کرد: باید نیاز کشور در چشم‌انداز فولاد در نظر گرفته شود؛ اینکه آیا تولید واحدهای فولادی که با هزینه‌های سرسام‌آوری راه‌اندازی می‌شود مازاد نخواهد بود و آیا برای صادرات محصولات فولادی طرحی اندیشیده شده است؟