آرمان- پس از گندم مهم‌ترین محصول غذایی در جهان «برنج» است. براساس اطلاعات منتشرشده، سطح زیرکشت برنج در جهان 150 میلیون هکتار است که چهار‌درصد از این میزان در کشور ایران قرار دارد و در این بین استان گیلان پس از استان مازندران دومین استان تولیدکننده برنج در کشور است. در حال حاضر بر اساس آمارهای تجارت خارجی، در پنج‌ماهه نخست سال۹۶ واردات برنج رشد ۱۰۲ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل تجربه کرده است. در همین راستا، در حالی که واردات برنج از اول مرداد تا آخر آبان (فصل برداشت) ممنوع اعلام شده بود، با گمانه‌زنی‌های صورت‌گرفته این تاریخ به اول شهریور تا آخر آبان تغییر کرد. با این وجود، باز هم بسیاری از افراد به این تاریخ نیز پایبند نیستند و در حال حاضر شاهد واردات بی‌‌‌رویه برنج به کشور، به‌ویژه به دو استان گیلان و مازندران، هستیم و آن‌طور که سرهنگ فرهاد فلاح کریمی، رئیس پلیس آگاهی گیلان خبر داده است، ۵۰۰ تن برنج وارداتی در فصل ممنوعیت واردات این محصول در یک انبار خصوصی در استان گیلان کشف شده است. شاید بتوان یکی از دلایل این امر را توجه ناکافی به نوع بسته‌بندی محصولات کشاورزی در کشور دانست که باعث شده محصول ایرانی از گردونه رقابت خارج شود.
استان گیلان 238هزار هکتار اراضی شالیکاری با افزون بر 317هزار بهره‌بردار دارد که سالانه یک‌میلیون و 160تن شلتوک از آن استحصال می‌شود و از این میزان حدود 750تن برنج سفید باکیفیت به دست می‌آید. همچنین گیلان بزرگ‌ترین تولیدکننده ارقام بومی و باکیفیت برنج در کشور است و رتبه اول کشور را از لحاظ سطح زیرکشت و همچنین رتبه‌دوم تولیدکننده برنج بعد از استان مازندران را به خود اختصاص داده است. ارقام هاشمی، علی کاظمی، صدری، حسنی و دیلمانی جزو ارقام کیفی و ارقام گوهر، سپیدرود و خزر جزو ارقام پرمحصول است که در شالیزارهای گیلان کشت می‌شود.
بیشترین رقم‌های کشت‌شده برنج در این استان، رقم‌های کیفی هاشمی و علی کاظمی است که افزون بر 85درصد محصول برنج گیلان را شامل می‌شود. در این میان، سیاهکل، یکی از شهر‌های استان گیلان، چهار‌هزار هکتار سطح زیرکشت برنج دارد و 100هکتار از شالیزارهای سیاهکل به‌دلیل فقدان امکان تصحیح اراضی بدون‌کشت باقی مانده است. بر اساس آمارهای تجارت‌خارجی، در پنج‌ماهه نخست سال ۹۶ واردات برنج رشد ۱۰۲درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل تجربه کرده است. درواقع، واردات برنج در حالی از یک‌میلیون تن عبور کرده که ارزش وارداتی این محصول درحدود 962 میلیون دلار بوده است. همچنین برنج نیمه‌سفیدشده یا کامل‌سفیدشده با این حجم واردات، عنوان نخستین محصول وارداتی را به خود اختصاص داده است. بر این اساس سهم وزن این محصول از کل واردات هفت‌درصد و سهم ارزی آن 95/4 درصد بوده است. بر اساس این گزارش در پنج‌ماهه نخست سال گذشته تنها 563هزار تن به ارزش 475میلیون دلار وارد شده بود. بر این مبنا واردات برنج به‌لحاظ وزنی 76درصد و به‌لحاظ ارزی 102درصد رشد داشته است.
وضعیت تولید برنج
دبیر انجمن برنج وضعیت تولید این محصول در سال‌جاری را مطلوب توصیف کرد و گفت: «میزان تولید در حدود دو‌میلیون و ۲۰۰هزارتن تا دو‌میلیون و ۲۵۰ هزارتن خواهد بود.» جمیل علیزاده شایق با بیان این مطلب که تولید باید روال عادی خود را طی کند، ادامه داد: «کشاورزان تاریخ کشت برنج را جلو می‌اندازند تا به کشت سوم برسند، اما این اتفاق خوبی نیست و انجمن برنج کشور و موسسه تحقیقات برنج با کشت سه‌باره موافق نیستند، چون ما با مشکل آب مواجه هستیم و تولید باید روال عادی خود را طی کند.» درحال‌حاضر، در استان‌های گلستان، خوزستان و فارس سطح زیرکشت برنج نسبت به سال گذشته افزایش یافته که دلیل آن نیز ناهماهنگی بین وزارت جهادکشاورزی و وزارت نیرو اعلام شده است.
واردات در فصل برداشت
پیش‌تر واردات برنج از اول مرداد تا آخر آبان (فصل برداشت) ممنوع اعلام شده بود، اما با گمانه‌زنی‌های صورت‌گرفته این تاریخ به اول شهریور تا آخر آبان تغییر کرد، اما با این وجود، باز هم بسیاری از افراد به این تاریخ نیز پایبند نیستند و در حال حاضر شاهد واردات بی‌‌‌رویه برنج به کشور هستیم. دبیر انجمن برنج با انتقاد از واردات بی‌‌‌رویه این محصول در فصل برداشت گفت: سطح زیرکشت برنج در استان‌های غیرشمالی افزایش یافته و وزارت جهاد نتوانسته این مساله را کنترل کند. علیزاده شایق با بیان اینکه بسیاری از این برنج‌های وارداتی وارد استان‌های گیلان و مازندران می‌شود، آن هم دقیقا در فصل برداشت، افزود: درحالی که قرار است از کشت برنج جز در این دو استان حمایت نشود.
البته در شرایطی صحبت از حمایت از کشت برنج در دو استان گیلان و مازندران مطرح است که اخیرا سرهنگ فرهاد فلاح کریمی، رئیس پلیس آگاهی گیلان از کشف 500تن برنج وارداتی در فصل ممنوعیت واردات این محصول در یک انبار خصوصی در استان خبر داد و گفته است: این نوع برنج وارداتی از لحاظ شکل و عطر شبیه برنج گیلان است؛ عموما این برنج‌ها با محصول گیلان مخلوط و به بازار عرضه می‌شود. در شرایطی آمار منتشرشده از تجارت خارجی از رشد 102درصدی واردات برنج در پنج‌ماهه نخست سال 96 خبر می‌دهد که می‌توان یکی از دلایل رشد واردات این محصول را در نوع بسته‌بندی آن جست‌وجو کرد.
بسته‌بندی نامطلوب؛ علت واردات بی‌‌‌رویه
درحالی که بسته‌بندی محصولات راز طلایی رشد صادرات غیرنفتی محسوب می‌شود، عمده محصولات کشاورزی به‌دلیل نامطلوب بودن فراوری و بسته‌بندی نه‌تنها با عرضه فله‌ای ارزآوری‌شان کاهش یافته، بلکه روزبه‌روز جایگاه صادراتی خود را در بازارهای جهانی از دست می‌دهند و با نام و برند کشورهای دیگر در بازار جهانی عرضه می‌شوند که این امر آفت اعتبار کالای ایرانی در بازارهای جهانی شده است. به‌عنوان مثال، ایران با تولید بیش از یک‌میلیون تن خرما در مقام دوم تولید خرمای جهان قرار دارد، اما به‌دلیل نداشتن فراوری مناسب و بسته‌بندی بازارپسند، ارزآوری آن نسبت به میزان تولید و صادراتش بسیار پایین است. پسته، خشکبار، انواع میوه، سبزی، گل و حتی سیب‌زمینی و پیاز و بسیاری از محصولات با وجود کیفیت بالا و مرغوبیت، بسته‌بندی نامناسب و غیراستانداردی دارند که صادرات آنها را با مشکل روبه‌رو کرده است.
همین مساله باعث می‌شود گاه محصولات ما خارج از کشور بسته‌بندی شوند و بعد به‌عنوان کالای وارداتی دوباره به ایران بر‌گردند. در همین رابطه، عباسی، نماینده مردم گیلان در مجلس در تشریح شاخص‌های توسعه در استان گیلان به این نکته اشاره داشت که «اگرچه استان گیلان توانسته است در زمینه شاخص‌های توسعه رشد و موفقیت داشته باشد، اما متاسفانه در زیرساخت‌ها و در زمینه فراوری و بسته‌بندی محصولات کشاورزی اقدام خوبی صورت نگرفته است.» همین امر می‌تواند دلیلی بر رشد واردات بی‌‌‌رویه برنج به این استان که خود دارنده مقام بزرگ‌ترین تولیدکننده ارقام بومی و باکیفیت برنج در کشور است، تلقی شود. در همین راستا باید به این عنصر کلیدی و مهم توجه داشت که بسته‌بندی زیرمجموعه هنر بازاریابی است که نشانگر رشد ساختار تولید و بازار هر کشوری به شمار می‌رود، از این رو برخی کشورها توانسته‌اند با بسته‌بندی مناسب و بازارپسند، بازار جهانی محصولات ما را به‌نحو مطلوبی در اختیار خود بگیرند و بسته‌بندی نامطلوب آفت اعتبار کالای ایرانی در بازارهای جهانی شده است.