شهروند| شهرهای بزرگ چند دهه‌ای است با میهمانان چشم‌بادامی فارسی‌زبانی معاشرت می‌کنند که نگاه شهروندان‌شان گاه از روی خشم و کینه و گاه از روی ترحم و ارزش‌های انسانی با آنهاست.
بخش بزرگی از کارگران خارجی که روزگاری از هموطنان ما به شمار می‌رفتند، امروز در سرزمین مادری دیروزشان میهمان شده‌اند تا در سایه ثبات و امنیت ایران بتوانند برای خود شغلی دست و پا کرده و درآمدی کسب کنند و به زادگاه خود بفرستند. حالا برخی این میهمانان را که براساس اعلام علی ربیعی وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی تعدادشان به ٢میلیون نفر می‌رسد، تهدیدی برای بازار کار ایران می‌دانند. نگرانی از حضور نیروی کار خارجی به‌ویژه افغانستانی در ایران زمانی تشدید مي‌شود که آمار جویندگان ایرانی کار در کشور را در کنار آمار کارگران خارجی قرار دهید. به گفته اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس دولت یازدهم در دو‌سال گذشته حجم نیروی جویای کار در ایران به‌طور قابل توجهی افزایش پیدا کرده و به یکمیلیون و٢٠٠هزار نفر رسیده است؛
درحالی که دولت قادر است تنها برای ٧٠٠هزار نفر در سال شغل ایجاد کند. در آخرین گزارش مرکز آمار از وضع نیروی کار در سال ٩٥، نرخ مشارکت اقتصادی، ٢,١درصد افزایش یافته و نرخ بیکاری نسبت به سال ٩٤، ٤.١درصد بیشتر شده است.این آمار زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانید مزد پایین دریافتی و البته بهره‌وری بالای نیروی کار افغانه باعث شده که برخی از کارفرمایان ایرانی پیه جریمه‌های سنگین وزارت کار را به تن خود بمالند. براساس مصوبه شورایعالی کار، کارفرمایان بابت بکارگیری هر روز اتباع خارجی غیرمجاز باید یکمیلیون و ٥٤٩هزار و ٨٨٥ ریال جریمه پرداخت کنند و بنا به تخلفشان از یک تا ٩٠روز حبس برایشان درنظر گرفته می‌شود. با وجود تمامی این جرایم باز هم آنگونه که فعالان اقتصادی می‌گویند، قیمت تمام‌شده بکارگیری کارگران افغان پایین‌تر از نیروهای ایرانی است. نجفی عضو اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران به «شهروند» دراین‌باره می‌گوید: استفاده از نیروی کار افغان ٣٠ الی ٥٠درصد ارزان‌تر از نیروی ایرانی برای کارفرمایان آب می‌خورد.
١٣٠ هزار کارگر افغان تحت پوشش بیمه
آمار سازمان ملل نشان مي‌دهد که تعداد پناهجویان افغانستانی در ایران قابل توجه است. براساس این آمار، ٩٥١هزار و ١٤٢ نفر از پناهجویان افغانستانی در ایران اقامت دارند که ٩٧درصد از آنها در شهرها و ٣درصد در زیستگاه‌های موقت زندگی مي‌کنند. در سال‌های ٢٠٠٢ تا ٢٠١٤، ٩٢٠هزار و ١٦١ نفر از مهاجران افغانستانی ایران، به کشورشان بازگشتند و زندگی ١٣هزار و ٧٦٥ نفر در سال‌های ١٩٩٩ تا ٢٠١٤ در کمپ‌های موقت ادامه پیدا کرده است. مدیرکل اتباع خارجی وزارت کشور ایران در سال ٩٥ خبر داد که ١٣٠هزار نفر از مهاجران افغانستانی در ایران تحت پوشش کامل بیمه‌اند. این البته پایان ماجرا نیست. هجوم کارگر خارجی از مرزها به ایران نه فقط از افغانستان بلکه از سه کشور دیگر همسایه ادامه دارد. رسانه‌ها در سال ٩٢ از هجوم بیش از ٣٠٠هزار کارگر خارجی جدید به ایران خبر دادند. سرشماری سال ٩٠ نشان مي‌دهد که جمعیت اتباع خارجی در ایران در آغاز دهه٩٠ خورشیدی به يك‌میلیون و ٦٨٨هزار و ١٩٥ نفر رسیده است.
سهم ٩/١ درصدی افغان‌ها از جمعیت اتباع خارجی در ایران
ربیعی وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی دولت یازدهم هم در سال ٩٢ از جمعیت ٢میلیونی کارجویان خارجی در ایران خبر داده و این‌که تمایل کارفرمایان ایرانی به استفاده از کارگر ارزان خارجی از جذابیت‌های بازار کار ایران برای خارجی‌هاست. براساس آمار وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی، سهم عراقی‌ها از جمعیت اتباع بیگانه در ایران ٠,٠٧درصد است. پاکستانی‌ها ٠.٠٢درصد از این جمعیت را به خود اختصاص دادند و سهم افغان‌ها ١.٩٣درصد برآورد شده است.
کارگران بی‌دردسر
«دزدی نمی‌کنند، دبه نمی‌کنند، ارزان‌تر مي‌گیرند، همان‌جا مي‌خوابند و کار مي‌کنند، گله و شکایتی هم ندارند و از ترس این‌که نگیرندشان، نمی‌روند وزارت کار تا دردسر درست کنند.» ابوالفضل روغنی‌گلپایگانی رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی و صنایع ایران که سال‌هاست خاک صنایع ایران را می‌خورد، عمده‌ترین دلیل بکارگیری اتباع بیگانه در ایران را قیمت تمام‌شده پایین آنها عنوان کرده و مي‌گوید: هر مبلغی که با کارگر افغانی شرط کنی، تا آخر همان برقرار است. تا دو‌سال هم توی کارخانه بماند و کار کند، باز هم همان مبلغ را مي‌گیرد، اما شرایط برای کارگران ایرانی متفاوت است. باید براساس قانون کار با آنها رفتار کرد، اضافه کار و حق اولاد و مسکن همه حق و حقوق قانونی است که بهای بکارگیری نیروهای کار ایرانی بشدت افزایش می‌دهد.
نیروی کار افغان ٣٠ تا ٥٠ درصد ارزان‌تر از ایرانی
نجفی عضو اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران که فعالیت اتباع خارجی را تهدیدی برای بازار کار ایران می‌داند، به «شهروند» گفت: استفاده از نیروی کار افغان ٣٠ الی ٥٠درصد ارزان‌تر از نیروی ایرانی برای کارفرمایان آب می‌خورد. البته بخشی از این اختلاف قیمت مربوط به راندمان و بهره‌وری بالا و بخشی هم به قیمت پایین مزد دریافتی این افراد برمی‌گردد. اما این گفته‌ها زمانی جالب می‌شود که بدانید بر اساس مصوبه شورایعالی کار، کارفرمایان بابت بکارگیری هر روز اتباع خارجی غیرمجاز باید یکمیلیون و ٥٤٩هزار و ٨٨٥ ریال جریمه پرداخت کنند و بنا به تخلفشان از یک تا ٩٠ روز حبس برایشان در نظر گرفته می‌شود. با وجود تمامی این جریمه‌ها، کارگری اتباع غیرمجاز برای برخی از کارفرمایان از جذابیت بالایی برخوردار است. البته این صنعتگر ایرانی معتقد است که عمده کارگران اتباع غیرمجاز نه تنها در شهرک‌های صنعتی بلکه در واحدهای صنعتی اطراف جاده‌ها، واحدهای فاقد مجوز و بنگاه‌های زیرپله‌ای که نظارتی روی فعالیت آنها صورت نمی‌گیرد، مشغول به کار هستند.
غیرمجازهایی که حقوقشان بیش از کارگران ایرانی است
اما این تمام ماجرا نیست. آنگونه که نجفی، عضو اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران به «شهروند» می‌گوید، درحال حاضر در بسیاری از رسته‌های شغلی مربوط به ساخت‌وساز با کمبود نیروی ماهر ایرانی مواجه هستیم و کارفرمایان ناچار از بکارگیری کارگران اتباع خارجی هستند. این صنعتگر در ادامه توضیح داد: درست است که بسیاری از کارگران اتباع غیرمجاز خارجی حقوق‌های پایینی را طلب می‌کنند اما هستند افغانستانی‌هایی که حقوق‌های بالایی درخواست می‌کنند.
اتباع خارجی غیرمجاز در سال‌های ابتدایی حضورشان در ایران تنها کارگران ساده بودند، اما حالا بسیاری از آنها تخصص‌های بالایی را در شغل‌های مختلف کسب کرده و مزدی که طلب می‌کنند حتی بیش از دریافتی کارگران ایرانی است. او معتقد است برای اصلاح این وضع دولت باید قانون کار را مورد بازنگری قرار دهد و شرایطی را ایجاد کند که کارفرمایان در صورت عدم نیاز قادر به فسخ قرارداد باشند. درحال حاضر قوانین کار در ایران به‌گونه‌ای است که نه منافع و خواسته‌های کارفرما در آن دیده شده و نه خواسته کارگران. هم‌اکنون تعداد زیادی کارخانه در کشور ما وجود دارد که با وجود تعطیلی یا ورشکستگی‌شان قادر به تعدیل نیروهایشان نیستند.
اقتصاد منهای نژادپرستی
اما درحالی برخی از کارشناسان اقتصادی بکارگیری اتباع خارجی در ایران را نوعی تهدید برای بازار کار ایران می‌دانند که میثم هاشم‌خانی، کارشناس مسائل اقتصادی معتقد است: نگاه نژادپرستانه، هیچ جایگاهی در علم اقتصاد ندارد. او به «شهروند» توضیح داد: امروزه انبوهی از سرمایه‌گذاران اروپایی در پاکستان سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ بسیاری از آرژانتینی‌ها برای کار، تحصیل و زندگی به آمریکا و کانادا می‌روند؛ اکثر کالاهای رقابتی هم در قالب همکاری دست‌کم ۷، ۸ کشور تولید می‌شود.او با اشاره با ظرفیت بالای تجارت آزاد ایران و افغانستان افزود: اگر بتوانیم یک چارچوب برنده - برنده برای تجارت آزاد بین ایران و افغانستان طراحی کنیم و مزیت‌های اقتصادی دو کشور را به اشتراک بگذاریم، هم منافع اقتصادی مشترک برای هر دو کشور ایجاد و هم مرزهای دو کشور بسیار امن‌تر می‌شود و شاهد بازگشت بخشی از افغانستانی‌ها به افغانستان خواهیم بود.
مهاجرت نخبگان ایرانی
اغلب آنهایی که در این ٣٨ سال در کشورمان حضور یافته‌اند، دارای کمترین مهارت‌های تخصصی بوده‌اند؛ چه به لحاظ سواد، چه از نظر آشنایی با تکنولوژی؛ به همین سبب وارد مشاغل ساده شده‌اند و با توجه به توقع کم‌شان باعث شده‌اند دستمزدها پایین بماند و کارگران ایرانی حاضر نباشند با این سطح حقوق تن به مشاغل سخت بدهند.
افغانستانی‌ها در ایران کمترین نرخ بیکاری را دارا هستند و معمولا بیکار نمی‌مانند. آنها سال‌ها در کشورمان کار کرده و سپس با توجه به ساخت‌وساز کشورهای منطقه راهی امارات، قطر و ترکیه شده‌اند و نهایتا سر از اروپا و آمریکا درمی‌آورند. در عوض از ابتدای سال ٥٧ آمار قابل توجهی از نخبگان ایرانی از کشور خارج شده‌اند. طبق آمار صندوق بین‌المللی پول، سالانه بین ۱۵۰ تا ۱۸۰هزار نفر از ایرانیان تحصیلکرده برای خروج از ایران اقدام می‌کنند و ایران از نظر فرار مغزها در بین ۹۱ کشور درحال توسعه و توسعه‌نیافته جهان، مقام برجسته‌ای را دارد. خروج سالانه ۱۵۰ تا ۱۸۰هزار ایرانی با تحصیلات عالی، معادل خروج ۵۰میلیارد دلار سرمایه سالانه است. همچنین براساس آمار منتشر‌شده، ایرانیان جزو اقلیت‌های تحصیلکرده و باسواد آمریکا به شمار می‌آیند که در بسیاری از مشاغل و پست‌های مهم شرکت‌های دانش‌بنیان و موسسات معتبر علمی و آموزشی مشغول فعالیت هستند. نا‌همخوانی این ورود و خروج مهاجران سبب شده تا سطح تخصص و مهارت در کشورمان پایین بیاید.