طبق روال جاری در واپسین روزهای سال نرخ دیه از سوی قوه قضائیه تعیین و برای اجرا ابلاغ میشود. نرخ دیه علاوه بر کاربردی که در رشته بیمه شخص ثالث دارد و شرکتهای بیمه با آن ارتباط دارند، برای پرداخت دیه قتل نفس هم ملاک قرار میگیرد.
بر اساس شرع و قانون مجازات اسلامی (ماده 297) دیه نفس انسان مسلمان یکی از امور
شش گانه زیر است که قاتل در انتخاب هر یک از آنها مخیر است ولی تلفیق آنها جایز نیست.
1- یکصد شتر سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشند. 2- دویست گاو سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشند.
3- یکهزار گوسفند سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشند. 4- دویست دست لباس سالم از حلههای یمن 5- یکهزار دینار مسکوک و غیر مغشوش که هر دینار یک مثقال شرعی طلا به وزن 18 نخود است.
6- ده هزار درهم مسکوک سالم و غیر مغشوش که هر درهم به وزن 12.6 نخود نقره است.
اما با توجه به این که مورد چهارم (حله یمن) امروزه وجود ندارد و از این شش قسم خارج شده است. درهم و دینار هم به نظر برخی فقها و ازجمله فتوای مقام معظم رهبری در حقیقت همان قیمت احشام ثلاثه است. یعنی قیمت هزار دینار و ده هزار درهم برابر قیمت صد شتر و دویست گاو و یا هزار گوسفند بوده است و از این نظر موضوعیت ندارد. بنابراین بهطور معمول قیمت صد شتر که نسبت به سایر موارد قیمت مناسب تری دارد ملاک عمل قرار میگیرد. البته قوه قضائیه برای تعیین نرخ دیه از نظر کارشناسان صنعت بیمه نیز استفاده میکند و نرخ تورم و شرایط اقتصادی جامعه هم مد نظر قرار میگیرد. نرخ دیه برمبنای ماههای عادی و ماههای حرام تعیین میشود که نرخ دیه در ماههای حرام بیشتر از ماههای عادی است. رجب، ذیقعده، ذیحجه و محرم چهار ماه حرام هستند که نرخ دیه در این ماهها بیش از ماههای عادی است.
احتمال افزایش ۳۰ درصدی نرخ دیه
برخی اخبار حاکی از آن است که پیرو توافقهایی میان قوه قضائیه و شرکتهای بیمه نرخ دیه در سال ۹۳ احتمالاً حدود 30 درصد افزایش خواهد یافت. بر اساس این اخبار، احتمالاً نرخ دیه عادی در سال 93 با افزایش 34 درصدی، از رقم 114 میلیون فعلی به 152 میلیون تومان خواهد رسید.همچنین در صورت چنین افزایشی، نرخ دیه در ماههای حرام از میزان 152 میلیون تومان فعلی به 204 میلیون تومان میرسد. البته تا لحظه تنظیم این گزارش هیچ مقام رسمی این میزان افزایش دیه را تأیید نکرده است. در همین ارتباط «اویار حسین» مدیر عامل بیمه پارسیان در گفتوگو با ایران درباره تعیین نرخ دیه برای سال آینده با بیان این که هنوز هیچ عددی بهطور رسمی اعلام نشده است گفت که فعالان صنعت بیمه در قالب سندیکای بیمه گران جلسهای درخصوص نرخ دیه سال 93 و تأثیر آن در بیمه شخص ثالث برگزار میکنند. همچنین «سیاوش سعیدیان» عضو سابق هیأت مدیره بیمه ایران و کارشناس ارشد صنعت بیمه به ایران گفت: نرخ تورم سالانه در کشور یکی از متغیرهایی است که در تعیین نرخ دیه مد نظر مسئولان ذیربط قرار میگیرد. بنابراین متغیرهای گوناگونی در تعیین این نرخ اثرگذار هستند که قوه قضائیه در بررسیهای خود به آنها توجه میکند.
سال 80 رکورددار افزایش نرخ دیه
بررسی نرخ دیه در 20 سال گذشته نشان میدهد که در سال 80 بالاترین افزایش نرخ دیه اتفاق افتاده است. در این سال نرخ دیه با 56.25 درصد افزایش از 6.4 میلیون تومان دیه عادی به 10 میلیون تومان و دیه ماه حرام از 8.5 میلیون تومان به 13.3 میلیون تومان رسید. پس از این سال بیشترین افزایش متعلق به سال 90 است که نرخ دیه 50 درصد رشد پیدا کرد و دیه عادی از 45 به 67 میلیون تومان و دیه ماه حرام از 60 به 90 میلیون تومان افزایش یافت. همچنین در سال 91 نیز این نرخ با 43.3 درصد افزایش مواجه شده است.دراین سال نرخ دیه از 67 میلیون تومان عادی به 94 میلیون تومان و دیه ماه حرام از 90 به 126 میلیون تومان رسید. در سالجاری هم نرخ دیه 20 درصد افزایش یافت و دیه عادی 114 میلیون تومان و نرخ دیه ماه حرام 152 میلیون تومان اعلام شد. حال باید دید که در سال آینده این نرخ چقدر اعلام خواهد شد.
در 20 سال گذشته کمترین میزان افزایش نرخ دیه نیز مربوط به سال 88 است که این نرخ هیچ تغییری نسبت به سال قبل نداشت و همان نرخ دیه عادی 40 میلیون تومان و 53.3 میلیون تومان ماه حرام ابلاغ شد.