گفته می‌شود بیشتر کالاهای قاچاق به کشور از مبادی رسمی وارد می‌شود و حجم این واردات بیشتر از 30 درصد است و علت آن نبود کنترل‌های لازم و تجهیزات مناسب در گمرکات کشور است.
کارشناسان باور دارند که هیچ‌گاه از مبادی غیررسمی نمی‌توان ده‌ها کانتینر کالای قاچاق را وارد کشور کرد. زمانی‌که ده‌ها کانتینر کالای قاچاق کشف می‌شود نشان می‌دهد که از مرز غیررسمی وارد نشده‌اند بلکه تمامی آنها از مرز و جاده رسمی و عبور از گمرکات کشور وارد شده‌اند. بنا به گفته سیدحسن حسینی شاهرودی، عضو هیات رئیسه کمیسیون اقتصادی محموله لنج‌های بزرگ حامل کالای قاچاق از مبادی که طبق قانون اجازه واردات ندارند مانند اروند، وارد کشور شده و علت آن قرار گرفتن این بنادر در مناطق آزاد و کنترل ناکافی گمرک بر آنهاست. نماینده مردم شاهرود در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه نیاز به اسکنرهای بزرگ در گمرکات وجود دارد و دولت به تازگی تعدادی را خریداری کرده گفت: بخشی از حجم قاچاق کالا از مبادی رسمی دیگری مثل مناطق چندگانه آزاد به علت نظارت‌های ناکافی و محصور نبودن وارد کشور می‌شود.
حسینی شاهرودی با تاکید بر اینکه بیشتر کالای قاچاق از طریق مبادی رسمی کشور وارد می‌شود، بیان کرد: قاچاق ته‌لنجی وجود ندارد و این مسئله بهانه‌ای بوده برای اینکه یکسری از ملوانان و کارگران برای خود منافعی داشته باشند اما اکنون شاهد وارد شدن لنج‌های بزرگ حامل کالای قاچاق به عنوان ته‌لنجی به بنادر کشور هستیم. چندی پیش حبیب‌الله حقیقی، رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز از نقش مثبت دولت یازدهم در کاهش روند قاچاق کالا در کشور سخن گفت. بنا به گفته او در سال ۱۳۹۲ با روی کار آمدن دولت یازدهم و اصلاح قوانین شاهد تحولات چشمگیری در مبارزه با قاچاق کالا بودیم به نحوی که حجم کشفیات ۳۱ درصد افزایش و حجم کالای قاچاق ۵۰ درصد کاهش یافت. به هر حال قاچاق کالا آفتی است که کشور دچار شده و مبارزه با آن نیاز به اراده همگانی دارد. در این‌باره با کارشناسان صحبت کردیم.
قصه‌ای سازمان‌یافته
مجیدرضا حریری، نایب رئیس اتاق ایران و چین با اشاره به معضل قاچاق کالا در کشور به صمت گفت: آنچه در کشور ما قاچاق می‌شود کالایی است که به صورت آماده وارد می‌شود، قابل مصرف است و کالای واسطه‌ای یا مواد اولیه نیست. حجم کالایی که وارد کشور می‌شود در پایین‌ترین حد حدود ۱۲ تا ۱۳ میلیارد دلار است. عبور این مقدار از طریق مرزهای رسمی کشور بیانگر آن است که قصه قاچاق در کشور ما یک جریان سازمان‌یافته است. او ادامه داد: وقتی به آمار گمرک نگاه می‌کنیم حدود نصف این مبلغ از طریق کانال‌های رسمی انجام می‌شود یعنی تاجران رسمی و قانونی کشور که یک سازمان دارند برای واردات‌شان می‌توانند نیمی از کالایی که قاچاق می‌آورند را وارد کشور کنند. به این ترتیب متاسفانه سیستم قاچاق در ایران سازمان‌یافته‌تر از سیستم واردات قانونی است.
نایب رئیس اتاق ایران و چین با بیان اینکه قاچاق یک مقوله اقتصادی است و مبارزه با آن روش‌های اقتصادی را می‌طلبد گفت: بگیر و ببند فقط بخش انتهایی حلقه مبارزه با قاچاق است، برای مقابله با آن راه‌های زیادی وجود دارد. بر اساس تجربه می‌دانیم هرقدر واردات قانونی مشکل‌تر و سختگیرانه‌تر باشد و با ممانعت‌های قانونی تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای مواجه شود از تقاضای آن کالا در بازار کم نمی‌شود یعنی متقاضی سیگار، پوشاک، تلفن همراه در بازار وجود دارد. او تاکید کرد: با تعرفه‌های بالا، ممانعت‌های قانونی و غیرتعرفه‌ای و سختگیری‌هایی که می‌شود بازار را در اختیار قاچاقچی گذاشته‌ایم و این بازار برای آنها جذاب است. بنابراین تا زمانی که جذابیت وجود دارد باندهای سازمان‌یافته راه‌های ورود قاچاق را کمابیش پیدا می‌کنند.
حریری با اشاره به اقدامات مثبت دولت یازدهم بیان کرد: اقداماتی که در راه مبارزه با قاچاق در دولت یازدهم شده قابل تقدیر است. براساس آمار رسمی رقم قاچاق کالا به نصف آنچه بوده رسیده که خود علائمی از موفقیت است و نشان می‌دهد که عزم مبارزه با قاچاق در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به شکل اقتصادی وجود دارد. او درباره اهمیت الکترونیک کردن گمرک اظهار کرد: نظارت بر بازارهای توزیع تا حدودی جواب داده اما هنوز نقاط ضعفی وجود دارد. باور دارم اگر راهکارهای اقتصادی مثل کم کردن مقررات و قوانین زاید را در نظر نداشته باشیم دوباره با آمار لجام‌گسیخته روبه‌رو می‌شویم. اگر کالا به سهولت و با روال قانونی به‌دست مصرف‌کننده برسد بخش مهمی از انگیزه و جذابیت قاچاق هم از بین می‌رود. باید روی تسهیل فضای کسب و کار متمرکز شویم و با در اختیار گذاشتن کانال‌های رسمی و قانونی برای فعالان اقتصادی و مصرف‌کنندگان این اجازه را بدهیم که قدرت انتخاب‌شان بالا برود.
حضور گمرک کمرنگ است
آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه تهران به صمت گفت: این عددی که بیان می‌شود قاچاق کالا از کانال‌های رسمی حدود ۳۰ درصد است را خیلی نمی‌شود باور کرد چراکه معلوم نیست براساس چه معیارهایی حساب شده است. این کارشناس اقتصاد درباره مبارزه با قاچاق کالا بیان کرد: تنها جایی که می‌تواند تحت نظر باشد مناطق آزاد است. کالایی که وارد آن منطقه می‌شود غیرمجاز وارد نمی‌شود بلکه ممکن است تعرفه‌ای به آن نخورد. بنابراین گمرک منطقه آزاد نگاه می‌کند که حجم کالا چقدر است و بعد اجازه می‌دهد که وارد منطقه شده و فروش برود. این استاد دانشگاه در ادامه به وجود اسکله‌های غیرقانونی و غیرمجاز در کشور اشاره و اظهار کرد: چیزی را غیرقانونی می‌گوییم که از مراحل رسمی عبور نکند. به عبارتی جایی که گمرک حضور ندارد آن اسکله را غیرمجاز می‌نامیم. با توجه به اینکه ما یک مرز دریایی طولانی در جنوب کشور داریم خیلی سخت است که کل نوار دریایی را کنترل کنیم اما به سادگی می‌توانیم جایی را که مستعد رشد کالای قاچاق است و بالقوه استعداد ورود کالای غیرمجاز را دارد شناسایی کنیم.
او با اشاره به اینکه حضور گمرک در برخی مواقع و در جاهایی کمرنگ است اظهار کرد: اینکه اسکله غیرمجاز در کیش است یعنی حضور گمرک کمرنگ است. برای تغییر این وضعیت کافی است که آنجاها گمرک را حاضر کنیم. البته چون ممکن است مشکلات دیگری پیش بیاید و دور از چشم است کشتی‌ها پهلو می‌گیرند و آن کالاها وارد کشور می‌شود. بغزیان تاکید کرد: به راحتی می‌توانیم با یک گشت دریایی تمام نقاط حساس را شناسایی کرده و مامور بگذاریم تا آن منطقه را مجهز و با قاچاق کالا مبارزه کنیم اما اراده کافی وجود ندارد. امروز ابزارهای زیادی است که باعث می‌شود راحت رصد و تمامی زوایا را بررسی کنیم. به هر حال این‌همه کالای قاچاق که توسط چمدان مسافر وارد نمی‌شود بلکه به وسیله باندها و افرادی است که به راحتی قابل پیگیری است. در این باره البته همکاری مجلس، وزارت اقتصاد و نهادهای مربوط را نیازمندیم.