دو شاخص قیمت ارز و سکه را می توان شاخص مشترک بین دولت و جامعه درباره وضعیت اقتصادی کشور، دانست. این دو، یعنی نرخ ارز و قیمت سکه، رابطه مستقیم با قدرت پول ملی دارند. در واقع هر زمان که سیاست دولت ها به سمتی رفته است که پول ملی را تقویت می کرده است، نرخ ارز و قیمت سکه با کاهش روبرو بوده است و بر عکس، هر زمان که سیاست دولت ها نتوانسته است تا پول ملی را تقویت کند و قدرت پول ملی به دلیل اتخاذ سیاست های اشتباه با کاهش روبرو شده است، نرخ ارز و قیمت سکه در بازار با افزایش مواجه شده است. البته در افزایش نرخ ارز و قیمت سکه در بازار باید به این نکته هم توجه شود که عرضه و تقاضا در تعیین نرخ ارز و قیمت سکه در بازار نقش بسزایی بر عهده دارد. هر گاه که جامعه احساس کند که قدرت پول ملی رو به کاهش است، تلاش می کند تا با خرید ارز و سکه ارز پول خود را به نوعی حفظ کند. این تفکر در راستای سیاست های اشتباه دولت ها قرار دارد، یعنی هرگاه جامعه احساس کند که دولتی که هدایت کشور را برعهده دارد، توانایی لازم برای اتخاذ سیاست های درست اقتصادی ندارد و این سیاست ها سبب کاهش قدرت پول ملی و به تبع آن از بین رفتن سرمایه های مردم می شود به این سمت می روند تا با خرید ارز و سکه جلوی کاهش سرمایه های خود را بگیرند.
در حال حاضر 35 سال از انقلاب در ایران می گذرد و در این مدت تا کنون 11 دولت توسط هفت رییس جمهور در کشور تشکیل شده است. از آنجایی که در سال های ابتدایی انقلاب در ایران به دلیل شرایطی که بر کشور حاکم بوده است، عملکرد دولت هایی که از ابتدا بر سر کار آمده اند تا دولت موسوی را در این باره بررسی نمی کنیم. همچنین دولت روحانی با توجه به اینکه تازه شروع بکار کرده است و هنوز به پایان راه نرسیده تا عملکرد آن به صورت کامل در رابطه با تقویت پول ملی مشخص شود، از این دایره بیرون گذاشته می شود. بنابراین در این گزارش عملکرد دولت های جنگ، سازندگی، اصلاحات و عدالت مورد بررسی قرار می دهیم.
دولت جنگ، ناگزیر از افزایش نرخ ارز و قیمت سکه
میر حسین موسوی در شرایطی مامور تشکیل دولت در کشور شد که کشور هنوز به صورت کامل در داخل به ثبات نرسیده بود و از طرف دیگر کشور درگیر جنگ با عراق بود. در این شرایط طبیعی است که دولت تمرکز خود را بر روی اداره جنگ و تامین نیازهای حداقلی ومعیشتی جامعه متمرکز کند. بنابراین تقویت پول ملی و جلوگیری از افزایش نرخ ارز و قیمت سکه در بازار نمی تواند چندان مورد توجه دولت باشد. میر حسین موسوی در شرایطی کشور را تحویل گرفت که نرخ ارز در بازار رقم 20 تومان و قیمت سکه تمام هم رقم 3000 تومان را نشان می داد. موسوی دو دوره سکان هدایت کشور را بر عهده داشت. در سال 68 که موسوی دولت را به هاشمی تحویل می داد، نرخ ارز، 96 تومان و قیمت سکه هم رقم 11 هزار و200 تومان را نشان می داد. این اعداد نشان می دهند که نرخ ارز از ابتدا دولت جنگ تا انتهای آن 4.8 و قمیت سکه تمام هم 3.7 برابر رشد داشته است. البته بخش قابل توجهی از این رشد قیمت را می بایست به حساب شرایط کشور در دوره جنگ گذاشت که عملا به دولت اجازه نمی داد تا بر روی افزایش قدرت پول ملی تمرکز کند.
هاشمی و بیشترین رشد نرخ ارز
هاشمی رفسنجانی، در سال 68 به عنوان رییس جمهور انتخاب و مسئول تشکیل دولت شد. دولت اول هاشمی، اولین دولت بعد از جنگ بود. جنگ هشت ساله با عراق سبب شد تا خسارت مستقیم 100 میلیارد دلاری و همچنین خسارت غیر مستقیم 1000 میلیارد دلاری به کشور تحمیل شود. در این شرایط دولت هاشمی می بایست بخشی از تمرکز خود را بر روی بازسازی خرابی های بعد از جنگ بگذارد، این مسئله سبب شد تا هاشمی کار سختی داشته باشد تا شرایط اقتصادی را بهبود ببخشد. در سال 68 هاشمی در شرایطی دولت خود را تشکیل داد که نرخ ارز اندکی افزایش یافته بود و رقم 100 تومان را نشان می داد. در حالیکه قیمت سکه در بازار با اندکی کاهش رقم 10 هزار و 400 تومان را نشان می داد. تلاش های هاشمی برای افزایش قدرت پول ملی به عنوان یکی از شاخص های بهبود شرایط اقتصادی کشور که تحت عنوان طرح تعدیل اقتصادی به اجرا درآمد به دلیل نبود زیر ساخت های لازم در این بخش با شکست روبرو شد. در این دوره شاهد بودیم که داشتن ارز، بخصوص دلار به عنوان ارز مورد استفاده دولت در خرید و فروش های بین المللی، دارای مجازات های سنگینی بود. در واقع دولت در زمان هاشمی تلاش می کرد تا با اقدامات پلیسی به سمتی برود تا نرخ ارز را در بازار آزاد کنترل کند. هر چند این اقدامات شاید چندان جواب نداد، زیرا هیچگاه نمی توان بازار را به کمک شرایط پلیسی کنترل کرد. هاشمی در شرایط در سال 76 دولت را به خاتمی تحویل داد که نرخ ارز با یک رشد 4.4 برابر به رقم 444 تومان رسیده بود و همچنین سکه با افزایش 3.7 برابر به رقم 39 هزار و 300 تومان رسیده بود. البته باید در نظر گرفت که دولت هاشمی به عنوان اولین رییس جمهور بعد از جنگ می بایست تا خسارت های ناشی از جنگ را هم به نحوی مدیریت کند.
خاتمی، کمترین افزایش نرخ ارز و سکه تا کنون
محمد خاتمی در انتخابات 76 در شرایطی به پیروزی رسید که چندان امیدی به پیروزی در این انتخابات نداشت. دولت خاتمی بیشترین توان خود را بر روی توسعه سیاسی قرار داده بود. دولت اصلاحات در حالی جایگزین دولت سازندگی شد که نرخ ارز در بازار 444 تومان و قیمت سکه تمام 39 هزار و 300 تومان بود. با اینکه دولت خاتمی بیشتر به سمت توسعه سیاسی تمایل داشت، اما سیاست های که در بخش اقتصادی به کار بست سبب شد تا قدرت پول ملی در کشور افزایش یابد. نرخ ارز در دولت خاتمی تنها، 1.9 و قیمت سکه 2.9 برابر رشد داشته است. نرخ ارز در سال 84، 874 تومان و قمیت سکه تمام در بازار 116 هزار و 850 تومان بود. بنابراین دولت خاتمی کمترین افزایش قیمت را در بازار ارز وسکه ایجاد کرد.
احمدی نژاد و انفجار قمیت ها در بازار
انتخابات ریاست جمهوری دوره نهم هم مانند دوره هفتم با شگفتی همراه بود. در این دوره بعد از انقلاب برای اولین بار انتخابات به مرحله دوم کشیده شد و پیروز این انتخابات محمد احمدی نژاد، شهردار تهران، بود. از انجایی که احمدی نژاد فرد شناخته شده ای در صحنه سیاسی کشور نبود، کابینه ای هم که تشکیل داد از چهره های شناخته شده و شاخص خالی بود. احمدی نژاد از همان ابتدا به نقد دولت های پیش از خود پرداخت و عنوان کرد که تمام سیاست های اتخاذ شده در دولت های گذشته تنها سبب شده تا عده ای قلیل بتوانند جیب های خود را پر پول کنند. وی با شعار آوردن پول بر سر سفره مردم و وعده بهتر کردن زندگی اقتصادی مردم توانست اقبال عمومی را متوجه خود کند. احمدی نژاد در شرایطی دولت خود را تشیل داد که نرخ ارز در بازار 874 تومان و قیمت سکه تمام 116 هزار و 850 تومان بود. سیاست های غلطی که دولت احمدی نژاد در 8 ساله زمامداری خود در بخش اقتصادی کشور بکار گرفت، سبب شد تا تمام زیر ساخت های اقتصادی در کشور از بین برود. در دولت احمدی نژاد شاهد بودیم که نرخ رشد اقتصادی با کاهش روبرو شد در مقابل نرخ تورم افزایش چشمگیری داشت. این در شرایطی بود که سیاست های اتخاذ شده توسط دولت خاتمی کشور را به لحاظ اقتصادی آماده یک جهش بلند کرده و آن را به احمدی نژاد تحویل داده بود. اما احمدی نژاد قدر این فرصت را ندانست و با اتخاذ سیاست های اشتباه در عرصه اقتصادی سبب شد که اقتصاد کشور دچار مشکلات عدیده شود. یکی از شاخص هایی که به شدت در دوره احمدی نژاد نزول کرد، قدرت پول ملی بود. در دوره احمدی نژاد شاهد بودیم که قیمت سکه در مقطعی رقم 1 میلیون و 500 هزار تومان را هم پشت سر گذاشت و نرخ 4 هزار300 تومان برای مدتی بر روی تابلوی صرافی ها قرار گرفت . البته بخشی از این افزایش قیمت ها مربوط به تحریم اقتصادی کشور بود. با این حال نمی توان از اتخاذ سیاست های غلط دولت در رابطه با مهار اثرات این تحریم ها گذشت. در دوره احمدی نژاد شاهد 8.8 برابر شدن قیمت سکه و همچنین 3.6 برابر شدن نرخ ارز در بازار بودیم. احمدی نژاد نرخ دلار را 874 تومان تحویل گرفت و 3160 تومان تحویل داد. قیمت سکه را هم 1 میلیون و 30 تومان تحویل داد در حالیکه قیمت سکه در سال 84، 116 هزار و 850 تومان بود.
حال باید منتظر بمانیم تا ببینیم سیاست های دولت روحانی سبب افزایش قدرت پول ملی می شود یا سبب کاهش آن. البته تا اینجا به لطف افت قیمت جهانی طلا و همچنین اتخاذ سیاست های که در عرصه بین المللی و در رابطه پرونده هسته ای ازسوی دولت بکار گرفته شده باعث نزولی شدن، نمودار نرخ ارز و قیمت سکه در بازار شده است.