شهر بزرگی مانند تهران که روزانه محل رفت و آمد بسیاری از شهروندان و حتی مردم از سراسر کشور به دلایل گوناگون است باید در خدماتدهی شهری به خوبی عمل کند.
اما آنچه امروز ما در کوچه و خیابانهای تهران میبینیم، غیر از این است؛ آلودگی هوا، تفکیک نکردن زبالهها، کمبود فضای سبز و بسیاری از موارد دیگری که در پیادهروی روزانه مشاهده میکنیم. منصور کمالی، مشاور معاون وزیر راه و شهرسازی معتقد است «مهمترین چالش در راستای بهبود وضعیت خدمات شهری این است که شهرداری تهران درآمد پایداری ندارد.
درآمد پایدار از شکلهای مختلف بهدست میآید اما شهرداری تهران این موضوع را فراموش کرده و برنامهای جز فروختن و تخریب زمین و فروش تراکم ندارد. در این شهر چگونه میتوان به شهروندان خدمات شهری مناسب و در شأن آنها داد؟»خدمات شامل بخش گستردهای از فعالیتهای مختلف است که ارتباط تنگاتنگی با حیات بشری دارد. در همین راستا نبود مدیریت یا مدیریت نادرست میتواند مشکلات اساسی از قبیل بینظمی شهری و معضلات اجتماعی و اقتصادی در سطح شهر ایجاد کند. منصور کمالی، مشاور معاون وزیر راه و شهرسازی در گفتوگو با صمت درباره مدیریت خدمات شهری تهران اظهار کرد: «با نگاه کلی به شهر تهران متوجه میشویم که این شهر بیقاعده توسعه یافته و براساس معیار شهرسازی شکل نگرفته است و در نتیجه خدماتدهی شهری برای همه به طور یکسان نیست و به سختی انجام میشود. تغییر شهر بزرگی مانند تهران به زمان نیاز دارد و باید به دقت و با مطالعه در ۳ دوره کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت تحقق یابد. کلانشهر تهران در چند سال اخیر به یک غول بیشاخ و دم تبدیل شده و هر طرح بدون برنامه ممکن است به ضرر شهروندان تمام شود. در واقع برای اینکه شهر را به بهترین نوع خدمات شهری برسانیم باید برنامههای مدونی در زمان طراحی شود. به عنوان مثال، بالا بردن عوارض نوسازی و کم کردن فروش تراکم از راهکارهای اصلاح این وضع است.»
وی در پاسخ به چالشهای فروش تراکم در شهرداری گفت: «تراکم در شهرداری فروخته میشود بدون اینکه خدمات مناسبی به شهروندان داده شود. عمدهترین خدمات که میتوان به مردم این شهر داد حق نفس کشیدن است. بهعنوان مثال، درنظر بگیرید اگر قرار باشد در هر یک کیلو مترمربع هزار نفر در شهر زندگی کنند درحالحاضر ۱۰هزار نفر زندگی میکنند. پژوهشگران در گذشته ظرفیت تهران را ۵میلیون نفر طراحی کردند اما جمعیت فعلی این شهر بیش ۱۰میلیون نفر است. اینجاست که خدمات دیگر معنی ندارد اما این دلیل نمیشود که خدماتدهی رها شود.»خدمات شهری میتواند در معنای عام تمام بسیاری از فعالیتهای مربوط به امور شهری را دربر گیرد. اما نکته مهم این است که شناخت و طبقهبندی فعالیت در زمینه خدمات شهری نیازمند شیوه درست مدیریت در شهر است. توسعه شهرنشینی و بزرگ شدن شهرها علاوهبر اینکه در امنیت و رفاه شهروندان نقش داشته نارساییهایی را نیز در زندگی شهروندان در ابعاد مختلف به وجود آورده که در بسیاری از موارد جلوهگر شده است.
شهر بزرگی مانند تهران با توسعه بیش از حد و بدون برنامه در مدیریت شهری با مشکل در زمینه خدماتدهی به شهروندان روبهرو شده است. کمالی همچنین اشاره کرد: « یکی از مهمترین چالشها در راستای بهبود خدمات شهری این است که شهرداری تهران درآمد پایداری ندارد. درآمد پایدار از شکلهای مختلف بهدست میآید اما شهرداری تهران این موضوع را فراموش کرده و برنامهای جز فروختن و تخریب زمین و فروش تراکم ندارد. در این شهر چگونه میتوان به شهروندان خدمات شهری مناسب و شایسته آنها را داد؟ آقای قالیباف در مناظره از افزایش فضای سبز در شهر تهران خبر دادند در حالی که این اندازه فضای سبز شامل نصف شهر تهران میشود.
درنظر بگیرید ساختوساز در شب و نصفشب ادامه دارد به نظر میرسد که فروختن هوا برای آنها به صرفهتر است. کمالی وضعیت تهران را اینگونه توصیف کرد: «توسعه تهران باید با توسعه زندگی شهروندان تحقق یابد. باید طرحریزی شهر به سمت پرند و هشتگرد و اندیشه پیش میرفت نه اینکه بدون برنامه مسکن مهر را بسازند؛ به این شکل هم به شهرهای جدید و هم به تهران ظلم شد. در شهری که هر منطقهاش تراکم فروخته میشود خدماتی نیز داده نمیشود. تصور کنید اگر زلزله، توفان و آتشسوزی رخ دهد، خدماترسانی در کوچههای تنگ محلههای قدیمی و حتی ساختمانهای بلند که با مجوز شهرداری ساخته شدهاند بسیار سخت است و مدتها طول میکشد.»
یکی از رویکردهای اساسی در زمینه مدیریت شهری، ارتقای سطح زندگی شهری و ایمنسازی آن است. وقوع هر نوع مخاطره در شهر نهتنها ساختارهای مختلف آن را متاثر میکند بلکه نتایج آن بسیار گستردهتر از سطوح ملی، منطقهای و جهانی نیز موثر است. مشاور معاون وزیر راه و شهرسازی در این رابطه اشاره کرد: «اگر کسی ادعا کند که یکشبه میتواند همه این مسائل را حل کند، اغراق کرده است. همانطور که گفته شد، برای بهبود وضعیت خدمات شهری به برنامههای کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت نیاز است. بهعنوان مثال، در برنامههای کوتاهمدت میتوان جاذبه گردشگری و رفاهی را در شهرهای جدید اطراف تهران ایجاد کرد تا مردم خود به خود به طرف آن شهرها بروند و بعد از آن خدمات مناسب خرید مسکن برای زوجهای جوان در شهرهای جدید بگذارند تا تهران تخلیه شود. در برنامه بلندمدت نیز میتوان فروش تراکم را متوقف کرد و عوارض نوسازی را بالا برد. یکی از برنامههایی که میتوان انجام داد اینکه برای دستفروشان خیابانی غرفههایی در حاشیه شهرها ایجاد شود تا کاسبان، محلی برای عرضه کالای خود داشته باشند تا مورد اذیت ماموران شهرداری قرار نگیرند.»
آلودگی صوتی، آلودگی هوا، تراکم بیش از حد جمعیت، کمبود مسکن، کمبود امکانات تفریحی، مشکلات مدیریتی و حاشیهنشینی از جمله مشکلاتی است که در تهران و مدیریت شهری آن دیده میشود؛ خدماتی که در زمینه تسهیلاتدهی برای زندگی افراد و آسانسازی فرآیند زندگی صورت و طیف وسیعی از زندگی شهروندان را دربر میگیرد. منصور کمالی، کارشناس عمران درباره آلودگی و ترافیک سنگین خیابانهای تهران گفت: «یکی از مشکلات شهروندانی که در تهران زندگی میکنند این است که در ساعتهایی که باید امنیت و آسایش روانی داشته باشند با مشکل ترافیک دست و پنجه نرم میکنند و صبح قبل از شروع فعالیت کاری و شب موقع استراحت دچار آشفتگی ذهنی میشوند. چالشی که شهرداری تهران سالهاست برنامهای برای حل آن نداده و روز به روز بیشتر میشود.»
بارانهای اخیر تهران و سیلابی شدن خیابانهای این شهر نشان از بیتدبیری شهرداری است. جمعآوری آبهای سطحی از جمله مواردی است که در کشورهای دیگر حل شده و ذخیرهسازی میشود. کمالی در اینباره نیز افزود: «محاسبات هیدرولوژی سطح شهر به هیچ عنوان علمی نیست. در محاسبات سازه اشتباه شده و بعد از آن آب جمعآوری شد اما سازه آب را تخلیه نمیکند و فاجعه رخ میدهد. سازههای هیدرولیکی که در خیابانها تعبیه شده است هیچکدام مطابق با استاندارد نیست.»
او به بارندگی روزهای اخیر اشاره کرد و گفت: «بارندگی روزهای اخیر نمایشگاه کتاب را در روزهای اول دچار مشکلات زیادی کرد. بسیاری از کتابها خیس شد و مردم پناهگاهی نداشتند. این موضوع هم به ضرر نمایشگاه و هم به ضرر ناشران تمام شد. جمعآوری و تخلیه آبهای شهری به شکل اصولی انجام نمیشود. تهران در خطر آب گرفتگی قرار دارد که ممکن است باعث تخریب ساختمانها و فاجعه شود. ضمن اینکه در شمال تهران پوشش گیاهی مناسب وجود ندارد و ممکن بر اثر شدت باران آب جاری شود و خانهها و اماکن پاییندستی را از بین ببرد.»