شهروند| برداشت ایران از پارس‌جنوبی تا پایان امسال با قطر برابر می‌شود. این خبر بسیار مهمی است که بیژن زنگنه وزیر نفت به تازگی اعلام کرده است. برای درک اهمیت این خبر کافی است که بدانید پارس‌جنوبی بزرگترین میدان گازی جهان است. ثروت عظیمی که بنا به تخمین تحلیلگران بازار انرژی می‌تواند به مدت ١٠سال تمام انرژی مورد نیاز ساکنان سیاره زمین را تأمین کند اما این ثروت بزرگ در سال‌های دولت گذشته مورد بی‌توجهی قرار گرفت و درآمد تاریخی نفت که می‌توانست منجر به سرمایه‌گذاری در این منطقه شود، به هدر رفت.
قطر شریک مشترک ایران در این میدان از فرصت نهایت بهره‌برداری را کرد و میزان برداشت خود از پارس‌جنوبی را به دو برابر ایران رساند. این کشور سال گذشته ١٩٥هزار میلیارد دلار از این میدان درآمد به دست آورد. با این وجود دولت یازدهم در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی بهره‌برداری از پارس‌جنوبی را در اولویت برنامه‌های خود قرار داد و توانست ظرف سه‌سال میزان برداشت خود از این میدان را به دوبرابر برساند و حالا با وجود تمام امکانات و تجهیزات پیشرفته رقیب، خبرها حاکی از آن است که تا پایان سال ٩٥ ایران شانه به شانه رقیبش می‌رسد و برداشت خود از این ثروت عظیم را با شریک قطری‌اش برابر می‌کند.
آغاز رقابت سخت ایران با رقیب قطری
بيش از سه‌سال از عمر دولت يازدهم می‌گذرد. سه‌سال پيش وقتي بيژن نامدار زنگنه با رأي اعتماد مجلس نهم به‌عنوان وزير نفت مسئوليت خود را آغاز كرد، نخستين مأموريت كاري و دستورهاي خود را به پارس‌جنوبي اختصاص داد تا توان كشور در بهره‌برداري از ميدان مشترك گازي ميان ايران و قطر افزايش يابد. آن زمان او بدون اطلاع از سياست‌هاي اقتصاد مقاومتي پاي درمسيري گذاشت كه امسال به‌عنوان يكي از اصلي‌ترين محورهاي اقتصاد مقاومتي درحوزه نفت معرفي شده است.
رقابت‌هاي تهران و دوحه بر سر ميدان مشترك گازي كه در ايران به نام پارس‌جنوبي و درقطر به نام گنبد شمالي معروف است، از ١٥سال قبل شروع شد. رقابتي نابرابر زيرا رقيب ١٠سال زودتر وارد ميدان مسابقه شده بود. ایران توسعه «پارس‌جنوبی» را از‌سال ٢٠٠١ كليد زد. نتيجه اين عقب‌ماندگي، عايدي حدود ٢١٠میلیارد مترمکعب گاز با ارزش تقريبي ٦٠میلیارد دلار نصيب قطر كرد.
پاسخ به اين سوال كه چرا ايران درشروع اين رقابت، زمان ١٠سالهاي را در برابر حريف كوچك خود از دست داد ، به جنگ تحميلي و تبعات هشت‌سال دفاع مقدس در برابر رژيم بعث عراق باز مي‌‌گردد، قطر فاز نخست ميدان مشترك را كه در سال ١٣٦٤ كشف شده بود، در اواخر همان دهه به بهره‌برداري رساند. هفت‌سال بعد مطالعات و بررسي‌هاي دقيق‌تر نشان داد پارس‌جنوبي يك حوزه فوق عظيم گازي است، اما دو سوم ميدان درحوزه سرزميني حريف بود. واقعيت ناخشنودكننده ديگر اين بود كه ساختار شيب ميدان به سمت قطر است، يعني هرچه قطر برداشت بیشتری داشته باشد، سیر حرکت منابع گازی و میعانات به سمت قطر بیشتر می‌شود.
تركتازي قطر در گنبد شمالي
اين اخبار نگاه ناظران اقتصادي و تحليلگران بازار انرژي جهان را به منطقه‌ای خيره كرد كه می‌تواند انرژی ۱۰سال کل ساکنان کره‌زمین را تأمين كند. اهميت موضوع آنچنان بود كه مسئولان كشور به منظور حفظ منافع ملي تلاش كردند تا با برنامه‌ريزي، برداشت بيشتري از اين ميدان داشته باشند. حجم ذخاير گازي معادل عدد ٢٣٠ ميليارد بشكه نفت‌خام كه می‌تواند فصل جديدي در موضوع حامل‌هاي انرژي و تأمين نياز بازارهاي مصرف داشته باشد، براي مسئولان قطري و كارتل‌ها و تراست‌هاي (شرکت‌هایی که با رشته فعالیت مشخص به صورت متحد فعالیت می‌کنند) نفتي دنيا نيز جذابيت داشت، به‌طوري كه ظرف چند سال اين منطقه شاهد جنب‌وجوش وسيع براي نصب سكوهاي چند‌هزار تني استخراج نفت و گاز و بارگيري كشتي‌هاي غول‌پيكر مخصوص حمل انرژي شد.
اصل حفظ و توسعه ظرفیت‌های تولید گاز، به‌ویژه درمیادین مشترک علاوه بر ايران درقطر هم طرفدار داشت، به ويژه اينكه مشاوران خارجي اين كشور كه موضوع را از دريچه مسائل سياسي و تحولات ژئوپلتيك می‌نگريستند، از يكسو تصميم‌گيران دوحه را به برداشت سريع‌تر از منابع ترغيب كرده و ازسوي ديگر تجهيزات و تأمين مالي فازهاي توليدي را تأمين می‌كردند. شرکت‌های اروپایی که فناوری مورد نیاز برای استخراج کامل گاز از میدان عظیم پارس‌جنوبی ایران را داشتند، در اواخر دهه گذشته میلادی، تحت فشار آمریکا ایران را ترک کردند تا استخراج نفت قطر از سمت دیگر این میدان گازی عظیم به شدت افزایش یابد. اجراي طرح‌هاي چند هزارميلياردي درشرايطي كه ايران با پيامدهاي جنگ دست‌وپنجه نرم می‌كرد و با عدم برنامه‌ريزي از رقابت جدي بازمانده بود، شرايط را براي حريف بيش ازپيش مهيا كرده بود. قطر پروژه‌های متعددی درمیدان پارس‌جنوبي «گنبد شمالی» تعریف کرد و اکنون با ١٦ فاز تولیدی به میزان ٦٥٠میلیون مترمکعب در روز از بخش قطری میدان مشترک پارس‌جنوبی برداشت گاز دارد. قطر در‌سال گذشته از محل فروش گاز، میعانات گازی و نفت میدان پارس‌جنوبی بیش از ١٩٥هزارمیلیارد تومان درآمد کسب کرده است.
قطری‌ها همچنين درحال حاضر روزانه ٥٢٥ هزار بشکه نفت ميدان را به فروش می‌رسانند و با توجه به بازاريابي و ايجاد واحدهاي مرتبط كه در سالهاي گذشته احداث كرده‌اند، به تلاش خود براي بهره‌گيري بهتر ادامه می‌دهند. آمارها مبين اين موضوع هستند كه ذخیره بخش قطری میدان ۳۷تریلیون مترمکعب گاز درجا و ۲۶تریلیون مترمکعب گاز قابل برداشت و ۳۰میلیارد بشکه میعانات گازی (۱۰بیلیون بشکه قابل برداشت) است که معادل ۹۹.۹درصد ذخایرگازی قطر و ۲۱درصد ذخایر گازی جهان است. تا سه‌سال پيش گزارش‌هاي منابع خبري نشان می‌داد كه قطر ٣برابر ايران برداشت از منابع مشترك اين ميدان داشت.
هدفگذاري ايران براي اثرگذاري بر بازار
با شروع دهه٧٠ و استقرار دولت سازندگي با توجه به فرضيات اوليه، مهندسان ايراني ٥ فاز را براي استخراج گاز ازميدان پارس‌جنوبي طراحي كردند. پس از روشن شدن اين موضوع كه پارس‌جنوبي بزرگترين منبع گاز و ميعانات گازي جهان است، طرح‌هاي بيشتري دردولت اصلاحات كليد خورد اما در دولت‌هاي نهم و دهم با وجود درآمد هنگفت از نفت كه به واسطه افزايش قيمت آن در بازارهاي بين‌المللي رخ داد، روند افتتاح فازها و پيشرفت درحد انتظار نبود و به كندي پيش رفت. شايد يكي از مهم‌ترين درخواست‌ها از دولت يازدهم برنامه‌ريزي براي صيانت از حق مردم ايران از منابع مشترك گازي بود كه به يكي از اصلي‌ترين برنامه‌هاي دولت مبدل شد، به‌طوري كه برداشت گاز از میدان پارس‌جنوبی در ابتدای دولت یازدهم ٢٥٠ میلیون مترمکعب بود كه اين رقم پس از سه‌سال تقريبا دوبرابر شد. پس از تأكيد رهبر معظم انقلاب درباره تشكيل ستاد فرماندهي اقتصاد مقاومتي و انتصاب معاون اول رئيس‌جمهوری به اين سمت به منظور مشخص‌شدن چارچوب كار و ارايه شاخص به رهبري و مردم درپايان سال «اقتصاد مقاومتي، اقدام و عمل» دستوركار هريك از دستگاه‌هاي دولتي مشخص شد. از سیاست‌های «اقتصاد مقاومتی» درحوزه وزارت نفت كه توسط اسحاق جهانگيري معاون اول رئیس‌جمهوری خطاب به وزير نفت ابلاغ شد، عبارت بود از: افزایش ذخایر راهبردی نفت و گاز کشور به منظور اثرگذاری در بازار جهانی نفت و گاز و تأکید بر حفظ و توسعه ظرفیت‌های تولید نفت و گاز، به‌ویژه درمیادین مشترک.
بنابراين هدفگذاري وزارت نفت درحوزه گاز اين‌گونه تعريف شد:
توليد گاز طبيعي به یک‌میلیارد مترمکعب در روز تا سال ١٣٩٧ افزایش یابد و به رقم ٨٠میلیارد مترمکعب صادرات سالانه گاز طبیعی تا سال ١٤٠٠ برسد. وزير نفت درمصاحبه‌هاي خود با رسانه‌هاي داخلي و خارجي هم يادآور شد؛ افزایش تولید و صادرات گاز طبیعی با تأکید بر برداشت از میدان‌های مشترک از دیگر برنامه‌های وزارتخانه متبوعش است. معاون اول رئیس‌جمهوری هم درجلسات مختلف اقتصاد مقاومتي با اشاره به طرح‌های مهم وزارت نفت درمیادین مشترک نفت و گاز خاطرنشان کرد: اهمیت و اولویت اجرای این طرح‌ها مورد تأکید همه مسئولان کشور است و همه باید کمک کنند تا موانع برطرف و هرچه سریع‌تر این طرح‌ها به بهره‌برداری برسد.
براساس آمارها، ایران از‌سال ٢٠٠١ تاکنون، قریب به ٦٠میلیارد دلار در پارس‌جنوبی سرمایه‌گذاری کرده که قطر از سال ١٩٩١ قریب به ٤٢٠میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است. ایران هم‌اکنون برداشتی ٤٣٠میلیون مترمکعبی در روز از میدان گازی پارس‌جنوبی دارد اما وزير نفت تاكيد كرده است كه تا چند ماه ديگر در برداشت از منابع اين ميدان از قطر جلو خواهيم زد. بيژن زنگنه كه در سه‌سال گذشته بارها و بارها به عسلويه سفر كرده تا از نزديك شاهد پيشرفت كارها باشد، وعده داده است تا بخش بزرگی از طرح توسعه ٥ فاز قدیمی ١٢و ١٥ تا ١٨ پارس‌جنوبی تا پایان سال به بهره‌برداری برسد. میدان گازی پارس‌جنوبی در ٢٩ فاز تعریف شده که معادل ٢٤ فاز استاندارد است. درحال حاضر ایران توانسته است فاز یک الی ١٠ پارس‌جنوبی و همین‌طور بخشی از فاز ١٢ را به مرحله استحصال برساند. وزیر نفت می‌گوید: سال ٩٦ پرونده توسعه تمامی فازهای پارس‌جنوبی بسته می‌شود و از این‌رو عملا با افزایش تولید گاز به بیش از ٨٠٠ میلیون مترمکعب و افزایش تولید میعانات گازی بالغ بر یک‌میلیون بشکه در روز، ایران از قطر در برداشت گاز و میعانات گازی جلو می‌افتد.
فوت كوزه‌گري واحدهاي دانش‌بنيان براي پيروزي
حالا و براساس دستورالعمل‌هاي مشخص‌شده براي حفظ و صيانت از منافع ملي درچارچوب اقتصاد مقاومتي كه از ديگر مشخصه‌هاي آن دانش‌بنيان شدن طرح‌هاست، پژوهشگاه وزارت نفت كمر به رفع برخي اشكالات نظير ساخت واحد «مركاپتان»زدايي براي فرآورش ميعانات گازي پرداخته كه وضعيت ايران را درقياس با رقيب قطري بهتر خواهد كرد. براساس اظهارات کارشناسان، هم‌اکنون میعانات گازی و ال‌پی‌جی تولیدشده درکشور قطر مرکاپتان و سولفور بالایی دارد. طبیعتا درصورتی که میعانات گازی تولیدشده درمیدان گازی پارس‌جنوبی سولفور کمتری درخود داشته باشند، مشتریان این محصولات به سوی ایران خواهند آمد. ذخیره بخش ایرانی میدان پارس‌جنوبي ١٣,٣تریلیون مترمکعب گاز درجا و ١٩میلیارد بشکه میعانات گازی (۹میلیارد بشکه قابل برداشت) برآورد می‌شود که ۵۰درصد ذخایر گازی ایران و ۸درصد از ذخایر گازی جهان را درخود جای داده است.
در دوران پسابرجام حركت دولت درپيشبرد اهداف كارشناسان غربي را متحير كرده است. هنگامي كه دو‌سال قبل رویترز طی گزارشی نوشت، «دارابودن بزرگترین ذخایر گازی جهان، ممکن است برخی شرکت‌های خارجی را برای بازگشت به ایران اغوا کند، اما بعید است تهران حداقل تا یک‌دهه آینده بتواند به یک عرضه‌کننده عمده گاز به اروپا یا آسیا تبدیل شود.» هيچ‌كس باور نمي‌كرد كه ايران بتواند علاوه بر رساندن ظرفيت توليد نفت خود به دوميليون بشكه، مجموع ظرفيت توليد نفت و گاز خود را به عدد چهارميليون برساند.
«لورن راسکاس»، مشاور ارشد گروه جهانی گاز در موسسه «آی‌اچ‌اس» پيش از برجام درباره توليد گاز ايران گفت، برداشتن تحریم‌ها احتمالا می‌تواند تأثیر عظیمی برصادرات گاز ایران در درازمدت داشته باشد، اما سال‌ها طول خواهد کشید تا کارها پیش برود. امروز او اذعان دارد، با توجه به مناسبات كشورهاي اروپايي با مسكو، ٨ماه پس از برجام مسئولان اين كشورها مشتري پروپاقرص و سرسخت ايران شده‌اند.
رمز موقعيت جغرافيايي در بازاريابي براي گاز و برق
اين واقعيت كه ايران حتي براي تداوم صادرات نفت نياز به گاز و تزريق به ميادين نفتي دارد، بركسي پوشيده نيست. با وجود ارزش نسبي نفت به گاز در بازارهاي جهاني و نيز نياز كمتر صنعت نفت كشور به سرمايه‌گذاري برنامه‌ريزي براي توانمندسازي مخازن نفتي كشور نيز ضرورت استحصال گاز از پارس‌جنوبي را جدي‌تر می‌كند. براساس آمارهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا، در سال ٢٠١١ بیش از یک تریلیون فوت مکعب یا بیش از ٢٨میلیارد مترمکعب گاز برای کمک به افزایش تولید نفت، به میادین نفتی ایران تزریق شده است. براساس برخی برآوردها بیش از ٨میلیارد فوت مکعب در روز (حدود ٨٣میلیارد مترمکعب در سال) درطی یک‌دهه آینده برای حفظ تولید نفت ایران نیاز خواهد بود.
با اين حال آخرین آمار سازمان مطالعات بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد که در سال ٢٠٢٠، جهان به شدت تشنه نفت‌خام می‌شود و در این زمان تنها ٥ کشور می‌توانند به صادرات نفت ادامه دهند که یکی از این کشورها ایران است. قطر سعی دارد ذخایر خود را برای آن زمان حفظ کند و در این راستا با افزایش صادرات گاز سعی بر درآمدزایی دارد که البته در اجرای این سیاست تاکنون بسیار خوب عمل کرده است.
به نظر می‌رسد ایران نیز باید از این سیاست پیروی کند. اگرچه ذخایر نفتی ما با این کشور قابل قیاس نیست، اما با توجه به این‌که اغلب میادین نفتی ایران از نیمه دوم عمر خود عبور کرده‌اند، بهتر است با افزایش تولید گاز و صادرات آن استراحتی به این میادین داد و آنها را برای آیندگان حفظ کرد. ازسویی دیگر باید تأکید داشت، ایران دارنده دومین ذخایر گازی جهان است و موقعیت جغرافیایی ما بهترین زمینه برای صادرات گاز و برق به کشورهای همسایه است که قطعا با تعیین استراتژی قوی و تغییر سیاست‌های صادراتی به سمت گاز و برق می‌توان علاوه بر افزایش درآمد‌های ایران با تحریم نفتی مقابله‌ای درست کرد.
دولت يازدهم درشروع كار اولويت‌بندي در بازكردن گره‌هاي پيش‌روي كشور انجام داد كه مهم‌ترين آن موضوع هسته‌ای بود. در دومين گام و پس از برجام كه توأم با نامگذاري سال به نام اقتصاد مقاومتي، اقدام و عمل بود، موفق شد با بهره‌گيري از آبياري نوين ركورد توليد گندم دركشور را شكسته و براي نخستين‌بار به فكر صادرات اين محصول غذايي باشد. اقدام ديگري كه در كارنامه دولت حسن روحاني ثبت خواهد شد، بدون ترديد درحوزه نفت و استخراج گاز از ميدان پارس‌جنوبي خواهد بود. موفقيتي كه جراحت افكار عمومي مردم ايران را كه همواره ناخرسند از شكست و عقب‌ماندگي دراين عرصه از حريفي كوچك بودند، التيام خواهد بخشيد. به همين دليل است كه زنگنه با افتخار و درپايان مأموريت خود در دوره اول دولت تدبير و اميد می‌گويد: «باید توجه داشت که اقتصاد مقاومتی کشور را به انزوا نمی‌برد و کشور با ظرفیت تولید ٥,٧میلیون بشکه نفت و صادرات ٨٠ هزارمیلیارد تومانی گاز می‌تواند اقتصاد دنیا را به ايران وابسته کند.»