باب همایون نام خیابانی قدیمی در تهران است. این معبر در حال حاضر به صورت یک راسته بازار مهم و معروف درآمده و در محدوده مرکزی شهر تهران، پایین تر از میدان امام خمینی که قبلا توپخانه نام داشته واقع شده و دارای مغازه های مختلف برای پارچه و پوشاک مردانه است.
این بازار قدیمی مسیری شمالی- جنوبی دارد که ابتدای شمالی آن از ایستگاه متروی امام خمینی شروع شده و به خیابان صوراسرافیل و ساختمان وزارت دارایی منتهی می شود.
همیشه حاضر
وقتی اسم باب همایون به گوش مان می خورد، ذهن مان به سمت بازار و کاخ گلستان و کت و شلوار می رود. اینجا در دل پیچ وخم های حوالی بازار، خیابان باریکی وجود دارد که از معروف ترین مراکز خرید انواع و اقسام لباس و پوشاک مردانه است و از مدتی که شکل بورس کت و شلوار را پیدا کرده تعداد بسیار زیادی از مردم را برای خرید و نونوار شدن به سمت خود می کشاند.
اگر قصد خرید دارید و گذرتان به راسته های اطراف بازار بزرگ افتاد، حتماً گشت وگذار و بازارگردی و خرید را بین برنامه های تان بگذارید. این راسته بازار باریک یکی از مراکز اصلی تهیه پوشاک و خریدهای مخصوص عروسی است که زوج های جوان قبل از شروع زندگی مشترک حتماً به اینجا مراجعه می کنند.
بافت بازار به شکلی است که اکثر مشتری ها در مدت زمان کوتاهی می توانند همه اجناس موردنظرشان را خریداری کنند و شاد و سرخوش از همراهی همسرانه، خودشان را برای زندگی مشترک آماده کنند.
باب همایون خیابانی است که یک سر آن به خیابان و میدان امام خمینی و طرف دیگرش به خیابان صوراسرافیل می رسد. این منطقه که شامل چند خیابان شمالی - جنوبی است برای ساکنان قدیمی تهران کلی خاطره دارد. وجه تسمیه این محله به خاطر اقدامات و ساخت وسازهایی است که در دوران قاجاریه ایجاد شده و الان غیر از مجموعه شکوهمند کاخ گلستان، نام و نشان چندانی از آن باقی نمانده است. تاریخ تأسیس اینجا به زمان ناصری می رسد.
آنچه این گذرگاه را مورد توجه قرار می دهد، بافت قدیمی و نام معروف منطقه است که در گذر ایام به عنوان مرکز خرید و محل گذران اوقات فراغت شهروندان پایتخت نشین و مسافران مشهور بوده است. از پیش از انقلاب این محله به عنوان یکی از مراکز خرید و مشهور تهران محسوب می شده و همین نقش را در سال های بعد از آن به دوش کشیده است.
در مورد احداث و نامگذاری این معبر تهران قدیم آمده است: به دستور ناصرالدین شاه و توسط محمدرحیم خان امیرنظام سنگفرش شده و شکل و شمایل جدید پیدا کرد و در اطراف آن دکان هایی طراحی و ساخته شد. این خیابان به همراه میدان توپخانه و خیابان لاله زار، نخستین خیابان های تهران بودند که در سال 1310 و به مناسبت ورود ملک فیصل، پادشاه عربستان به تهران آسفالت شدند. به خاطر همجواری این خیابان با یکی از ورودی های کاخ گلستان به سردر الماسیه یا باب همایونی معروف شد.
باب همایون، دروازه و خیابان متصل به آن در ارگ قاجاری در تهران، نیمه جنوبی ارگ و جایگاه محله سلطنتی را با کوچه ای به نام کوچه در اندرونی جدا می کرد. خیابان باب همایون به ساختمان های اداری عمده مانند مدرسه نظام، قورخانه، انبار غله و بناهای مذهبی (امام زاده و مسجد) اختصاص داشت.
میدان توپخانه امروزی نیز از آثار عهد ناصری است. توضیح آنكه قبل از نوسازی گسترده تهران در 130 سال پیش، محل میدان توپخانه در محوطه مقابل كاخ های سلطنتی در میدان ارك سلطنتی بود. وقتی تهران توسعه پیدا كرد و اراضی خارج از محوطه ارك آباد شد، محل فعلی توپخانه را به صورت ساختمان های دو طبقه ساختند و توپ های مقابل محوطه ارك را به آنجا منتقل كردند.
از احداث میدان توپخانه سال های زیادی می گذرد و در این مدت ساختمان این میدان چندین بار تغییر شكل داده و امروز هم اثری از آن بناهای قدیمی ناصری، مظفری و رضاخانی در این میدان وجود ندارد و همه تخریب شده و از بین رفته است.
بالا و پایین
وقتی از مسیر شمالی کمی پایین تر از ایستگاه مترو که وارد این خیابان می شوید با یک پیاده راه و بنایی که به تازگی احداث شده مواجه می شوید. ساختمانی کوچک در وسط خیابان که تابلوی سرای سنتی همایون را بر سردر خود دارد. در این بازارچه کوچک غذاهای آماده مثل فلافل، سمبوسه، آش رشته، اسنک و پیتزای تک نفره طبخ و عرضه می شود. از قرار معلوم کاسبی در این مسیر داغ داغ است زیرا خیلی از کسبه و رهگذران برای رفع گرسنگی و صرف وعده ناهار و عصرانه مشتری این پاتوق خیابانی هستند.
درست چسبیده به ایستگاه مترو پایانه تاکسیرانی فعال است که به بیشتر مناطق اصلی شهر سرویس دارد. پایین این ترمینال تاکسی شهری کوچه قورخانه قرار دارد که زمانی اسلحه خانه و به نوعی ستاد فرماندهی ارتش قدیم ایران (نظام) بوده است.
ورودی قورخانه حالا یكی از ورودی های ایستگاه مترو امام خمینی (ره) است و محوطه ای كه روزگاری در آن اسلحه ساخته می شد این روزها محل استقرار تجهیزات مترو است. این کوچه که یکی از بازمانده های تهران قدیم است، کاربری مسکونی ندارد و فقط چهار، پنج مغازه فروش لوازم یدکی در آن فعال هستند. ظاهراً تبدیل خیابان باب همایون به پیاده راه کاسبی و خریدوفروش را در این کوچه کساد کرده است.
سمت چپ ورودی خیابان ساختمان 14 طبقه اداره کل مخابرات استان تهران (تلگرافخانه قدیم) قرار دارد که یادگار حضور آلمانی هاست که قدمت آن به سال 1348 خورشیدی می رسد.
پشت اداره مخابرات امامزاده روح الله الحسنی واقع شده که با توجه به فضای محدودش روزانه پذیرای عده زیادی از شهروندان و کاسب های محل است که به غیر از زیارت برای ادای فریضه نماز جماعت صبح و عصر به آنجا می روند. با کمی پیشروی به سمت جنوب خیابان به کوچه قدیمی دیگری می رسیم که نام قنات روی تابلوی آن خورده است. در این کوچه خیلی باریک که محل تجمع چرخ های باربری است، در کنار مسجد امام حسن مجتبی (ع) حمام باب همایون قرار گرفته که یکی از قدیمی ترین گرمابه های تهران به شمار می رود. فعلاً از این حمام عمومی استفاده نمی شود و به خاطر تعمیرات ساختمانی تعطیل است.
بعد از این دو کوچه تاریخی که رنگ کهنگی و فراموشی سر و روی شان را گرفته مغازه ها و دکان های کوچک و بزرگ شروع می شوند و با ویترین های پر از لباس و مانکن های شسته رفته و کاسب هایی که روی چهارپایه های جلوی مغازه ها نشسته اند، به چشم می خورند. پشت بیشتر این مغازه های شیک و پیک کاغذهای رنگی یا سیاه و سفیدی را می بینید که نشان از فروش آخر فصل با تخفیف ویژه دارد.
همه مسیر این خیابان و معابر فرعی جزو راسته بازار و حریم تولید و عرضه پوشاک به حساب می آیند. اینجا یکی از بزرگ ترین بورس های لباس و کت و شلوار دامادی است و تنها راسته ای در تهران است که خانم ها به آن راه ندارند و صفر تا 100 اجناس و کالاهایش مربوط به آقایان است. به هر طرف که سر بچرخانید نشانه ای از عاشق پیشگی و جلوه گری را در میان مردان جوان می توان دید و برای بعضی ها احساس خوشبختی در عمیق ترین لایه های ناخودآگاه شان قابل لمس است.
گود بازار
در نگاه اول با یک راسته شلوغ، پرازدحام و بسیار بی نظم روبه رو می شوید، اما با سرکشی به مغازه ها و دیدن لباس های رنگ به رنگ و سایر البسه موجود که پشت ویترین ها و تن مانکن ها خودنمایی می کنند، به احتمال زیاد نظرتان عوض می شود. قیمت های این خیابان تجاری تا اندازه زیادی مناسب و باصرفه است و برخلاف مناطق بالای شهر که قیمت ها برق از سر آدم می پراند، حس خوشایند ارزان فروشی را به فرد منتقل می کند.
آقای میریونسی 15 سال است که در این مرکز خرید کاسبی می کند. وی درباره پیشینه این مرکز می گوید: سابق بر این نه جمعیت زیادی بود و نه تمایل زیادی برای خرید در بین مردم وجود داشت. اوایل دهه 50، با فعالیت مراکز بورسی مثل کوچه برلن، بهارستان و باغ سپهسالار در مناطق همجوار، خیاط خانه ها و کارگاه های دوزندگی تهران در این حوالی مستقر شدند.
همین حالا هم چند کارگاه کوچک با حدود 14 ،15 خیاطی فعال هستند. به مرور زمان با ساخت وسازهایی که انجام شد کارگاه های جدید شروع به دوخت و دوز در حجم و تیراژ بالا کردند و از دهه 50 به بعد به طور تخصصی به سمت عرضه لباس مردانه رفت. کیف و کفش مردانه هم سال های بعد به این راسته اضافه شد.
در این بازار می توانید همه جور لباس دامادی و مجلسی بخرید. در اینجا برای هر سلیقه و با هر بودجه ای جنس برای فروش پیدا می شود. مغازه های کوچک و بزرگ همه در خدمت تازه دامادها و شیک پوشان هستند تا مبادا اینجا را دست خالی ترک کنند! قیمت ها حساب و كتاب درستی ندارد و هر مغازه قیمت خودش را دارد. کف قیمت های اینجا از 80 هزار تومان شروع می شود و به 2/5 میلیون تومان یا بیشتر نیز می رسد. ویترین همه مغازه ها پر است از انواع پیراهن و کت و شلوار، کت و شلوار تک.
در کنار این اجناس پوشاک تزیینی مانند کراوات، پاپیون، سنجاق کراوات، دستمال گردن، کمربند، عطر و ادکلن و از همه مهم تر انواع مدل های کفش موجود است. حتی برخی مغازه ها که به فروش این اقلام می پردازند، به محض ورود به مغازه می پرسند، چه لباسی خریده ای تا بگویم چه پیراهن یا کراواتی به آن می خورد!
میریونسی در مورد وضعیت کاسبی و خریدوفروش این خیابان می افزاید: باب همایون از گذشته های دور مخصوص و مربوط به این صنف بوده و در بین مردم و کسانی که مرتب و تر وتمیز هستند، شناخته شده است. به همین دلیل مشتری های ثابت خودش را دارد. البته بیشتر مردان سن وسال دار به اینجا مراجعه می کنند ولی تعداد جوانان هم زیاد است.
این منطقه به فروش کت و شلوار دوخت داخل و بدون مارک معروف است و بیشتر مغازه های اینجا تولید خودشان را می فروشند. وی در مورد پوشاک خارجی موجود در بازار می گوید: شاید حدود 20درصد از اقلام مغازه ها برندهای معتبر خارجی باشند ولی خیلی عمومیت ندارد چون این محل مخصوص لباس دوخت داخل با پارچه های خارجی است.
در کنار مغازه های کت و شلوار فروشی که تا انتهای خیابان در کنار هم قرار گرفته اند، چند واحد خیاطی هم فعال هستند. کت و شلوارهای دست دوز گران تر از صنعتی دوز ها هستند، اما دست دوز ها هم قیمت های شان با هم متفاوت است. از متری 120 هزار تومان تا 600 هزار تومان نرخ پارچه های موجود است که برای سفارش قیمت خورده است.
یکی دیگر از کسبه می گوید: خیاط ها بیشتر پیراهن و کت وشلوار برای کسانی می دوزند که لباس اندازه تن شان پیدا نمی شود و به اصطلاح بزرگ سایز هستند. دستمزد دوخت کت وشلوار نرخ ثابتی ندارد و بیشتر حالت توافقی دارد ولی به طور معمول حدود 20 درصد قیمت پارچه محاسبه می شود.
در داخل ویترین بعضی از مغازه ها لباس ها و کت هایی با رنگ های نامتعارف به چشم می خورند که به نظر نمی آید خیلی طالب داشته باشند. میریونسی کاسب قدیمی بازار می گوید: این لباس ها مخصوص استفاده عادی نیستند. کسانی که این مدل لباس ها را تهیه می کنند، دانشجوها و فعالان هنری و نمایشی هستند که برای ایفای نقش از آنها استفاده می کنند. البته بعضی دیگر هم سری دوزی است تا مشخص شود هر مدل با چه رنگی خوب ست می شود.
از یکی دیگر از کاسب های اینجا درباره این موضوع می پرسم که در جوابم می گوید: از همه جای ایران برای خرید به اینجا می آیند و قشر خاصی نیستند. تازه از مناطق مرفه نشین و بالای شهر هم برای خرید لباس به اینجا می آیند چون قیمت ها مناسب و اجناس باکیفیت است. در این محدوده غیر از بافت سنتی سه، چهار مجتمع تجاری ظرف 10سال اخیر ساخته شده که مدل ها و ست های دامادی جدید و به روز عرضه می کنند.
در بازه زمانی نیمه فروردین تا نیمه خرداد و آخر تابستان معمولاً قیمت ها تخفیف زیادی می خورند و گاهی به قیمت خرید که اصطلاحا مایه به مایه گفته می شود، فروخته می شوند. این کار دو علت دارد: اول اینکه بسیاری از مغازه ها برای بعد از عید چک دارند و باید زودتر چک ها را پاس کنند. دوم اینکه با تغییر فصل مدل ها و رنگ های تابستانی یا پاییزی جدید همان سال به بازار سرازیر می شود که باید آنها را بفروشند.
***
ملک را از دست نده!
راسته بازار باب همایون یکی از قدیمی ترین خیابان های پایتخت است که قدمتش به گذشته های دور می رسد. این خیابان یکی از قدیمی ترین و اصلی ترین مراکز تولید، دوخت و توزیع انواع پوشاک مردانه به شمار می آید و بیش از 50 سال است که فعال است. این منطقه محل مراجعه افراد زیادی از شهروندان تهرانی، شهرهای اطراف پایتخت و شهرستان هاست که برای خرید همه رقم پوشاک آقایان گذرشان به اینجا می افتد.
قدمت زیاد این محله گرد و خاک پیری را بر سر و روی بناها و ساختمان ها نشانده است، ازدحام و درهم پیچیدگی عابران، کاسب های دوره گرد، دستفروش ها و مزاحمت های همیشگی موتورسیکلت ها که به نحو آزاردهنده ای در میان جمعیت می لولند، از مشخصه های اصلی و دائمی اینجاست.
این خیابان یک راسته نسبتا کوتاه و کم عرض است و به نسبت همسایه های غربی و شرقی اش (خیابان های ناصرخسرو و خیام) خلوت تر و آرام تر است. البته از وقتی که این خیابان به شکل پیاده راه درآمده تردد و رفت و آمد عابران بیشتر شده، ولی معضل همیشگی که پیاده راه ها دوباره کاربری خیابان های سابق را پیدا می کنند، در اینجا هم صادق است و ون های سبزرنگ مسافران را به ابتدای پامنار و چهارراه سیروس منتقل می کنند.
بافت محلی این منطقه که در دل منطقه مرکزی قدیم تهران قرار گرفته بسیار فرسوده و کهنه است که هرآن بیم تخریب یا ریزش قسمتی از این ساختمان ها می رود. حتی به مدد رنگ آمیزی و نماکاری دیوارها و تابلوها و چراغ های رنگی، سردر مغازه ها چشم انداز نازیبایی دارد. به خاطر تنگ و باریک بودن این بازار، امکان انجام عملیات عمرانی و تعمیراتی وجود ندارد و بعضی از خرابی ها به حال خود رها شده اند.
فقط بناهایی که مربوط به ادارات دولتی هستند تا اندازه ای حفظ ظاهر می کنند و هرسال زمانی را به تعمیرات و بازسازی اختصاص می دهند. همه کسانی که به اینجا می آیند، فقط و فقط به خاطر مرغوبیت و قیمت های مناسب کالاهای عرضه شده، این مکان را برای خرید انتخاب می کنند، وگرنه اینجا هیچ جاذبه بصری چشم نوازی ندارد.
محدوده بازار
بازار باب همایون در ضلع جنوب غربی میدان امام خمینی (توپخانه سابق) واقع شده و مشرف به ساختمان مرکزی مخابرات تهران است. از ابتدا تا انتهای این راسته کم عرض و نسبتا کوتاه، به طور کامل در تسخیر صنف پوشاک کلاسیک مردانه است. در شرق و غرب این معبر قدیمی، خیابان های ناصرخسرو و خیام قرار دارند که به رغم قدمت و سابقه مشابه، هیچ سنخیتی با بورس کالای عرضه شده در این راسته ندارند.
البته جایی که راسته کت وشلوار فروش هاست، فقط محدود به این خیابان نمی شود و بخشی از خیابان صوراسرافیل را هم در برمی گیرد. غیر از راسته اصلی، داخل کوچه ها و معابر فرعی مغازه های کوچک و بزرگی واقع شده اند و طبقات دوم به بعد، محل کار بیشتر مردانه دوزهای تهران و حتی ایران است. ضمن اینکه در چند سال اخیر دو سه مجتمع تجاری شیک و مدرن ساخته شده که به عرضه انواع لباس مردانه از جوراب تا کلاه می پردازند.
با این همه علاوه بر تنوع جنس، تنوع مغازه، پاساژ، خیاط خانه هم به چشم می خورد. برخی از فروشگاه ها مخصوصا در پاساژهای نوساز و جدید به تفکیک فضای داخلی پرداخته اند و هر گوشه از مغازه را به طرح های مختلف اختصاص داده اند. در داخل ویترین مغازه ها و جلوی ویترین بیشتر مغازه ها سه چهار مانکن در کنار هم قرار گرفته اند که مدل های جدید در تن شان دیده می شود.
قیمت ها، رهن، اجاره بها
در این مرکز خرید قدیمی حدود 60 مغازه کوچک و بزرگ وجود دارد که با حساب دو سه پاساژ تازه تأسیس به حدود 100 تا 120 فروشگاه می رسد. در این محدوده مغازه های 20 متری تا 150 متری پیدا می شود. علاوه بر مغازه، واحدهای تولیدی و دوزندگی و انبار هم هست که از 25 تا 200 متر مساحت دارند. قیمت های رهن و اجاره در این نقطه از تهران که شکل کاملا تجاری دارد و فاقد هر گونه واحد مسکونی است، تقریبا بالاست. یک باب مغازه 30 متری با پاخور و جای مناسب ماهانه بین 15 تا 25 میلیون تومان خرج کرایه نشینی اش می شود.
البته نرخ کرایه واحدهای تجاری تابع شرایط محیط و منطقه نیست و به عواملی مثل داشتن دید از خیابان اصلی، پاخور مناسب، قدیمی بودن، نزدیکی به میدان اصلی و تنوع محصول بستگی دارد. ولی به طور معمول کمترین نرخ اجاره 12 میلیون تومان و بیشترین بها 20 تا 30 میلیون تومان خرج می تراشد. شیوه پرداخت اجاره به صورت سالانه یا شش ماهه است که در سه، چهار قسط از مستاجر اخذ می شود.
نرخ اجاره یا فروش انبار ارزان تر و واحدهای دوخت و دوز کمی (حدود 20درصد) بالاتر است. حدود 80 درصد این واحدها تملکی است و بقیه اجاره نشین هستند. البته مستاجرها بیشتر در پاساژهای تازه تأسیس حضور دارند. فروش ملک به ندرت اتفاق می افتد، چون قیمت های فروش ملک تجاری خیلی گران است و از قرار متری 70 تا 120 میلیون تومان متغیر است.
یکی از مغازه دارها می گوید: با توجه به رکود بازار و کمتر شدن فروش، قیمت ها همچنان در این مكان بالاست و هر چند بازار مثل گذشته نیست، اما كسی هم حاضر به فروش نیست. حتی اگر بازار كساد هم باشد ما حاضر به فروش مغازه و سپرده گذاری در بانك نیستیم، چرا كه سال به سال قیمت مغازه بالاتر می رود، بنابراین این سرمایه گذاری بهتر از سپرده گذاری در بانك است که امسال نرخ سود را پایین آورده اند.
برندها و مدل ها
محدوده تجاری باب همایون دربست در اختیار صنف پوشاک است. البته مغازه های کفش و پیراهن هم زیاد است. بیشتر محصولات موجود با منسوجات خارجی ولی دوخت تمام ایرانی فروخته می شود. بیشتر کت و شلوارهای موجود در داخل همین تولیدی های رنگ و رو رفته از روی جدیدترین ژورنال های لباس و مدل های روز اروپا دوخته می شود. برندهای ایرانی بیشتر شامل مقدم، جامعه، مطهری، یارمیس و ایران برک هستند.