کار مشکل است و مشکلات بسیار. خبرنگاری را می گویم و خبرنگاران را. همان شغلی که با ظاهری فریبنده بسیاری را بدون چشمداشت مالی و فقط از روی عشق و علاقه به سمت خود کشیده است. حرفه ای که گاهی با قلم می نویسند و گاهی با رنگ خون خبر را.
درست مانند شهید صارمی. اهالی رسانه دیوارشان کوتاه است . این را بسیاری از خبرنگاران می گویند. آنهایی که می گویند برای یک عده ای این شغل جزو مشاغل سخت و زیان آور است و برای یک عده اما نه. چرایی اش را نمی دانند. چگونه پیگیری کنند را هم. از کجا و از چه کسی را هم نمی دانند. اصلا دیگر نمی دانند با مشکلات مالی و بیمه و آسیب های جسمی و روانی و تهدیدها و تبعیض ها چگونه رودر رو شوند آنها فقط کنار آمده اند و بس. ئآنها تنها چیزی که می دانند و می بینند این است: تبریک روز خبرنگار از طرف روابط عمومی سازمان ها در این روز و تجلیلی از این قشر و خبرهای بهبودی اوضاع و احوال آنها و طرح مساله و مشکل خبرنگارها توسط مسوولین از یک هفته قبل تا یک هفته بعداز 17 مرداد.
وعده هایی که دیگر رنگ باخته اند و به قول خبرنگارها نخ نما شده اند و تکرارشان در این 19 سال جز کلیشه چیز دیگری به همراه نداشته است. آنها گاهی با این وعده ها جوک می سازند و می خندند تا مرحمی باشد بر تن رنجورشان که در شرایط خوب و بد عرصه را ترک نکرده اند و اطلاع رسانی را رسالت خود می دانند. چرا که آنها به قلم سوگند خورده اند.
دغدغه اصلی خبرنگاران: معیشت، رفاه، درمان
مشکل قشر خبرنگار بسیار است همانند دغدغه هایشان . این را مجید امرایی کارشناس رسانه و استاد دانشگاه می گوید.
وی می افزاید: دغدغه خبرنگاران در سه حوزه حمایتی باید مورد توجه قرار گیرد حوزه معیشتی، رفاه ودرمان که متاسفانه در این سه حوزه برنامه ریزی مدونی در اختیار نداریم و تمامی تصمیم گیری ها و برنامه ریزی ها مقطعی و دوره ای هستند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه تاکنون هیچ سامانه ضمن خدمتی برای این قشر از جامعه وجود نداشته است ادامه می دهد: رسانه ها در کشور ما با ضعف آموزشی مواجه هستند. ضعفی که باعث شده خبرنگاران به جای آشنایی با روش های جدید روزنامه نگاری با روش سنتی و تجربه های اندوخته شده فعالیت کنند.
وی با ارائه پیشنهاد تاسیس مرکز آموزش ضمن خدمت برای خبرنگاران اضافه می کند: آموزش ها ی پیش از خدمت و ضمن خدمت یکی از ضروریات در این حرفه محسوب می شود. ضرورتی که در دنیا به عنوان رویکرد مهم به آن توجه ویژه ای شده است اما متاسفانه مسوولین در کشور ما نسبت به آن بی توجه هستند.
امرایی با اشاره به نقش اخلاق در مدل رسانه ای کشور می گوید: صداقت، اخلاق و انسانیت سه محور اصلی در رسانه های ایران هستند که خبرنگاران به آن دست یافته اند ونظام آموزش و برنامه ریزی می تواند این مدل را که مورد توجه خبرنگاران ما قرار گرفته است را گسترش دهند آن هم در شرایطی که شهروند خبرنگاری درجامعه ما رایج است بنابراین باید مدل رسانه ای بر پاینه انسانیت در کشور ما گسترش یابد.
وی درهمین رابطه ادامه می دهد: از آنجا که کشور ما طرفدار و حامی مستضعف است می توانیم از این طرح بهره ببریم طرحی که مغایر با افکار تهاجمی است.
رسانه ها چشم سوم جامعه اند
امرایی با تاکید بر اینکه رسانه ها چشم سوم جامعه هستند می گوید: رسانه ها چشم سوم یک جامعه دموکراتیک محسوب می شوند که می توانند دغدغه ها را مطرح کنند بنابراین باید صداقت را سرلوحه کار خود قرار دهند. بر این اساس خبرنگاری یک حرفه پرخطر محسوب می شوند و نظام سلامت باید خود را نسبت به خبرنگار متعهد بداند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه یک خبرنگار یک کارشناس است، ادامه می دهد: خبرنگاران افرادی هستند که در تمام حوزه ها ورود می کنند و زیر و بم آن حوزه اطلاع دارند. برای مثال خبرنگار سیاسی کسی که در تمامی حوزه های مربوط به سیاست ورود می کند و اطلاعات جامع و کاملی دارد از این منظر یک خبرنگار یک کارشناس محسوب می شود.
وی خبرنگاری را حرفه ای تخصصی معرفی می کند که از جایگاه ویژه ای برخوردار است و اضافه می کند: در خارج از جغرافیای ما یک خبرنگار از ارج و قرب بسیاری برخوردار است و جایگاه بالایی دارد اما در کشور ما به عنوان یک پیشه سر گرم کننده تلقی می شود و گاهی به عنوان شغل دوم و یا حتی شغل سوم درنظر گرفته می شود چرا که این حرفه توجیه اقتصادی ندارد و این یک آسیب جدی محسوب می شود.
پرسیدن حق خبرنگار است
امرایی رسانه ها را پل رابط بین مردم و حکومت معرفی می کند و می گوید: رسانه ها چه دیداری باشند چه شنیداری و چه مکتوب، بازوان قدرتمند مردم و حکومت ها هستند و همه رسانه ها رسالت واحدی دارند اما وقتی صحبت از رسانه دولتی و غیردولتی می کنیم دیوار حائلی بین آن می کشیم در حالی که خبرنگار در هر حوزه ای فعالیت کند خبرنگار است و خبرنگار دولتی و خبرنگار غیردولتی نباید در گرفتن تسهیلات با هم تفاوت داشته باشند.
این مدرس با تبریک روز خبرنگار به اهالی رسانه ادامه می دهد: دانستن حق مردم است و پرسیدن حق خبرنگار و من از دولت و مسوولان می خواهم به دغدغه شرعی خبرنگاران توجه کنند.
اگر عاشقی نباشد خبرنگاری نخواهد بود
محمدصادق افراسیابی مدرس دانشگاه و پژوهشگر فضای مجازی خبرنگار را فردی معرفی می کند که با استفاده از مهارت های خبرنویسی و اطلاع رسانی سعی در برقراری عدالت اطلاعاتی در جامعه دارد تا در چارچوب قواعد اخلاقی مرسوم همه چیز را در مورد همه کس بدانند و آگاهانه رفتار کنند.
وی که خود تجربه خبرنگاری را در روزنامه ها و خبرگزاری های مختلف کشور دارد از جایگاه این شغل می گوید: مردم حس خوبی نسبت به خبرنگاران دارند اما این گروه از جامعه با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنند، از مشکلات مالی گرفته تا شکایت حقوقی برخی افراد که هر جا دست بگذاری به قبای آن ها برمی خورد. اینها بخشی از مشکلات یک خبرنگار است خبرنگاری که عشق به خبر آنها را در عرصه اطلاع رسانی نگه داشته است . بنابراین برای خبرنگار بودن هیچ چیز کافی نیست مگر عشق و علاقه به هیجانی زیبا که البته دستاورد آن تحقق عدالت اطلاعاتی و کمرنگ شدن فساد در کشور است. آنها با وجدان خود کنار آمده اند.
خبرنگاران چقدر امنیت دارند؟
افراسیابی نیز مانند بسیاری از فعالان این حوزه وضعیت امنیت شغلی را بحران زده می داند و می گوید: امنیت شغلی خبرنگار در کشور ما تقریبا صفر است و این چند دلیل عمده دارد. اولین دلیل این است که برخی اهالی سیاست علاقه دارند اهالی رسانه را همیشه در بند خویش کنند. این در حالی است که اهالی رسانه هیچ وقت دوست ندارند در بند و دام کسی از جمله برخی اهالی سیاست بیفتند. از طرفی برخی روابط عمومی ها علاقه ندارند که خبرنگاران در رسانه ها جا خوش کنند و استقلال داشته باشند. آنها معتقدند این استقلال باعث می شود که بی محاباتر نقد کنند و این به مذاق برخی اهالی روابط عمومی خوش نمی آید. در نهایت برخی تصور می کنند که با تغییر مدیر هر رسانه باید تمامی خبرنگاران آن رسانه هم تغییر کنند این در حالی است که در حوزه های دیگر ما شاهد هستیم عنوان می شود کارشناسان یک سازمان به دلیل اینکه سرمایه های اصلی آن سازمان هستند نباید جابجا شوند.
این استاد دانشگاه در مقایسه جایگاه خبرنگار در خارج و داخل کشور می گوید: در بسیاری از کشورهای جهان زمانی که یک خبرنگار به یک رسانه ی شناخته شده و برند پا می گذارد می داند که تا آخر عمر و تا زمان بازنشستگی با آن رسانه همکاری خواهد داشت و مردم آن رسانه را به آن خبرنگار و آن خبرنگار را به آن رسانه می شناسند. اما در ایران به جز برخی رسانه های خاص که از قضا مدیریت آن هم همیشه همان افراد قبلی بوده اند و در طول 35 سال گذشته تغییری نداشته اند، خبرنگاری را پیدا نمی کنید که معرف برند یک رسانه باشد و آن رسانه معرف برند آن خبرنگار باشد. این از طنزهای تلخ تاریخ مطبوعات در ایران است که ظاهرا هنوز درمانی برای آن پیدا نشده است.
هرج و مرج در رسانه های مجازی
افراسیابی درباره خبرنگاران فضای مجازی اینگونه می گوید: خبرنگاران رسانه های مجازی بسیار متفاوت با یکدیگر هستند. گاهی یک خبرنگار را می بینید که بدون کسب آموزش های لازم صرفا به دلیل پیدا کردن یک شغل در یک سایت خبری مشغول به کار می شود و گاهی هم خبرنگاری را می بینید که با کوله باری از تجربه به دلیل درک اهمیت فضای مجازی حوزه ی اصلی کار خود را حضور در رسانه های مجازی تعریف کرده است. ما باید در عرصه ی فضای مجازی رسانه ها را رتبه بندی کنیم و خبرنگارانی که در رسانه های مجازی پر مخاطب و معتبر حضور دارند باید بتوانند حداقل از بیمه ی خبرنگاری بهره مند شوند و البته جا دارد در زمینه ی حقوق و دستمزد خبرنگاران هم قانونی در مجلس به تصویب برسد تا خبرنگاران از شمول قانون کار مرسوم خارج و دارای قواعد خاص خود باشند.
وی در جواب این سوال که چرا برخی روابط عمومی ها با خبرنگاران همکاری نمی کنند می گوید: برخی مدیران روابط عمومی ها بر عکس خبرنگاران که اهل ریسک هستند، محافظه کار و نگران منافع خود و سازمانشان هستند و این مهمترین دلیل عدم همکاری روابط عمومی ها با خبرنگاران است. حال این گروه را بگذارید در مقابل خبرنگاری که آمده است تا نقد کند و نظم موجود را آنجا که با فساد گره خورده است در هم بریزد. به نظر شما اساسا آن روحیه ی محافظه کاری روابط عمومی ها با این روحیه ی نقادانه ی خبرنگار قابل جمع است؟ البته در میان روابط عمومی ها هم کسانی هستند که صداقت دارند و با صداقت رفتار می کنند و امیدوارم این افراد که معمولا روابط عمومی را گوش شنوای سازمان برای شنیدن نقدها می دانند با بی مهری برخی مدیران مواجه نشوند و از کار برکنار نشوند. اتفاقا این گروه تنها روابط عمومی های مفید برای حال و روز جامعه ی ما هستند و با خبرنگاران هم مشکلی ندارند.
البته فراموش نشود که طرح این دغدغه ها خاص یک روز است .هرچه به 17 مرداد نزدیک می شویم خبرنگاران خبرساز می شوند و در راس اخبار قرار می گیرد و پس از آن باز هم سوال ها بی جواب می ماند. سوال هایی از این قسم: آیا خبرنگاری سخت و زیان آور است یا خیر؟ آیا خبرنگاران امنیت شغلی دارند یا خیر؟ آیا خبرنگاران به حق و حقوقشان می رسند یا خیر؟ آیا شان خبرنگاران در کشورما حفظ می شود و آیا ... .
- تا روز خبرنگار سال آینده قلمتان سبز