سوارشدن بر قطار در حال حاضر برای بسیاری از ما در جای‌جای کشور میسر است زیرا همین حالا حدود 11 هزار کیلومتر خط آهن گوشه و کنار کشور را به هم متصل کرده‌اند و به کار جابه‌جایی بار و مسافر مشغولند. اما بد نیست یادمان باشد همین حالا، تعدادی از استان‌های کشور هنوز چشم انتظار رسیدن قطار هستند. خبر خوب برای برخی از این استان‌ها این است که امسال سرانجام چشم‌شان به جمال قطار روشن خواهد شد.
در حال حاضر 27 استان کشور صاحب خطوط ریلی هستند و بیش از ۱۰ هزار کیلومتر خط‌آهن نیز در کشور در دست ساخت، مطالعه و اجراست. از این ۱۰ هزار کیلومتر به گفته مسئولان شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل، ۴ هزار و ۷۰۰ کیلومتر خط‌آهن در حال ساخت است که بین ۱۵ تا ۹۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
در ابتدای سال جاری محسن پورسیدآقایی، مدیرعامل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران وعده داد که انتظار چندین ساله ۴ استان برای خط آهن تا پایان سال ۹۵ به اتمام می‌رسد و صدای سوت قطار در رشت، همدان، ارومیه و کرمانشاه می‌پیچد. پورسیدآقایی یادآوری کرده که رساندن خط آهن به سنندج نیز در دست اقدام است اما نمی‌توان برای افتتاح آن در سال ۹۵ هیچ قولی داد.
در این گزارش "صمت" نگاهی به آخرین وضعیت ساخت خط آهن در ۴ استانی داشته که مدیرعامل راه‌آهن وعده اتمام آن در سال ۹۵ را داده است.
پیشرفت 93 درصدی راه‌آهن رشت در 9 سال
راه‌آهن قزوین ـ رشت ۱۶۴کیلومتر طول دارد و با راه‌اندازی آن، مسیر قزوین تا رشت را می‌توان یک ساعته با قطار طی کرد. این پروژه در سال ۸۶ کلید خورد و براساس برنامه قرار بود ۴ ساله به اتمام برسد. اما حالا، بعد از گذشت ۹ سال به گفته محمدعلی نجفی، استاندار گیلان ۱۲۰کیلومتر این خط آهن آماده ریل‌گذاری است.
به گفته نجفی زیرسازی خط آهن قزوین ـ رشت پیشرفت ۹۳ درصدی دارد. ۴۵ کیلومتر از این مسیر از سمت قزوین و ۱۲/۵کیلومتر نیز از سمت رشت ریل‌گذاری شده است. او معتقد است این پروژه امکان اتمام در سال ۹۵ را دارد.
برای ساخت راه‌آهن قزوین ـ رشت تاکنون هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان هزینه شده که اختصاص ۶۵۰ میلیارد تومان این مبلغ در دولت یازدهم بوده است. از مجموع ۲۸۶ میلیارد تومان بودجه مصوب پروژه در سال ۹۴ نیز فقط ۱۷۰ میلیارد تومان تخصیص یافته است. آنطور که استاندار گیلان می‌گوید، برای تکمیل و بهره‌برداری راه‌آهن رشت ـ قزوین در سال جاری، ۴۲۰ میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده، این در حالی است که اتمام این خط آهن به ۷۰۰ میلیارد تومان دیگر نیاز دارد. ۵ ایستگاه اصلی و ۳ ایستگاه فرعی در مسیر راه‌آهن قزوین ـ رشت قرار دارد که کار ساخت برخی از این ایستگاه‌ها با پیشرفت ۹۰ درصدی همراه است. به گفته استاندار گیلان، ساختمان ایستگاه راه‌آهن رشت از پیشرفت فیزیکی مطلوبی برخوردار است و کار ساخت آن تا پایان سال ۹۵ به اتمام می‌رسد.
پیشرفت 95 درصدی خط‌آهن همدان در 11 سال
راه‌آهن تهران ـ همدان ـ سنندج به طول ۴۱۰ کیلومتر با سرعت ۱۶۰ کیلومتر در ساعت برای مسافری و ۱۲۰ کیلومتر در ساعت برای بار، طراحی شده است که در این مسیر، قطعه تهران ـ همدان ۲۶۰ کیلومتر و مسیر همدان ـ سنندج ۱۵۰ کیلومتر است. به گفته مدیرعامل راه‌آهن قطعه سنندج تا پایان سال ۹۵ به احتمال زیاد به اتمام نمی‌رسد اما او وعده اتمام بخش تهران ـ همدان در سال جاری را داده است. این قطعه یکی از مهم‌ترین طرح‌های ریلی فعلی کشور است که در قالب کریدور شرق به غرب تعریف شده و ارتباط ریلی پایتخت را با غرب کشور ممکن خواهد کرد.
پروژه راه‌آهن تهران ـ همدان ـ سنندج از سال ۷۵ در دستور کار دولت وقت قرار گرفت و در سال ۸۳ با سفر رهبر معظم انقلاب به همدان، مکان‌سنجی شد و در سال ۸۴ کلنگ آن به زمین خورد و در حالی که قرار بود ۱۸ماهه به پایان برسد هنوز در حال ساخت است. دلیل اصلی کندی کار این پروژه را بحث بودجه و مشکلات مالی اعلام کرده‌اند. علاوه بر این کمبود ریل را عامل دیگری برای کندشدن روند پروژه خط آهن تهران _ همدان اعلام کرده بودند و برای حل این مشکل، ۲۳۰۰ تن ریل از دیگر پروژه‌ها به این پروژه منتقل شد.
بر اساس زمان‌بندی مصوب، عملیات اجرایی این طرح باید تا پایان سال ۹۴ به اتمام می‌رسید اما با توجه به مشکلات مالی به‌ویژه برای تهیه ریل از خارج، این پروژه نتوانسته در زمان مقرر به اتمام برسد. اکنون بعد از گذشت بیش از ۱۱ سال، از سخنان مسئولان چنین برمی‌آید که کار قطعه تهران ـ همدان پیشرفت ۹۵ درصدی دارد ولی همچنان با مشکلات مالی درگیر است. مسئولان اعلام کردند در سال گذشته اگرچه ۱۲۰ میلیارد تومان برای اتمام این راه‌آهن اختصاص داده شد اما تنها بخشی از این بودجه اختصاص یافت و همین مسئله، روند کار را کندتر کرد.
آنطور که کیوان کاظمی، مدیرکل دفتر فنی استانداری همدان می‌گوید، کار فراهم‌کردن زیرساخت‌های خط آهن تهران ـ همدان روند مطلوبی دارد و در حال حاضر زیرسازی این پروژه پیشرفت بیش از ۹۵ درصدی را تجربه کرده است. به گفته او تاکنون حدود ۱۸۰ کیلومتر از این پروژه در محدوده همدان ریل‌گذاری شده است.
پیشرفت 75 درصدی راه‌آهن ارومیه در 15 سال
راه‌آهن ارومیه ـ مراغه به طول ۱۸۴ کیلومتر به عنوان یک طرح ملی و با هدف اتصال مرکز استان آذربایجان‌غربی به شبکه ریلی، از سال ۸۰ در کشور کلید خورد تا در ۵ قطعه ساخته شود اما به گفته مسئولان، مشکلات مالی مانع از به سرانجام رسیدن این پروژه تا این لحظه شده است. با گذشت حدود ۱۵ سال، فقط ایستگاه راه‌آهن شهرستان‌های میاندوآب و مهاباد در سال‌های گذشته به بهره‌برداری رسیده و به نظر می‌رسد سایر بخش‌ها به مانع بی‌پولی برخورد کرده است.
به گفته خلیل محبت‌خواه، مدیرکل پیشین راه و شهرسازی آذربایجان‌غربی، تاکنون حدود ۸۵ کیلومتر از این خط آهن به بهره‌برداری رسیده و ۱۰۰ کیلومتر از آن در دست احداث است. پیشرفت فیزیکی ایستگاه‌های مسیر تاکنون حدود ۵۰ درصد است و بزرگترین ایستگاه در ارومیه قرار دارد.
آنطور که علی نورزاد، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور می‌گوید: عملیات زیرسازی این خط آهن در حد فاصل ایستگاه‌های مهاباد تا نقده و ارومیه ادامه دارد و ساخت‌وساز ساختمان اصلی ایستگاه راه‌آهن ارومیه با پیشرفت اجرایی بیش از ۷۵ درصدی در حال پیگیری است. نورزاد اعتبار لازم برای به اتمام رسیدن این پروژه را بیش از ۴ هزار میلیارد ریال اعلام کرده است.
به گفته او عملیات زیرسازی خط ریلی مهاباد ـ نقده ۹۱درصد پیشرفت اجرایی دارد و زیرسازی قطعه نقده ـ ارومیه نیز در دست انجام است.
بر اساس اعلام معاون وزیر راه و شهرسازی، تاکنون حدود ۲۵۰ میلیارد ریال برای این پروژه هزینه شده است.
پیشرفت 70 درصدی خط‌آهن کرمانشاه در 15 سال
راه‌آهن غرب کشور به طول ۶۰۵ کیلومتر با سرعت طرح ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت برای مسافری و ۱۲۰کیلومتر بر ساعت برای باری در محورهای اراک (سمنگان) ـ کرمانشاه به طول ۲۶۷ کیلومتر و کرمانشاه ـ مرز خسروی به طول ۲۶۳ کیلومتر طراحی شده است. این خط آهن تهران را از طریق مرز خسروی به بغداد در عراق متصل خواهد کرد. آغاز عملیات اجرایی این پروژه به اوایل دهه ۸۰ بازمی‌گردد اما به دلیل مشکلات مالی و برنامه‌ای تاکنون وارد فاز بهره‌برداری نشده است.
طول مسیر راه‌آهن غرب در قطعه کرمانشاه ـ ملایر ۱۷۶ کیلومتر است و تاکنون کار ریل‌گذاری ۴۵ کیلومتر از این بخش انجام شده است. در بخش اراک ـ کرمانشاه به طول ۲۶۷ کیلومتر نیز تاکنون کار احداث ۹۰ کیلومتر پیش رفته است. به گفته مسئولان در مجموع این خط آهن پیشرفت ۷۰ درصدی دارد این در حالی است که بعد از چند سال تاخیر در بهره‌برداری از پروژه پیش‌تر وعده افتتاح این قطار در سال ۹۴ داده شده بود.
عبدالله بهادری، مدیرکل راه و شهرسازی استان کرمانشاه بودجه لازم برای اتمام راه‌آهن غرب کشور را ۲۵۰ میلیارد تومان اعلام کرده و معتقد است در صورت تخصیص کامل این بودجه، می‌توان تا پایان سال ۹۵ شاهد بهره‌برداری از راه‌آهن کرمانشاه بود. از سوی دیگر به گفته مجتبی نیک‌کردار، معاون عمرانی استانداری کرمانشاه، ۱۶۸ میلیارد تومان بودجه مصوب راه‌آهن کرمانشاه در سال ۹۴ بود که اختصاص داده نشد.
او و سایر مسئولان، همین فقر بودجه را عامل اصلی عقب‌افتادگی‌های پی‌درپی راه‌آهن غرب عنوان می‌کنند. آنطور که نیک‌کردار توضیح می‌دهد، دولت مصوب کرده که ۱۱۰ میلیون یورو اعتبار از طریق فاینانس به پروژه راه‌آهن کرمانشاه ـ ملایر و ۳۲۰ میلیون یورو از همین روش به قطعه کرمانشاه ـ مرز خسروی اختصاص یابد. به گفته او، ۱۰ هزار تن ریل برای ریل‌گذاری این خط آهن تاکنون خریداری شده که این میزان می‌تواند ریل‌گذاری ۸۰ کیلومتر را میسر کند اما برای تکمیل این مسیر به ۱۶ هزار تن ریل دیگر نیاز است که برای برگزاری مناقصه خرید آن باید منتظر تامین اعتبار دولتی یا فاینانس بود.
به گزارش صمت بر اساس چشم‌انداز ۲۰ ساله، طول شبکه ریلی ایران تا سال ۱۴۰۴میلادی باید به ۲۵ هزار کیلومتر افزایش یابد و این بدان معناست که باید سالانه هزار کیلومتر خط آهن ساخته شود. اکنون باید منتظر بمانیم و ببینیم آیا تکلیف بیش از هزار و ۳۰۰ کیلومتر خط آهنی که بخش‌های زیادی از کار ساخت آنها انجام شده و مدیرعامل راه‌اهن وعده بهره‌برداری از آنها در سال ۹۵ را داده است، روشن خواهد شد یا نه. آن هم در شرایطی که این ۴ پروژه به‌طور میانگین حدود ۱۲ سال عمر دارند و افتتاح آنها تا پایان سال ۹۵ بیش از حد خوشبینانه به نظر می‌رسد.