سیستم مالیات بر ارزش‌افزوده یک نظام مالیاتی جدید است که برای نخستین‌بار به‌وسیله فرانسه و در سال 1948 میلادی اعمال شد.
این نظام مالیاتی با وجود اینکه در آغاز مورد اقبال قرار نگرفت، اما به‌تدریج در کشورهای توسعه‌یافته و پس از آن در سایر کشورها گسترش یافت و هم‌اکنون به‌عنوان یکی از ارکان اصلاحات نظام مالیاتی در هر کشوری به شمار می‌رود. در ایران نیز با وجود احساس نیاز به معرفی پایه‌های جدید پس از انقلاب اسلامی نظام مالیات بر ارزش‌افزوده با سپری شدن حدود 20 سال سرانجام در مهر 1387 به‌طور آزمایشی برای 5 سال به اجرا درآمد.
با وجود دستاوردهای اجرای نظام مالیات بر ارزش‌افزوده در کشور با توجه به اینکه مهلت قانونی برای اجرای آزمایشی آن به اتمام رسیده، هرگونه تصمیم‌گیری درباره دائمی شدن قانون یادشده و تسری آن به زنجیره نهایی نیازمند مهندسی دوباره آن در تطابق با نیازهای یک نظام مالیاتی مدرن و هماهنگ با جدیدترین تحولات بین‌المللی است، از این‌رو آشنایی با نظام اجرایی مالیات بر ارزش‌افزوده سایر کشورها می‌تواند راهنمای مناسبی برای گام برداشتن در مسیر اصلاح نظام مالیات بر ارزش‌افزوده کشور به شمار آید. در این مقاله به اختصار طراحی نظام مالیات بر ارزش‌افزوده در کشورهای منتخب، تکالیف مودیان مالیاتی و وضعیت مالیات بر ارزش‌افزوده پیمانکاران در برخی کشورها مورد بررسی قرار گرفته است.
بررسی رویه‌های اجرایی مالیات بر ارزش‌افزوده در جهان حاکی است که علاوه بر وجه تشابه در ویژگی‌های کلی نظام مالیات بر ارزش‌افزوده، کشورهای مختلف از بعد اجرایی تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. گفتنی است کشورهای مورد بررسی در این زمینه عبارتند از اتریش، انگلستان، آلمان، استرالیا، ترکیه، ایتالیا، فرانسه، اسپانیا، سوئد، نروژ، بلژیک، هند و سنگاپور.
1 - دامنه شمولیت
دامنه شمولیت در قانون مالیات بر ارزش‌افزوده می‌تواند از دو بعد کالا و خدمات یا فعالان اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد.
الف) کالاها و خدمات مشمول
از بعد کالا و خدمات در کشورهایی که مالیات بر ارزش‌افزوده از نوع مصرفی در حال اجراست مالیات بر کالاها و خدمات وضع می‌شود، بنابراین دامنه شمولیت در کشورهای مختلف بیانگر فهرستی از کالاها و خدمات است که عرضه یا ارائه آن در داخل کشور یا واردات و صادرات آنها به‌موجب قانون مالیات بر ارزش‌افزوده مشمول مالیات است. معافیت‌های مالیات بر ارزش‌افزوده نیز مربوط به کالا و خدمات است. این نوع معافیت مالیاتی بر ارزش‌افزوده در تمام کشورهای مجری وجود دارد. در بیشتر کشورهایی که یاد شد، به دلیل دشواری محاسبه و بالا بودن هزینه وصول خدمات بیمه‌ای، این بخش از خدمات در دامنه معافیت بدون اعتبار مالیاتی قرار دارد، در حالی که در ایران، ترکیه، استرالیا و هند خدمات بیمه‌ای مشمول مالیات است.
ب) فعالان اقتصادی (مودی مالیات)
با توجه به اینکه فعالان اقتصادی (بنگاه‌ها) وصول‌کننده مالیات بر ارزش‌افزوده و واسطه بین سازمان مجری و پرداخت‌کنندگان اصلی مالیات (مصرف‌کننده نهایی) هستند، دامنه شمول از این نظر دربردارنده فعالانی است که وظیفه وصول مالیات و سایر تکالیف بر عهده آنها گذاشته شده و مودی مالیاتی به آنها اطلاق می‌شود.
مقایسه بین کشوری نشان‌دهنده این است که در بیشتر کشورها معیارهایی مانند گردش مالی سالانه و گردش مالی مشمول مالیات سالانه برای تعیین شمول مالیاتی فعالان اقتصادی در نظر گرفته می‌شود، اما آنچه حائز اهمیت است نحوه تعیین میزان آستانه معیار موردنظر است. در این زمینه صندوق بین‌المللی پول معتقد است که سطح آستانه بر اساس یک رابطه تبادلی بین منفعت بخش خصوصی (فعالان اقتصادی) و زیان دولتی تعیین می‌شود و در این میان، نقطه بهینه آستانه جایی خواهد بود که ارزش زیان خالص دولت معادل منافع بخش خصوصی باشد.
بهرام شکوری / رییس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران