تركيه مقصد محبوب ايراني‌هاست. به خصوص آنها كه قصد دارند كمي از فضاي روزمره فاصله بگيرند. چند سالي مي‌شود كه آگهي تورهاي«آنتاليا»، «كوش آداسي» و «استانبول» بخش بزرگي از صفحات مطبوعات- چه چاپي و چه الكترونيك- را به خود اختصاص داده‌اند و البته اين فضا مختص ايران نيست. در دهه گذشته، تب تركيه مانند مرضي عالم‌گير مرز‌هاي جهان را در نورديده و اين كشور نيمه آسيايي- نيمه اروپايي را تبديل به يكي از مقاصد محبوب گردشگردان، علي الخصوص در ميان كشورهاي خاورميانه و آسياي مركزي كرده است. اما هر طلوعي را غروبي است، و آفتاب تركيه نيز از اين موضوع مستثنا نيست.
به گزارش ایران جیب به نقل از تعادل، آخرين آمار ارائه شده توسط وزارت فرهنگ و گردشگري تركيه، گواهي مي‌دهد كه آمار ورود گردشگر خارجي به اين كشور در سال‌هاي 2015 و 2016 با رشدي منفي همراه بوده، آن هم با شيبي زياد. آنقدر زياد كه با جرات مي‌توان اين رشد منفي را سقوط ناميد. علل مختلفي براي توجيه اين سقوط برشمرده مي‌شود؛ از حركت دولت تركيه به سمت يك حكومت استبدادي گرفته تا بمب‌گذاري‌ها و حملات تروريستي در مناطق گردشگري اين كشور. اما آنچه براي ايرانيان اهميت دارد، علت كاهش محبوبيت تركيه نيست. با كاهش تقاضا براي سفر به تركيه، شرايط بازار گردشگري منطقه تغيير مي‌كند و اين مساله بر بازار گردشگري ايران نيز اثرگذار است. كاهش تقاضا براي خدمات گردشگري تركيه، به معناي افزايش تقاضا براي كالاي جايگزين، يعني خدمات گردشگري كشورهايي با شرايط مشابه تركيه است. كشورهايي كه در همين منطقه قرار دارند، ريشه‌هاي فرهنگيشان با تركيه مشابهت دارد، مانند اين كشور داراي قدمت تاريخي هستند، از طبيعتي چهارفصل برخوردارند و بطور خلاصه، «ايران» هستند! اما بر خلاف آنچه اين روزها مدام تكرار مي‌شود، افزايش تقاضا براي خدمات گردشگري ايران تنها اثر كاهش تقاضاي بازار تركيه نيست. اين كاهش، به كاهش قيمت گردشگري در تركيه نيز منجر مي‌شود. اينجاست كه يقين مطلق و خوشبينانه صنعت گردشگري كشور به افزايش درآمد پس از كاهش اقبال جهاني به تركيه به ترديد بدل و اين سوال مطرح مي‌شود كه تغيير در بازار تركيه براي صنعت ايران يك فرصت است، يا يك تهديد؟
نصف جهان، ما ايراني‌ها را ياد اصفهان مي‌اندازد، اما تركيه، حدود 10 سال پيش، با شعار «تركيه را ببينيد، نصف جهان را ببينيد» توانست خود را به عنوان يكي از مقاصد برتر گردشگري جهان مطرح كند. آب و هواي مديترانه‌اي، طبيعت جذاب، فرهنگ غني، جاذبه‌هاي تاريخي در كنار برخي از آزادي‌هاي اجتماعي كه به خصوص در منطقه خاورميانه و آسياي مركزي كم سابقه است، در رشد صنعت گردشگري تركيه نقش اصلي را بازي كردند. تركيه رشدي بزرگ را تجربه كرد، بطوري كه در سال 2014 نزديك به 37ميليون نفر گردشگر وارد اين كشور شده‌اند. اما اين رشد فزاينده چندان نپاييد. سال 2015 سال آغار روند نزولي ورود گردشگران خارجي به كشور تركيه است. در اين سال، تعداد گردشگران ورودي به كشور ترك‌ها به 36ميليون و 200هزار نفر رسيده است كه حاكي از نزولي 1.61درصدي است. بنا بر گزارش‌هاي منتشره در درگاه وزارت فرهنگ و گردشگري جمهوري تركيه، اين روند نزولي، با گذشت زمان، سرعتي بيشتر به خود گرفته است. تعداد مسافران به اين كشور در دو ماهه اول سال ميلادي از 2ميليون و 700هزار نفر در سال 2015 به 2ميليون و 400هزار نفر در سال 2016 سقوط كرده است كه نزولي 8.48 درصدي را نشان مي‌دهد. همچنين اگر به تفكيك وسايل حمل‌ونقل به آمار ورود گردشگران بنگريم، خواهيم ديد كه در ماه فوريه سال جاري ميلادي، سفر به تركيه از طريق هواپيما 2.57درصد، از طريق جاده 8.74درصد، از طريق دريا 8.62درصد و از طريق قطار 90.75 درصد كاهش داشته است به طوري كه در اين ماه تنها 171نفر با استفاده از قطار به اين كشور سفر كرده‌اند.
علل متفاوتي براي اين كاهش اقبال بيان مي‌شود. دولت تركيه، در سال‌هاي اخير، رويكردي استبدادي را در پيش گرفته و پس از گشايش‌هاي نسبي كه اواخر دهه 90 و اوايل هزاره سوم در فضاي سياسي اين كشور حاصل شده بود، مجددا راه و روش حاكمان دهه 60 و 70 تركيه را در پيش گرفته است. دولت رجب طيب اردوغان، اين روزها با سانسور، سركوب، تقلب انتخاباتي، فساد مالي و خودكامگي شناخته مي‌شود و اين تصوير روز به روز بيشتر بر ذهنيت جهانيان بر تركيه اثر مي‌گذارد. روند جاري سياست در تركيه، كاهش آزادي‌هاي اجتماعي را منجر مي‌شود و عملا يكي از علل سفر مسافران به اين كشور را از بين خواهد برد. از طرف ديگر روياي اردوغان براي احياي امپراتوري عثماني باعث دخالت‌هاي بيش از اندازه اين كشور در امور داخلي كشورهاي همسايه شده و ثبات منطقه را از بين برده است. ملتهب ساختن سوريه و كمك به رشد داعش به شعله‌هاي آتشي دامن زده كه خود تركيه را نيز گرفتار كرده است. بمب‌گذاري در شهرهاي بزرگ تركيه مانند استانبول و جنگ‌هاي مرزي با اقليت كردنشين در خاك تركيه، سوريه و عراق، يك كشور ناامن را از تركيه در ذهن گردشگران خارجي تصوير كرده است. اين علل، در كنار مسائل ديگري از جمله اقتصاد متزلزل تركيه در سال‌هاي اخير و ماجراجويي‌هاي خارجي، باعث شده است كه روند ورود گردشگر به تركيه در اين سال‌ها نزولي باشد.
خبر كاهش تقاضا براي دريافت خدمات گردشگري تركيه، براي كشوري مانند ايران كه از شرايطي مشابه تركيه برخوردار است، در همان منطقه واقع شده و اقتصادي رو به رشد دارد، هيجان‌انگيز است. كاهش تمايل گردشگران به سفر به تركيه، مي‌تواند اقبال بيشتر آنها به ايران را در پي داشته باشد و اين براي صنعت گردشگري ايران خبري خوب محسوب مي‌شود. اما اين اتفاق، مانند يك شمشير دو لبه است، و همانقدر كه مي‌تواند به رشد صنعت گردشگري ايران بينجامد ممكن است به ضرر اين صنعت نيز منجر شود.
جذابيت خارجي، دشمن استقامت داخلي
گردشگران هر كشور را دو گروه تشكيل مي‌دهند؛ گردشگران داخلي و گردشگران خارجي. صنعت گردشگري كشور براي رشد هرچه بيشتر، بايد تعادلي را ميان اين دو جنبه گردشگري برقرار كند. چراكه كاهش تعداد گردشگران داخلي، دو معني مي‌تواند داشته باشد، ناتواني جمعيت در تامين نيازهايي كه بر گردشگري اولويت دارند، يا جذب شدن آنها به بازاري غير از بازار داخلي گردشگري، كه خروج سرمايه از كشور را نتيجه مي‌دهد. اينجاست كه مشخص مي‌شود چرا كاهش تقاضاي بين‌المللي خدمات گردشگري تركيه مي‌تواند به ضرر گردشگري و اقتصاد ايران تمام شود. يكي از معادلات اوليه و البته ساده علم اقتصاد، ارتباط قيمت يك كالا يا خدمت با تقاضاي آن كالا يا خدمت است. اگر كالا شرايط عمومي كالاهاي اقتصادي را داشته باشد، كاهش تقاضاي آن، كاهش قيمت را نتيجه مي‌دهد. اين مساله را به وضوح مي‌توان در مورد خدمات گردشگري تركيه مشاهده كرد. قيمت تورهاي تركيه نسبت به قبل ارزان‌تر شده است و اين زنگ خطري است كه بايد هوشياري بخش گردشگري كشور را به دنبال داشته باشد.
آمار وزارت فرهنگ و گردشگري تركيه به تفكيك مليت نشان مي‌دهد كه گرچه در سال 2015 و ماه‌هاي نخستين سال 2016 ورود گردشگر به تركيه روندي نزولي داشته و در برخي موارد، مانند مورد گردشگران روس تا 50 درصد نيز كاهش داشته است، اما همزمان برخي از مليت‌ها نيز اقبال بيشتري به سفر به تركيه نشان داده‌اند.
به عنوان مثال، در ماه فوريه 2016 سفر گردشگران استونيايي به تركيه نسبت به مدت مشابه سال قبل 4.7درصد و سفر گردشگران اهل كوزوو 15.99درصد افزايش داشته است. بطور كلي، مي‌توان به اين تحليل متوصل شد كه كاهش قيمت خدمات گردشگري تركيه، سفر به اين كشور را براي جمعيتي كه درآمدي كمتر از درآمد متوسط گردشگران عازم تركيه دارند، ميسر ساخته است. آمار وزارت گردشگري تركيه، نشان مي‌دهد كه در ماه فوريه سال 2016ميلادي سفر ايرانيان به تركيه نسبت به مدت مشابه سال قبل 16.85درصد رشد داشته است. اين مساله را در كنار رشد درآمد ايرانيان، مي‌توان ناشي از كاهش قيمت خدمات گردشگري تركيه، كه كالاي جايگزيني براي گردشگري ايران محسوب مي‌شود، دانست، و اين همان خطري است كه در پي كاهش تقاضاي بين‌المللي سفر به تركيه براي گردشگري ايران به وجود آمده است.
بي‌شك كاهش تمايل جهانيان براي سفر به تركيه، مي‌تواند فرصتي براي صنعت گردشگري ايران باشد كه با جذب گردشگراني كه پيشتر تركيه را انتخاب مي‌كردند، درآمد خود را افزايش دهد. اما همزمان مسوولان ايراني بايد به فكر چاره‌يي باشند كه كاهش قيمت سفر به تركيه، اين كشور را جايگزين مقاصد داخلي براي گردشگران ايراني نكند. بي‌شك، فشارهايي كه از سوي نهادهاي رسمي اما غير دولتي، گاه و بيگاه بر مردم كشور تحميل مي‌شود و آزادي‌هايي كه در حيطه مسائل شخصي و اجتماعي مردم هستند اما هر از گاهي به اسم حفظ امنيت اخلاقي يا مواردي شبيه اين نقض مي‌شوند، يكي از علل اصلي ترجيح مقاصد بين‌المللي براي ايرانيان است. اين مساله، مي‌تواند به خروج سرمايه‌يي عظيم از كشور منجر شود كه مغاير با اولويت اقتصادي كشور، يعني اقتصاد مقاومتي است. تركيه براي ايرانيان، همچنان جذاب‌تر از اصفهان و كيش است، و اين جذابيت، ايران را در معرض خطر قرار خواهد داد.