ولی‌الله سیف و جک لیو، بازیگران ماجرای جدیدی هستند که فروردین‌ماه امسال کلید خورده است. یکی رئیس کل بانک مرکزی ایران است و دیگری، وزیر خزانه‌داری آمریکا. آنها روز جمعه ملاقاتی در آمریکا داشتند که پشت درهای بسته انجام شد و یک هدف بزرگ داشت: «راضی کردن آمریکا برای رفع تحریم‌های دلاری علیه ایران». تحریم‌هایی که سد بزرگی علیه بازرگانی و تجارت ایرانیان با کشورهای دیگر ایجاد کرده است. البته نه اینکه بعد از برجام قرار بوده که این تحریم برداشته شود، این تحریم سال‌هاست که گریبان‌گیر اقتصاد ایران بوده و تاجران ایرانی با آن خو گرفته‌اند. اما مشکل وقتی بزرگتر می‌شود که با وجود لغو تحریم‌های آمریکا، اتحادیه اروپا و شورای امنیت علیه کشور ما، بانک‌های اروپایی«میل» به رابطه مالی با بانک‌های ایرانی ندارند؛ آنها می‌ترسند. چرایش را در گزارش بخوانید. ولی همین‌قدر بگوییم که آمریکا در این ترس نقش مهمی ایفا می‌کند. آمریکا آستین‌هایش را بالا نمی‌زند تا فضای ترس حاکم بر مبادلات اقتصادی ایران با کشورهای دیگر را غبارروبی کند. آنها طاقچه بالا می‌گذارند و از طرف دیگر دیپلمات‌های جسور ایرانی، با سفر به کشورهای مختلف، فضا را برای دولت‌ها و بانک‌های خارجی روشن می‌کنند که تجارت با ایران ترسی ندارد.
در سفری که ولی‌الله سیف به آمریکا داشت، یک مصاحبه تلویزیونی خبرسازتر شد. مصاحبه‌ای که ته‌مایه آن این جمله شد: «تقریبا هیچ چیز بعد از برجام تغییر نکرده است.» این جمله به ضرر دولت تمام شده است. دولت که به امضای برجام افتخار می‌کند، با این جمله آقای رئیس کل، بدجوری تحت فشار قرار گرفته. هفت صبح با مرور مصاحبه ویدئویی سیف با بلومبرگ، نکات تازه‌ای دریافته که مقداری با خبرها و تحلیل‌های منتشرشده، فرق دارد. هفت صبح در گزارش پیش رو تلاش کرده به شما بگوید جمله رئیس کل بانک مرکزی چقدر بازگوکننده شرایط اقتصاد و تجارت ایران بعد از برجام است. در این گزارش از موانع تجارت ایران با کشورهای دیگر می‌خوانید.
سیف به بلومبرگ دقیقا چه گفت؟
بلومبرگ یک رسانه آمریکایی است. خبرگزاری‌ای که دفترش در نیویورک است و مالک آن، مایکل روبنس بلومبرگ، سیزدهمین ثروتمند دنیا و شهردار سابق نیویورک. جمعه‌شب، تلویزیون بلومبرگ با ولی‌الله سیف یک مصاحبه خبرساز و جنجالی انجام داد. سیف در این گفت‌وگو عبارتی را به کار برده که منشا جنجال شده است. خبرنگاری که مصاحبه ویدئویی بلومبرگ را پیاده کرده، از قول رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نوشته «تقریبا هیچ چیز» بعد از برجام تغییر نکرده است. برآورد هفت صبح از نوع پیاده‌سازی گفته‌های سیف این است که کامبیز فروهر، خبرنگار ایرانی‌الاصل آمریکا‌نشین وظیفه تنظیم گفت‌وگو و خبر تولیدشده از آن را برعهده داشته است. فروهر از تندروترین خبرنگاران ایرانی مقیم آمریکاست که به شدت مواضع تندی علیه جمهوری اسلامی‌ایران داشته و مواضع او به جمهوری‌خواهان آمریکا نزدیک است. علاوه بر این او همسر مسیح علی‌نژاد، خبرنگار ایرانی مقیم آمریکاست. با اینکه در فایل ویدئویی که در سایت بلومبرگ به اشتراک گذاشته شده، عبارت «تقریبا هیچ‌چیز بعد از برجام تغییر نکرده» نیامده، خبرنگار بلومبرگ از منبعی که مشخص نیست، این نقل قول را از زبان رئیس کل بانک مرکزی ایران نوشته است. درحالیکه ترجمه متن این گفت‌وگو چنین چیزی را نشان نمی‌دهد. این در حالی است که خبرگزاری فارس گزارش منتشر شده بر روی تلکس خبری بلومبرگ را ترجمه و منتشر کرده است. البته این به معنی آن نیست که سیف، اوضاع تجارت بعد از برجام را گل و بلبل توصیف کرده باشد. چون سیف در این گفت‌وگو به صراحت بیان کرده که «یکی از نیازهایی که قطعاً ما داریم، تبدیل کردن ارز است برای اینکه بتوانیم به تأمین‌کنندگان(کالا) پول پرداخت کنیم. این، نیازمند دسترسی به نظام مالی آمریکا است.» او در این گفت‌وگو از وزارت خزانه‌داری آمریکا خواسته که زمینه همکاری بیشتر بانک‌های اروپایی با ایران را فراهم کند. بلومبرگ از زبان رئیس کل بانک مرکزی ایران نوشته که در سه ماه بعد از توافق ایران و قدرت‌های غرب، ایران به ۱۰۰ میلیارد دلار، دارایی ضبط شده‌اش در خارج از کشور دسترسی نداشته و برای پرداخت صورتحساب‌هایش در مبادلات خارجی به دنبال راهی برای استفاده از دلار است.
وزارت خزانه‌داری آمریکا: به دنبال رفع تحریم دلار هستیم
جک لیو، وزیر خزانه‌داری دولت آمریکاست. او در فروردین‌ماه امسال به چهارمین مقام خبرساز دولت آمریکا در مورد مسائل ایران تبدیل شده است. اگر پیش از این، اوباما، جان کری و ادوارد مونیز(وزیر انرژی آمریکا) با اظهارنظرهایشان در میان رسانه‌های ایرانی، اهمیت پیدا کرده بودند، حالا جک لیو، وزیر خزانه‌داری دولت آمریکا با گفت‌وگویی که در دهمین روز فروردین امسال با خبرگزاری رویترز انجام داد، به چهره‌ای مهم برای ما تبدیل شده است. او روز سه‌شنبه دهم فروردین‌ماه به رویترز گفت: «اعمال تحریم‌های اقتصادی، حربه‌ای قدرتمند در سیاست است که نباید «بیهوده» از آن استفاده شود.» او همان روز بر «در دست بررسی بودن تسهیل مبادله موسسات مالی و بانک‌های خارجی با ایران بر مبنای دلار» تاکید کرد. بر اساس طرح وزارت خزانه‌داری، بانک‌های آمریکایی اجازه می‌یابند به موسسات مالی خارجی دلار بفرستند تا این موسسات و بانک‌ها بتوانند این دلار را به منظور انجام مبادلات قانونی با ایران برداشت کنند. بعد از جلسه سیف و لیو در روز جمعه ۲۷ فروردین، بی‌بی‌سی خبری را منتشر کرد که نشان داد آمریکا بی‌میل نیست که برای رفع تحریم دلاری ایران اقدامی انجام دهد. بی‌بی‌سی نوشت: «گفته می‌شود که دولت آمریکا زیر نظر وزارت خزانه‌داری و جک لیو، درحال طراحی شیوه‌ای است که به موسسات مالی در خارج از آمریکا اجازه می‌دهد برای تجارت مشروع با ایران به دلار دسترسی پیدا کنند.»
جلسه پر از گلایه بازرگانان اروپایی و خزانه‌داری آمریکا
با پیچیده‌تر شدن مبادلات دلاری ایران با شرکای خارجی خود، روز پنجشنبه هفته گذشته نمایندگان شرکت‌های اروپایی در دیدار با مقامات دولت آمریکا از تداوم دشواری‌های معاملات تجاری با ایران گلایه کردند. پایگاه خبری اقتصادی «فورچن» از نشستی در پاریس خبر داده که در آن نمایندگانی از شرکت‌های بزرگی مثل ایرباس، لورال، تالیس و پژو- سیتروئن حضور داشتند و دو مقام وزارت خارجه آمریکا و دو مقام دفتر کنترل دارایی‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا به توضیح نحوه سرمایه‌گذاری در ایران پرداختند. اما در این جلسه کار از توضیح گذشته و نمایندگان شرکت‌های اقتصادی اروپایی از انبوه مشکلات بر سر رابطه تجاری ایران و اروپا گلایه کردند. به عنوان مثال اردوان امیراصلانی از وکلای مستقر در پاریس که اخیرا به نمایندگی از شرکت‌های بزرگ فرانسوی با ایران مذاکره کرده، می‌گوید: «هیچ‌چیز پیش نمی‌رود.» او همچنین روایت می‌کند که در جلسه دو روز پیش از طرف‌های آمریکایی انتقاد کرده که اگر شرکت‌های غربی سرمایه‌گذاری در ایران را آغاز نکنند، ممکن است که محافظه‌کاران بار دیگر قدرت را در ایران به دست بگیرند. در ترجمه‌ای که خبرگزاری فارس از این گزارش فورچن داشته این‌طور آمده که امیراصلانی گفته است: «ما شش‌ماه فرصت داریم، وگرنه اوضاع به سمت دیگری خواهد رفت. محافظه‌کاران می‌روند و می‌گویند شما قول تغییر دادید، اما ما تغییری ندیدیم.» اشاره امیراصلانی به مخالفان برجام است که معتقدند برجام منجر به اتفاق اقتصادی خاصی در ایران نشده است.
1 - مشکل رابطه دلاری ایران با بانک‌های خارجی
در حال حاضر بانک‌های ایرانی برای رابطه‌ای که واحد پولی مبنای آن، دلار باشد مشکل دارند. هیچ صادرکننده ایرانی نمی‌تواند کالایی به یک واردکننده خارجی بفروشد و پول آن را بر اساس دلار دریافت کند. اما نکته فقط اینجا نیست. با اینکه از ابتدای اجرای برجام، ال‌سی‌های بسیاری باز شده و اتاق سوئیفت بانک مرکزی جمهوری اسلامی‌ایران نیز راه افتاده است، اما شرکت‌های ایرانی واردکننده یا صادرکننده از انجام بسیاری از معاملات خود با طرف‌های اروپایی و آسیایی حتی بر مبنای واحدهای پول دیگر مانند یورو، پوند، یوان، فرانک و … نیز مشکل دارند. آنها در بسیاری از موارد نمی‌توانند هزینه مبادله را پرداخت یا دریافت کنند.
2 - چرا دلار ممنوعه است؟
بر عکس آن چیزی که گفته می‌شود، تحریم دلار ربطی به برجام و مسائل هسته‌ای کشورمان ندارد. بر مبنای این تحریم هر شرکت یا فردی که سالانه بیش از ۴۰ میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند از دادوستد با دولت آمریکا محروم خواهد شد. این تحریم به «قانون داماتو» مشهور است. قانونی که از سال ۱۹۹۶ برابر با ۱۳۷۵ توسط بیل کلینتون، رئیس جمهور آن زمان آمریکا علیه ایران وضع شد. این تحریم از آن سال هرساله توسط رئیس جمهور آمریکا امضا می‌شود و کلینتون، بوش و اوباما هر سال آن را امضا کرده‌اند. اما این تحریم دیگر خیلی عمیق شده و همه بانک‌های دنیا از این تحریم به شدت می‌ترسند. چون جریمه‌های سنگینی به‌ازای چنین کاری باید بپردازند. روال مبادلات دلاری به این شکل است که وقتی قرار می‌شود بانکی از ایران به بانکی در کشوری مثل ایتالیا دلار بفرستد، باید ابتدا یک نسخه از حواله خود را به بانک مرکزی آمریکا بفرستد. Bank of America این حواله را بررسی می‌کند تا بفهمد مبدا و مقصد این پول چیست و چنین پولی برای صادرات یا واردات چه کالایی قرار است مبادله شود. بعد از اینکه بانک مرکزی آمریکا تایید کرد، تازه اجازه داده می‌شود که این دلار به بانک ایتالیا فرستاده شود. این روند در حال حاضر ممنوع است و بانک مرکزی آمریکا چنین مبادله‌ای را نمی‌پذیرد.
3 - چرا تجارت ایران و اروپا لنگ مانده است؟
همان روندی که برای دلار تعریف کردیم، دقیقا برای هر واحد پولی دیگر هم اتفاق می‌افتد. مثلا اگر یک بانک ایرانی بخواهد به بانکی در چین، حواله‌ای بر حسب یوآن بفرستد، باید ابتدا یک نسخه آن به بانک مرکزی چین برود تا آن بانک، مبدا و منشا پول را شناسایی کند. بعد از تایید بانک مرکزی چین، این پول به حساب بانک چینی واریز می‌شود. همین روند برای یورو و بانک مرکزی اروپا نیز انجام می‌شود. اما چرا تصور می‌شود که بعد از برجام تغییر آنچنانی در تجارت ما صورت نگرفته است؟ بانک‌های اروپایی در سال‌های گذشته به خاطر هر مبادله ارزی با ایران، تحت شدیدترین مجازات‌ها قرار گرفته‌اند. آنها می‌ترسند نکند در بازه زمانی بعد از برجام، با ایران مبادله ارزی انجام دهند و خدای ناکرده، برجام شکست بخورد و آمریکا و اتحادیه اروپا، آنها را به خاطر تجارت کنونی با ایران، جریمه کند. اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۷ مبادله با بانک‌های ایرانی را ممنوع کرد. بانک جهانی، بانک‌های ملت، ملی، صادرات را تحریم کرد. آمریکا در سال ۲۰۰۷، بانک‌های صادرات، همه شعب خارجی و مرکزی ملی، کارگشایی، آریان، همه شعب خارجی و مرکزی ملت، بانک ملی در روسیه و انگلستان، بانک ملت در ایروان ارمنستان و بانک پرشیا در انگلستان را تحریم کرد. کشورهای دیگر هم مانند روسیه، فرانسه، سوئیس، هلند، بلژیک، آلمان، امارات، مصر، ژاپن، بحرین، چین، آذربایجان، مالزی و هند ما را تحریم کردند. تحریم‌هایی که در این حجم انجام شده، باعث شده که برقرارکردن دوباره رابطه بانک‌های ایرانی تحریم‌شده با کشورهای دیگر، خیلی دشوار باشد. رابطه‌ای که به مدت حدود هفت سال قطع شده و حالا می‌خواهد دوباره برقرار شود. گله رئیس کل بانک مرکزی ما از وزیر خزانه‌داری آمریکا این است که آمریکا نمی‌خواهد «ترس» بانک‌های خارجی از برقرار کردن رابطه با ایران را از بین ببرد. انتظار دولت ایران از آمریکایی‌ها این است که به اروپایی‌ها و آسیایی‌ها اطمینان بدهند که رابطه با ایران وقتی که تحریم‌ها برداشته شده، هیچ نگرانی ندارد و قرار نیست دیگر تحریم و مجازاتی در کار باشد.
4 - چرا ایرانی‌ها با واحدهای پولی دیگر تجارت نمی‌کنند؟
مشکل، تحریم نیست. مشکل، فضای بعد از تحریم‌هاست. بانک‌هایی که حتی می‌خواهند برای ایران روبل روسیه و یوان چین و ین ژاپن را مبادله کنند، می‌ترسند. همانطور که بالاتر گفتیم، آنها مجاز به تجارت با ایران هستند، اما از «چوب تر» آمریکا می‌ترسند. آنها از آن روزی می‌ترسند که جامِ برجام بشکند و آمریکا به خاطر مبادلات فعلی‌شان با ایران، آنها را جریمه کند. ضمن اینکه همانطور که می‌دانید، مهمترین واحد پولی دنیا، دلار است. همه پول‌ها در برابر دلار سنجیده می‌شوند. در ماه‌های گذشته، ارزش پول کشورها در برابر دلار تضعیف شده است. وقتی یک صادرکننده ایرانی به امارات کالا صادر می‌کند، نمی‌تواند درجا پولش را بگیرد. این معامله زمان‌بر است. به این ترتیب ممکن است تسویه مالی، یک ماه طول بکشد. به این ترتیب طرف ایرانی می‌ترسد که نکند در طول این یک ماه، ارزش پول آن کشور کمتر هم بشود و سودی که بازرگان ایرانی پیش‌بینی کرده، کاهش پیدا کند.