شهروند| تعداد تلفات جادهای در نوروز از یک‌هزار و 38 نفر در سال 90 به 389 نفر در سال 95 کاهش یافته است؛ گرچه این آمار نسبت به گذشته 4 درصد کاهش داشته و ایمنی جاده‌ها و وسایل نقلیه از وضع مناسب‌تری نسبت به سنوات گذشته برخوردار است، اما مرگ‌ومیر جادهای همچنان سومین عامل مرگ‌ومیر در کشور معرفی می‌شود. آماری تکان‌دهنده که ضرورت توجه بیش از پیش به این بخش را که سالانه ضرروزیان هنگفتی را به بدنه اقتصاد کشور وارد می‌كند را به رخ می‌کشد؛ اما درحالی لبخند رضایت ناشی از کاهش تلفات جاده‌ها بر لبان مسئولان بعد از ایام پرترددی همچون نوروز نقش می‌بندد و موج تبلیغاتی گسترده‌ای درخصوص «چند کشته کمتر» در کشور راه می‌افتد که تازه‌ترین آمار ارایه شده از سوی سردار تقی مهری، رئیس پلیس راهور ناجا از واقعیت تلخ دیگری حکایت می‌کند.
براساس اظهارات این مقام مسئول میزان مرگ‌ومیر جادهای برابر با 7 درصد تولید ناخالص داخلی است؛ درحالی‌که میزان رشد تولید ناخالص داخلی در بهترین شرایط ٦,٦ درصد بوده و نشریه اکونومیست نیز رشد اقتصادی ٦.١ درصدی را برای اقتصاد ایران در سال ٢٠١٦ پیش‌بینی کرده بود. در واقع با یک حساب سرانگشتی درمی‌یابیم هر ساله ضرر ناشی از تصادفات رانندگی تمام رشد اقتصادی کشور را بلعیده و همواره از رشد اقتصادی سالانه بیشتر است؛ به عبارتی اگر میزان تولید ناخالص داخلی براساس آمار ارایه شده از سوی بانک مرکزی به قیمت پایه بدون نفت را برابر با ٩١٥ هزار و ٧٩٩ میلیارد تومان در نظر بگیریم، تلفات جادهای حدود ٦٤ هزار و ١٠٦ میلیارد تومان آن را بلعیده است که قابل چشم‌پوشی نیست. این رقم وقتی جالب می‌شود که بدانید بودجه درخواستی شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور که یکی از متولیان اصلی ساخت جاده در کشور به شمار می‌آید، برای سال ٩٥ معادل ٢هزار و ٧٢٧ میلیارد تومان است؛ به عبارت دیگر می‌توان ادعا کرد که هزینه‌ای که همه ساله در جاده‌های کشور بلعیده می‌شود حدود ٢٣ برابر بودجه یکی از بخش‌های مسئول در این بخش یعنی شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور است.
هزینه ساخت جاده در ایران چقدر است؟
در این میان علی نورزاد، معاون وزیر راه و شهرسازی می‌گوید: ٢,٥میلیارد تومان برای ساخت هر کیلومتر راه اصلی، ٥ تا ٧میلیارد تومان برای ساخت هر کیلومتر راه‌آهن و ٧ تا ١٠میلیارد تومان برای ساخت هر کیلومتر آزادراه در کشور هزینه می‌شود؛ اما نباید فراموش کرد که هزينه‌هاي ساخت جاده برخلاف ساير صنايع، به هزينه‌هاي ثابت و جاري آن محدود نمي‌شود. «تلفات» هزينه‌‌اي است كه در ساير صنايع معمول نيست؛ اما متاسفانه به جزيي جدايي‌ناپذير از سفرهاي جادهای تبديل شده است؛ تلفاتي كه جدا از خسارات مالي و از بين رفتن سرمايه انساني، به نابودي جان انسان مي‌انجامد. براساس اظهارات این مقام مسئول درحال حاضر ١١٦ طرح و ٦٠٠ پروژه زیرساختی حمل‌ونقل در دست اجراست که با محقق شدن بودجه ٢هزار و ٧٢٧میلیارد تومانی شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور، امکان تکمیل بخشی از این طرح‌ها و پروژه‌ها فراهم خواهد شد.
دلایل اصلی بالا بودن تلفات جادهای
اما چه کسی مسئول وقوع این ۲۹۴ فقره تصادف فوتی یا مرگ آن ٣٨٩ نفر است؟ مردم علاقه‌ای به رعایت قوانین رانندگی نشان نمی‌دهند و این گونه است که گفته می‌شود، عامل ٧٠درصد این سوانح رانندگان هستند. نقش رسانه ملی هم گویی تنها این است که هر روز تصویر پیکر بی‌جان یکی از ایرانیانی را که زیر پارچه‌ای سفید پوشانده شده و گرداگرد او را سکه‌های صدقه احاطه کرده است، نشان دهد و بگوید این است عواقب بی‌احتیاطی. سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی نیز مدعی است که تمام خودروها از حیث شاخص‌های استاندارد در وضع مطلوبی به سر می‌برند. از سوی دیگر گزارش‌های غیر‌رسمی حکایت از آن دارد که خودروها به میزان ٢٠درصد نقش مستقیمی در بروز حوادث دارند. اما درحالی خطاهای انسانی، ضعف ایمنی خودروها و نقص ایمنی جاده‌ها ٣ عامل اصلی بروز تصادفات معرفی می‌شود که مسئولان همواره از نقش پررنگ کاهش قدرت نقدینگی خانوار غفلت می‌کنند. براساس آمار ارایه شده میزان تردد در جاده‌های کشور در نوروز امسال با رشد ١٠درصدی همراه بوده است؛ به عبارت دیگر نوروز امسال بر تعداد خانواده‌هایی که برای کاهش هزینه‌های خود به ناچار با خودروی شخصی راهی جاده شده‌اند، افزوده شده است. غافل از این‌که جاده‌های کشور گنجایش تردد این تعداد وسیله نقلیه را نداشته و در سایه کاهش بودجه‌های عمرانی درصد اندکی از هدف‌گذاری صورت گرفته در برنامه پنجم توسعه اقتصادی در خصوص ساخت جاده‌های کشور محقق شده است.
کم‌توجهی به توسعه بخش ریلی
هرچند هنوز آمار رسمی دقیقی در خصوص میزان تحقق اهداف برنامه پنجم توسعه در حوزه حمل‌ونقل جادهای تاکنون که مدت زمان اجرای برنامه پنجم به پایان رسیده، منتشر نشده است. عقب‌ماندگی دیگر حمل‌ونقل در بخش‌های ریلی، دریایی و هوایی و عدم توسعه‌یافتگی آن در سراسر کشور است که می‌توان آن را در حجم بالای سفرهای جاده و به تبع آن تلفات آن موثر دانست؛ اما فارغ از آثار روانی اعلام این آمار که ممکن است برای مدت کوتاهی گروهی را به تامل وا دارد یا موجبات اندوه آنان را فراهم آورد، این تصادفات و سوانح هزینه‌های هنگفتی را در پی دارد که گاه ممکن است از نظرها پنهان بماند مانند هزینه‌ها و محرومیت‌هایی که مرگ یک سرپرست خانوار برای خانواده‌اش به همراه دارد؛ به عبارت دیگر چنانچه متوسط خانواده‌های ایرانی را ٤ نفر در نظر بگیریم، درخواهیم یافت که مرگ حدود ٤٠٠ نفر در جاده‌های کشور طی نوروز امسال به طور متوسط حدود یک‌هزار و ٦٠٠ نفر در کشور را با چالش‌های متعددی مواجه می‌كند که قابل چشم‌پوشی نیست. از سوی دیگر هزینه‌هایی که نظام سلامت از این ناحیه متحمل می‌شود را نمی‌توان نادیده گرفت. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد نه‌تنها مرگ هزاران ایرانی که هزینه مستقیم و غیر‌مستقیم سوانح رانندگی که به ٧درصد تولید ناخالص داخلی می‌رسد نیز هنوز مسئولان را به صورت جدی درگیر این معضل نکرده است. این درحالی است که تجربه کشورهایی که روی کاهش این تلفات تمرکز کرده‌اند، نشان می‌دهد تصادفات و تلفات جادهای قابل پیشگیری است و البته هزینه‌های ناشی از این حوادث نیز می‌تواند صرف سرمایه‌گذاری شود.
بار عقب‌ماندگی حمل‌ونقل بر دوش جاده‌ها
بی‌شک نمي‌توان حمل‌ونقل جادهای را متوقف كرد؛ اما آيا راهكاري براي كاهش سفرهاي جادهای وجود دارد؟ جواب بسيار ساده است؛ بله. حمل‌ونقل ريلي، هوايي و دريايي مي‌توانند جايگزين‌هاي مناسبي براي سفرهاي جادهای باشند. افزايش ظرفيت ساير روش‌هاي حمل‌ونقل، خواه‌ناخواه از بار ترافيك جاده‌هاي ايران خواهد كاست و اين به آن معناست كه تصادفات جادهای نيز كاهش مي‌يابد. در این میان هر چند که مسئولان از افزایش تعداد پروازها از ٧٧٠ پرواز در روز به ١٠٤٥پرواز و افزایش ٣٠درصدی جابه‌جایی مسافران از طریق قطار در مقایسه با روزهای عادی سال یا حتی رکورد‌زنی حجم مسافران دريايي در بنادر استان هرمزگان و گذشتن آن از مرز يك ميليون نفر سخن می‌گفتند، اما شواهد امر حاکی از آن است که این ظرفیت متناسب با نیازهای مسافران در ایام پرتردد همچون نوروز نیست؛ به‌طوری که با وجود افزايش ظرفيت پروازها و قطارها، بليت بازگشت براي روزهاي پاياني تعطيلات بهاري كمياب و حتي ناياب شده بود و با وجود استقبال حداكثري از اين ظرفيت‌ها، همچنان بار سنگيني بر دوش حمل‌ونقل جادهاي كشور است.
توسعه پر خطر‌ترین روش حمل‌و‌نقلی در ایران
براساس اطلاعات ارایه شده در پايگاه خبري وزارت راه و شهرسازي، داده‌هاي ترافيكي از ثبت تردد بيش از ٤٦ميليون خودرو تا روز ١٢فروردين تنها در محورهاي دو استان مازندران و البرز خبر مي‌دهند. همچنين در روزهاي ١٢ و ١٣ فروردين، ترافيك جادهاي در اكثر محورهاي شمالي كشور سنگين و نيمه‌سنگين بوده است. اين درحالي است كه تقاضا براي سفرهاي جادهاي از اين ميزان هم بيشتر بوده كه به كميابي بلیت وسايل نقليه عمومي منجر شده است.
نيما شهرزاد، معاون دفتر حمل‌ونقل مسافري سازمان راهداري تعداد سفرهاي انجام شده با ناوگان عمومي جادهای را از ٢٥ اسفند تا ١١ فروردين معادل ٥٦١هزار سفر عنوان كرده و دراین‌باره می‌گوید: طي اين سفرها ٦ميليون و ٦٥٧هزار مسافر جابه‌جا شده‌اند. ٣٢درصد از سفرهاي حمل‌ونقل عمومي جادهای با ناوگان اتوبوسي، ١٩درصد با ميني‌بوس و ميدل باس و ٤٩درصد از سفرها توسط ناوگان سواري كرايه انجام شده است. درواقع ظرفيت پايين حمل‌ونقل عمومي غيرجاده‌‌ای، منجر به اقبال به جاده‌ها بيش از ظرفيت موجودشان و گسترش سفرهاي جادهای به‌عنوان پرخطرترين روش حمل‌ونقل شده است.