مدتی است که در ایران هم مانند کشورهای دیگر حراج‌های فصلی برگزار می‌شود. دراین میان حراج‌های آخر فصل زمستان و به اصطلاح عیدانه رنگ و بوی دیگری دارد اما آنچه بیشتر به چشم می‌آید، حراج مواد خوراکی، آجیل شب عید، پوشاک وکفش و بعضی اوقات لوازم خانگی است. در این اواخر برخی کسب‌وکارها مانند پارچه‌فروشان نیز اقدام به حراج کالاهای خود می‌کنند.
هرچند این حراج‌ها مشتریان بسیاری را به خود جلب می‌کند و سودآوری کلانی برای صاحبان کسب‌وکار دارد، اما درمقایسه با کشورهای دیگر، اندک است و بیشتر گران‌فروشی‌های این ایام به چشم می‌آید. بیشتر اوقات کالاهای حراجی در ایران، کالاهایی ناخواسته یا بی‌مصرف هستند که فروشنده سعی دارد درحراج آخر فصل خود را از شر آنها خلاص کند. دربسیاری از حراج‌های موادغذایی و خوراکی، کالاهای حراج شامل مواردی می‌شوند که کیفیت مناسبی ندارند. حراج پوشاک نیز در ایران به همین منوال است. بیشتر لباس‌هایی که درفصل حراج می‌شوند، به اصطلاح ته‌بار هستند یا مدت‌هاست در قفسه مغازه‌ها بدون مشتری مانده‌اند. علاوه برآن این حراج‌ها شامل مدت زمانی اندک می‌شود که معمولا یک‌ماه است. به هرحال فرهنگ حراج‌های عیدانه آنچنان درجهان پا گرفته که درآمد حاصل از آن درحساب و کتاب‌های آماری بانک مرکزی کشورهایی مانند آمریکا، انگلیس و چین جایی برای خود باز کرده است. این حراج‌ها همه کالاها، از لوازم خانگی گرفته تا کیف و کفش و کاغذ دیواری و کالاهای الکترونیک و حتی بسته‌های سفر تعطیلاتی را شامل می‌شود.
فصل 3 ماهه خرید کریسمس
فرهنگ اقتصادی کریسمس یا سال نو مسیحی درغرب چنان گسترده شده که حتی اصطلاح «اقتصاد کریسمس» برای این بازه زمانی متداول شده است. دراین بازه زمانی است که به طور معمول فروش محصولات دربسیاری از کشورهای جهان به نقطه اوج می‌رسد. افزایش قابل توجه فروش به دلیل آن است که مردم دراین مدت برای یکدیگر کادو می‌خرند، دکوراسیون خانه خود را تغییر می‌دهند یا مایحتاج دوران عید را تهیه می‌کنند. در آمریکا به این بازه «فصل خرید کریسمس» نیز می‌گویند که از اکتبر یعنی حدود سه‌ماه قبل از آغاز سال نو مسیحی شروع می‌شود. نقطه اوج این فصل جمعه سیاه است. در فرهنگ خرید کریسمس جمعه سیاه جای خاصی دارد که معمولا به جمعه بعد از روز شکرگزاری یا چهارمین جمعه ماه نوامبر (یک‌ماه قبل از شروع سال نو مسیحی) گفته می‌شود و اغلب اوقات آغاز فصل خرید تلقی می‌شود. در این روز تخفیفات خاصی ارایه می‌شود و هزاران مشتری در فروشگاه‌های آمریکایی برای خرید ارزان صف می‌کشند.
در کانادا نیز خرده‌فروشان برنامه‌های تبلیغ تخفیف‌های خود را قبل از پایان ماه اکتبر به نمایش می‌گذارند و در ١١ نوامبر فروش ویژه آغاز می‌شود. در انگلیس و ایرلند هم فصل خرید کریسمس از میانه نوامبر آغاز می‌شود. براساس اطلاعات سازمان آمار آمریکا مردم، حدود یک‌چهارم هزینه‌های سالانه خود را در بازه زمانی کریسمس خرج می‌کنند. ارقام مرکز آمار این کشور نشان می‌دهد بین نوامبر تا دسامبر ٢٠٠٤ میلادی (یک‌ماه) افراد ٢٠,٨میلیارد دلار در فروشگاه‌های بزرگ خرج کرده‌اند. این رقم نشان‌دهنده ٥٤درصد رشد نسبت به سال قبل از آن بود. در بخش‌های دیگر نیز افزایش هزینه‌کرد مردم در قبل از کریسمس حتی بیشتر بود. به‌طوری که خرید مردم از کتابفروشی‌ها ١٠٠درصد و از جواهر و طلافروشی‌ها 170 درصد افزایش یافته بود. درهمین بازه زمانی نرخ ایجاد فرصت‌های شغلی در خرده‌فروشی‌ها از ١.٦ به ١.٨میلیون شغل در دوماهه منتهی به کریسمس رسیده بود. همچنین برخی صنایع و بخش‌ها به‌طور کامل فروش خود را متکی به کریسمس هستند، مانند تولید کارت‌های تبریک کریسمس که تخمین زده می‌شود، سالانه ١.٩میلیارد دلار در آمریکا برای آن هزینه می‌شود یا درخت‌های کریسمس که در سال ٢٠٠٢ میلادی ٢.٨میلیون اصله درخت قطع شد.براساس اطلاعات وب‌سایت www.fundivo.com که درحوزه تخصیص وام به کسب‌وکارهای کوچک فعالیت می‌کند، به نقل از آمار موسسه «بنیاد تحقیقات ملی آمریکا»، طی فصل خرید ٢٠١٥ میلادی در آمریکا هر فرد به‌طور متوسط ٨٠٦دلار هزینه کرده است و کارشناسان تخمین می‌زنند میزان خرید مردم در سال نو مسیحی ٢٠١٦ به ٦٣٠میلیارد دلار رسیده باشد. این درحالی است که برآورد می‌شود به‌طور متوسط هر فرد در فصل خرید کریسمس ٨٠٠دلار هزینه کند که ٧٣درصد آن به خرید هدیه اختصاص می‌یابد.
تخفیف‌های وسوسه‌انگیز
در این فصل تخفیف‌های قابل توجهی مردم را به خرید وسوسه می‌کند. فوربس دراین‌باره می‌نویسد: حتی در ٣١ دسامبر و یک روز مانده به نوشدن سال نمی‌توان فصل فروش را تمام شده به حساب آورد. برای برخی خرده‌فروشان ارایه تخفیف با نزدیک‌شدن پایان سال بیشتر هم می‌شود و حتی این تخفیف‌ها تا آخر ماه ژانویه نیز ادامه می‌یابد. فصل خرید کریسمس به‌ویژه برای خرید لوازم الکترونیک ایده‌آل است. وب‌سایت‌های آمازون و Best Buy تخفیفی ١٠٠دلاری برای هدفون‌های Beats ارایه می‌کنند و فروش تلویزیون‌های مسطح و هوشمند با تخفیف حتی در ماه ژانویه نیز ادامه دارد. فروشگاه‌های پوشاک بزرگ مانند Macys، Bloomingdale، Gap برندهای پوشاک مختلفی را مانند (بنانارپابلیک، آتلیتا، اولد نیوی، مدوول) را با تخفیف‌هایی ٤٠ تا ٧٠درصدی به مشتریان عرضه می‌کنند. همچنین فروشگاه‌های تولید‌کننده پوشاک نوجوانان مانند آمریکن آپاریل، آبرکام‌اند فیچ، و آمریکن ایگل، نیز تخفیف‌های جالب توجهی برای مشتریان خود عرضه می‌کنند. درکنار این موارد کالاهای زمستانی، زیورآلات و کفش و پاپوش نیز با تخفیف عرضه می‌شوند. با وجود آب و هوای معتدل در پاییز و دسامبر خرده‌فروشان تخفیف‌ها را زودتر از حد معمول آغاز کرده‌اند. ازسوی دیگر فروش‌های مرتبط با انبارگردانی برخی برندها و فروشگاه‌ها با کریسمس همزمان شده است و فروشگاه بزرگ و لوکس «نیمن مارکوس» کالاهای خود را با ٣٣درصد تخفیف به مشتریان ارایه می‌کند.
خرید لوازم خانگی با تخفیف 70 درصدی درانگلیس
در اروپا نیز فصل حراج‌های عیدانه بسیار جذاب است، به‌طوری که در ٢٠١٠ میلادی تخمین زده شد، ٨میلیارد دلار به‌طور آنلاین برای کریسمس خرید شد. دراین کشور فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ مانند Argos با تخفیفات کلان سعی درجلب مشتری دارند. دراین فروشگاه کالاهایی مانند لوازم خانگی، دستگاه‌های الکترونیکی و دستگاه‌های هوشمند با تخفیفی ٦٠درصدی به مشتریان عرضه می‌شوند. ازسوی دیگر دراین فروشگاه مبلمان با قیمت بیش از ١٥٠ پوند شامل ١٥درصد تخفیف می‌شوند.همچنین فروشگاه Argos به مشتریانی که دستگاه لپ‌تاپ بخرند تا ١٠٠ پوند تخفیف می‌دهد. درهمین کشور فروشگاه پوشاک «دبنهامز» نیز پوشاک و محصولات زیبایی و دکوراسیون خانه را با تخفیفی ٧٠درصدی عرضه می‌کند. در این فروشگاه عطر و کیف‌های زنانه طراحان مشهور با نصف قیمت به خریداران عرضه می‌شود. فروشگاه مشهور«مارک‌اند اسپنسر» نیز قیمت‌های خود را برای فصل خرید تعطیلات ٦٠درصد کاهش داد. مشتریانی که از وب‌سایت این فروشگاه به طورآنلاین خرید کنند، می‌توانند از تخفیف بالاتری بهره برند. درکنار فروشگاه‌های بزرگ پوشاک و لوازم خانگی و الکترونیکی، سوپرمارکت‌های زنجیره‌ای «تسکو» نیز محصولات خود را با تخفیف‌های کلان به مشتریان عرضه می‌کنند.
وسوسه خرید عیدانه با یک کلیک
یکی از گزینه‌های خرید در آخر سال، خرید آنلاین است. برخی وب‌سایت‌ها تخفیف وسوسه‌کننده‌ای به مشتریان خود ارایه می‌کنند. حراج‌های آنلاین عیدانه شرکت‌هایی مانند آمازون، بست بای، علی بابا و علی اکسپرس درآمدهای میلیارد دلاری برای صاحبان‌شان به همراه دارد. در سال‌های اخیر حراج‌های آنلاین خیلی سریع جای خود را میان مردم باز کرده‌اند و گاهی اوقات حتی تخفیف‌های آنلاین وسوسه‌انگیزتر از تخفیف حضوری است. به این ترتیب مشتریان را به جای خروج از خانه پای کامپیوترها می‌نشانند تا با یک کلیک تخفیفی ١٥٠دلاری برای خرید یک دستگاه موبایل دریافت کنند. این درحالی است که به دلیل رشد ناکافی بسترهای آنلاین در ایران، حراج‌های آنلاین اندکی درکشور برگزار می‌شود. چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، درحوزه خرده‌فروشی آنلاین تبحر خاصی یافته است.
فصل خرید برای سال نو درچین به واقع شیرین‌ترین روزهای خرده‌فروشی آنلاین در این کشور به حساب می‌آید. دراین کشور با نزدیک‌شدن فصل کریسمس و پس از آن نزدیک‌شدن سال نو چینی (در ماه فوریه) مصرف‌کنندگان می‌توانند از تخفیف‌هایی ١٠ تا ٩٠درصدی در فروشگاه‌های آنلاین بهره ببرند. نکته جالب درباره این فروشگاه‌ها آن است که مشتریان آنها فقط به یک کشور یا یک حوزه مربوط نمی‌شوند. مردم سراسر جهان در این فصل به سایت‌های چینی هجوم می‌برند تا بتوانند یک دستگاه آبمیوه‌گیری را با تخفیف ٧٠درصدی به بهای ٢٠دلار بخرند و البته یک هفته بعد آن را در منزل تحویل بگیرند. گسترش فروشگاه‌های آنلاین و خریدهای عیدانه در این کشور سبب شده بسیاری از شرکت‌های پستی بزرگ در سراسر جهان بتوانند از این بازه زمانی سود بیشتری ببرند. درهمین راستا در سال ٢٠١٦ میلادی رقم خرده‌فروشی چین درهفته منتهی به سال نو چینی درمقایسه با سال قبل از آن ١١,٢درصد افزایش یافت. درآمد خرده‌فروشان و شرکت‌های تهیه‌کننده کالا و خدمات درچین طی یک هفته طلایی به ١١٥میلیارد دلار رسید.
نمایشگاه‌های فصلی به قدمت قرون وسطی
یکی از صحنه‌های جالب درخیابان‌های تهران که چند روز آخر سال دیده می‌شود، انبوه دستفروشان و فروشندگانی است که خیابان‌های بزرگ را در قرق خود می‌گیرند و در بساطشان همه نوع کالایی با قیمت‌های هزار تا ٥٠هزارتومان دیده می‌شود. هرچند این دستفروشان در کار شهر اختلال ایجاد می‌کنند، اما درحقیقت نوعی بازار سازمان نیافته نوروزی به حساب می‌آیند. البته نوع سازمان‌یافته این بازار همان نمایشگاه‌های فصلی هستند. این نمایشگاه‌ها نیز درهمه جای جهان برگزار می‌شوند و ریشه‌ای تاریخی دارند. درکشورهایی مانند آلمان، اتریش، شمال ایتالیا و برخی مناطق فرانسه بازارهای خیابانی کریسمس ایجاد می‌شود و سابقه آن به قرون وسطی برمی‌گردد، به‌طوری که بازار کریسمس بائوتزن، فرانکفورت و مونیخ قدمتی چند صدساله دارند. این بخش در ایران به شکل نمایشگاه‌های فصلی ظهور کرده است.
شیوا سعیدی - شهروند